Thơ tình của chị ngay từ thuở ban đầu đã có nhiều câu thật hay, chỉ cần đọc một lần là găm lại trong trí nhớ. Như câu lục bát sau đây, tràn ngập tu từ, là một diễn đạt độc đáo về sự cô đơn cùng nỗi khát khao: “Cồn cào nỗi gió cứ lay/ Khép lòng mà sợi khói gầy vẫn nghiêng” (Còn chút má hồng). Phép đảo ngữ đưa tính từ lên trước danh từ (cồn cào nỗi gió) gây ấn tượng mạnh ngay từ ban đầu về sự khắc khoải. Hai câu thơ, một câu nói gió, một câu nói khói mà thực chất là bộc bạch lòng mình. Nếu như kết hợp "nỗi gió" là phép chuyển đổi cảm giác trừu tượng hóa một thứ cụ thể thì cụm thi ảnh đậm chất nhân hóa “sợi khói gầy vẫn nghiêng” lại cụ thể hóa một cung bậc tâm trạng rất khó nói hết bằng lời.

Bìa tập thơ "Bóng của ý nghĩ". 

Thơ Bảo Chân càng ngày càng chín đằm thắm, sâu lắng và da diết nhiều hơn. Sau tập đầu tay, chị đã có hai tập tiếp theo là “Chân trần qua vệt rét” (NXB Hội Nhà văn, năm 1999) và “Những chiếc gai trong mơ” (NXB Thế giới, năm 2010). Mới đây, sau 12 năm vắng bóng, tập thơ thứ tư của chị, “Bóng của ý nghĩ” gồm 35 bài vừa được Hội Nhà văn Việt Nam trao giải thưởng năm 2022. Tập thơ này, như tự bạch của chị, hầu hết được ra đời trong vòng 12 năm trở lại đây, lại cũng có đôi ba bài viết từ thời còn khá trẻ. Tác giả chủ định “đặt chúng hài hòa bên nhau như bè cao và bè trầm của một tổng phổ âm nhạc; như các sắc độ màu trên một bức tranh. Chúng là những cái cây nhỏ hết mình xanh, cùng làm nên một khu vườn”. Và tôi nhận ra rằng, khu vườn ấy chính là thế giới tâm hồn của Nguyễn Bảo Chân, được hiện lên một cách chân thực, sống động và nhất quán như hành trình thơ ca của chị suốt ba chục năm qua.

Đã đi qua biết bao biến cố thăng trầm, những hạnh phúc và cả những dang dở tan vỡ trong tình yêu, Bảo Chân càng ngày càng tỏ rõ một ý thức chắt chiu đời sống trong từng khoảnh khắc, trong từng câu chữ. Mỗi hình ảnh, cá tính và đường nét của mình khi đã hiện hình trên trang giấy đều là một sự tinh lọc. Chị hưởng thụ cuộc sống trong cả những đẹp đẽ và tàn phai, trong từng hội ngộ và ly biệt. Những câu chuyện về thời gian xuyên suốt tập thơ "Bóng của ý nghĩ" làm thành một hồn cốt, một xương sống, một sợi kim tuyến liên kết tất cả những giăng mắc bộn bề.

