Sợi dây gắn kết giữa tâm hồn người Việt xưa và nay

1. Với sức hút, vẻ đẹp cổ điển, thơ luật Đường hay còn gọi là thơ Đường luật có nguồn gốc từ Trung Hoa, du nhập vào Việt Nam từ thời Lý-Trần đã nhanh chóng trở thành thể thơ kinh điển của giới nho sĩ. Với niêm-luật-đối-vận chặt chẽ, thơ Đường luật không chỉ là hình thức nghệ thuật mà còn là nơi hun đúc tư tưởng, đạo lý và nhân sinh quan của bao thế hệ.

Trong thời đại kỹ thuật số hôm nay, tưởng như thơ Đường luật sẽ bị lu mờ trước tốc độ của đời sống hiện đại, nhưng ngược lại, rất nhiều người yêu thơ, đặc biệt là những người cao tuổi, người từng trải và cả các nhà giáo, nhà nghiên cứu, vẫn chọn thể loại này làm nơi ký thác tâm hồn. Chính tính cô đọng, hàm súc và vẻ đẹp hài hòa của âm luật đã khiến thơ Đường luật trở thành một hình thức "thiền ngữ", giúp con người tìm lại sự tĩnh tại giữa xã hội náo động.

Đại biểu tham quan tác phẩm trong Ngày hội thơ Đường luật toàn quốc lần thứ 15 tại Ninh Bình, tháng 3-2023. Ảnh: HÀ LINH

Cộng đồng sáng tác sôi nổi đầu thế kỷ 21 ghi nhận sự phát triển mạnh mẽ của các câu lạc bộ thơ Đường luật, từ phạm vi địa phương đến toàn quốc. Các hội thơ truyền thống như: Hội Thơ Đường luật Việt Nam, câu lạc bộ thơ di sản Hán Nôm ở nhiều tỉnh, thành phố đã quy tụ hàng nghìn tác giả sáng tác thường xuyên. Những tập san như: “Bút xưa”, “Thơ Đường luật Việt Nam”, “Hương đất Việt”, “Người yêu thơ”, “Thắp sáng thi đàn”... đều dành dung lượng đáng kể cho thể thơ này. Đặc biệt, internet và mạng xã hội đã trở thành "sân chơi" mới năng động cho thơ Đường luật. Ngoài một số website, trên các diễn đàn, hội nhóm Facebook, Zalo, mỗi ngày có hàng trăm bài thơ được đăng tải cùng bình luận, xướng họa, giao lưu. Có hàng nghìn thi phẩm thơ Đường luật được lưu hành trong nhân dân và được lưu giữ tại các thư viện quốc gia cũng như các tỉnh, thành phố, tạo ra một không gian sinh hoạt thơ sôi nổi hiếm có. Thơ Đường luật ngày nay không còn khép kín mà đã ra đời sống, gần gũi hơn với nhân dân.

Chỉ tính từ năm 2005 tới nay, trên toàn quốc đã tổ chức 16 lần ngày hội thơ Đường ở các tỉnh, thành phố; 15 lần sân khấu hóa thơ Đường trong phạm vi Thủ đô Hà Nội; thơ Đường luật cũng thường xuyên có mặt trong những Ngày Thơ Việt Nam. Nhiều hội thảo về thơ Đường luật đã được tổ chức, tới đây sẽ có hội thảo về thơ Đường luật thời nhà Nguyễn. Các hội thảo đều nhận được sự tham gia nhiệt tình của các chuyên gia, nhà nghiên cứu trên cả nước.

2. Đổi mới trong tư tưởng và đề tài, nếu thơ Đường luật truyền thống qua nhiều thế kỷ thường nghiêng về tả cảnh, ngâm vịnh, đạo đức học và thế sự thì thơ Đường luật đầu thế kỷ 21 đã mạnh dạn bước ra khỏi khuôn mẫu xưa cũ, tiếp cận nhiều đề tài hiện đại như: Tình yêu nước, yêu quê hương, tình yêu đôi lứa, cảm xúc đời thường...

Hiện nay, khi đất nước đang trong thời kỳ hòa bình và phát triển, các tác giả thơ Đường luật không còn quá câu nệ vào điển tích, điển cố mà tập trung nhiều hơn vào cảm xúc thật, giọng điệu gần gũi, lối diễn đạt mềm mại. Nhờ đó, thơ Đường luật trở nên dễ tiếp cận hơn với độc giả đương đại, đặc biệt là những người muốn tìm một hình thức thơ có tính kỷ luật, kiệm từ mà nghĩa rộng, nhưng không khô cứng. Họ viết về mọi mặt của đời sống xã hội theo thể truyền thống thất ngôn bát cú, ngũ ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt... Đoạn trích bài thơ “Cõi duyên yêu” của tác giả Nhất Tâm dưới đây là một ví dụ: “Nắng trải óng vàng tơ/ Thương ai cứ ngóng chờ/ Người về đi trước ngõ/ Khách đợi gọi trong mơ/ Thắm điểm cho nguồn nhạc/ Tươi vần nảy ý thơ/ Duyên yêu đầy mộng tưởng/ Tỏa sáng khiến trăng mờ”.

Dù vậy, thơ Đường luật trong thời đại mới cũng đứng trước nhiều thách thức, đó là thiếu thế hệ trẻ kế thừa, sự “công thức hóa” trong sáng tác và nguy cơ sáo mòn hình thức nếu thiếu đổi mới nội dung... Tuy nhiên, nếu nhìn nhận đúng đắn thì chính những thử thách đó là động lực để thơ Đường luật hiện đại tiếp tục vươn lên, làm giàu có thêm kho tàng thi ca dân tộc.

Đội ngũ người yêu thích nghiên cứu, “chơi” thơ Đường luật hiện nay phải gánh trách nhiệm truyền lại cho các thế hệ mai sau niềm yêu thích và gìn giữ, phát huy giá trị của dòng thơ này. Nhưng hơn thế, việc này cần sự chung tay, hỗ trợ từ các tổ chức chuyên môn, nhà trường và phương tiện truyền thông, giúp phổ biến, giảng dạy và cổ vũ cho thơ Đường luật với cách tiếp cận mới mẻ, sáng tạo. Việc tổ chức các cuộc thi thơ, hội thảo chuyên đề, in ấn tuyển tập chọn lọc có chất lượng cao cũng là những hoạt động cần thiết. 

Thơ Đường luật trong đầu thế kỷ 21 không phải là một “tàn dư” của quá khứ mà đang sống động và chuyển mình. Trong thế giới hiện đại đầy biến động, nó như một sợi dây nối giữa truyền thống và đương đại, giữa tâm hồn người Việt xưa và nay-một minh chứng cho bản lĩnh văn hóa Việt Nam trong gìn giữ, làm mới một di sản văn hóa mà cha ông chúng ta đã dày công Việt hóa, truyền lại cho tới ngày nay.

ĐỨC THỌ

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.