2. Bảo Chân có nhiều câu thơ cảm động về tình cảm gia đình, về những kỷ niệm với cha mẹ, về những ký ức tuổi thơ. Đọc thơ chị, ta hiểu rằng gia đình có vai trò quan trọng vô cùng trong hành trang của mỗi đời người: “Cha tôi khói sương/ bay phía hoàng hôn/ mẹ tôi ngược gió mùa/ buồn lén đầy áo mỏng/ tôi náu vào khoảng lặng/ giữa cuồn cuộn mưa giông/ bên kia cầu vồng/ bóng bà ngoại tôi/ vấn áng mây ngũ sắc” (Chuyến tàu). Nhưng rồi tất cả những người thân yêu nhất sẽ không còn ở bên ta, từng người cứ lần lượt xa dần, thứ còn lại chỉ là nỗi nhớ: “dây đàn đứt hộp đàn đã vỡ/ con gẩy câm từng kỷ niệm vang/ mẹ gom đến giờ chưa hết/ khóc cười nhan sắc còn vương” (Hải Phòng, mẹ và tôi). Xa dần những người thân, mỗi con người phải tự bước đi bằng đôi chân của mình, tự mình chọn những con đường và xác lập những giá trị trong cuộc đời. Trong cuộc hành trình vô tận ấy, nhiều lúc ta thấm thía phải chăng cô đơn là bản chất của cõi người: “Ta vấp sông để lỡ/ Tan nhòa vào bóng cây/ Ta vớt ta mà vỡ/ Đầy sông Đáy trên tay” (Sông Đáy).

3. Bảo Chân không che giấu nỗi cô đơn và sự khát khao tình cảm. Nhưng chị giãi bày tất cả những điều ấy một cách thật kín đáo và luôn có một hoài niệm thật đẹp về tình yêu đã qua, dù trong nó có cả những đắng cay: “Hơi thở gần/ bỏng rãy một với tay/ chạm vào anh/ cuối cơn mơ ngày” (Cuối cơn mơ ngày), “Oải hương đã ngủ yên/ trên chiếc giường ký ức/ trễ nải mùi yêu/ hơi thở mờ rêu/ giấc mơ trượt ngã nơi nào chẳng rõ” (Chân dung một giấc mơ cũ).

Vẻ đẹp của người nữ trong thơ Bảo Chân cô đơn trong sự kiêu hãnh và hơn thế nữa là một tâm hồn cao thượng, nhận về mình sự hy sinh trong tình yêu. Thơ ca phương Đông từ cổ chí kim viết về mây rất nhiều, trong đó mây thường được dùng để diễn tả những cảm giác, ấn tượng về thời gian vĩnh cửu hoặc thời gian một đi không trở lại: “Quê nhà xa lắc xa lơ đó/ Ngoảnh lại tha hồ mây trắng bay” (Hành phương Nam-Nguyễn Bính). Nhưng cho đến Bảo Chân thì mây trong thơ chị đã trở thành thân phận của người phụ nữ trong tình yêu. Đây là một đóng góp rất mới về ẩn dụ và xây dựng hình tượng: “Cũng đành mắc nợ trời xanh/ trả bao nước mắt chẳng thành trăm năm/ phải duyên thì ngược lên ngàn/ vấn vương với núi thở than với rừng/ rời non an ủi cánh đồng/ hóa mưa tình tự nặng lòng đất đai/ đền cho biển thẳm sông dài/ phận mây dù có lạt phai cũng đành” (Phận mây).

4. Tập “Bóng của ý nghĩ” được khép lại bằng bài thơ mang tên “Trở về”, như một tuyên ngôn của tác giả về thơ. Thơ ca đích thực theo Bảo Chân, luôn gắn với những gì chân thực nhất của nỗi lòng, của tâm trạng con người. Thơ mang vẻ đẹp tự thân và thấm vào lòng người một cách tự nhiên như suối tưới, dù có viết về bất cứ cung bậc nào trong đời sống này: “Những câu thơ cay đắng/ trở về từ ảo ảnh xanh rờn/ của tàn cây héo úa/ Những câu thơ tươi/ tự chín âm thầm/ Những câu thơ kiêu hãnh/ trở về căn phòng nhớ/ bước khua vang từng góc quên/ những câu thơ đối thoại/ với tiếng vọng của mình”. Và như thế, thơ cũng chính là cái đẹp còn đồng hành mãi mãi với đời sống của chúng ta mà Bảo Chân là một trong những người nâng niu trao gửi cái đẹp ấy đến công chúng.

Tiến sĩ ĐỖ ANH VŨ