Phóng viên (PV): Thưa ông, qua Cuộc thi Truyện ngắn và thơ (2024-2025) do Chi hội 2, Hội Nhà văn Hà Nội tổ chức, ông nhìn nhận như thế nào về bức tranh phong trào sáng tác văn chương ở Hà Nội hiện nay?

Nhà thơ Trần Gia Thái: Từ cuộc thi này có thể thấy phong trào sáng tác văn chương ở Hà Nội không hề trầm lắng như một số nhận định trước đây. Việc một chi hội cơ sở lần đầu tiên đứng ra tổ chức cuộc thi, kéo dài trong hai năm và thu hút gần 200 tác phẩm tham dự, trong đó có 132 tác phẩm thơ và hơn 65 truyện ngắn, cho thấy nhu cầu sáng tác vẫn tồn tại bền bỉ trong đời sống văn học. Đặc biệt, cuộc thi không chỉ thu hút hội viên của Chi hội 2 mà còn có sự tham gia của các tác giả đến từ nhiều địa phương trong cả nước, cả kiều bào ở nước ngoài, thậm chí có những cây bút từng đoạt giải ở cấp Trung ương. Điều đó phản ánh rõ sức hút và vị thế của văn chương Thủ đô trong đời sống sáng tác hiện nay.

Điểm quan trọng làm nên thành công của cuộc thi chính là cách tổ chức nghiêm túc, minh bạch, ban giám khảo làm việc độc lập, khách quan, không chịu bất kỳ tác động nào ngoài chuyên môn. Chính sự công bằng đó đã tạo dựng niềm tin, góp phần nâng cao uy tín, chất lượng giải thưởng, qua đó khơi dậy sinh khí sáng tác và khẳng định truyền thống nghiêm cẩn, chuẩn mực của Hội Nhà văn Hà Nội trong tổ chức các hoạt động văn học.

 Nhà thơ Trần Gia Thái.

PV: Từ thực tế đó, ông đánh giá như thế nào về sự vận động chung của văn học Thủ đô?

Nhà thơ Trần Gia Thái: Nếu nhìn lại khoảng 3 năm gần đây, rộng hơn là toàn bộ nhiệm kỳ 5 năm vừa qua, có thể nói phong trào sáng tác văn học ở Hà Nội đang vận động ổn định và tương đối vững vàng. Không phát triển theo hướng ồn ào hay bùng phát nhất thời, nhưng có chiều sâu và sự tích lũy rõ rệt. Qua các đợt tổng kết, sơ kết, có thể thấy văn học Thủ đô vẫn duy trì được nhịp sáng tác đều đặn và nhận được sự ghi nhận tích cực từ công chúng. Đáng chú ý, trong các hoạt động kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam, khi nhìn lại chặng đường văn học Việt Nam từ sau năm 1975 đến nay, văn học Hà Nội cho thấy những đóng góp rõ nét, với nhiều tác giả và tác phẩm có uy tín, có vị trí trong diện mạo chung của văn học cả nước. Đó cũng là một trong những điều mà chúng tôi vô cùng tự hào. Các hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ, đi thực tế, trại sáng tác vẫn được duy trì đều đặn, dù điều kiện kinh phí còn nhiều khó khăn. Qua số lượng tác phẩm được xuất bản và sự hiện diện ngày càng rõ nét trên báo chí, có thể khẳng định rằng văn học Thủ đô vẫn giữ được nhịp phát triển chắc chắn, từng bước khẳng định chất lượng và vị thế của mình.

PV: Theo ông, nhìn vào đời sống sáng tác văn chương Hà Nội hiện nay, ông nhận thấy đâu là những yếu tố ảnh hưởng tới nhịp điệu và sự bền bỉ của phong trào?

Nhà thơ Trần Gia Thái: Trước hết, có thể thấy điều kiện sáng tác vẫn là yếu tố chi phối rất mạnh tới đời sống văn chương hiện nay. Nhà văn viết xong tác phẩm nhưng đăng ở đâu, in ở đâu, đó là câu hỏi rất thực tế. Hội Nhà văn Hà Nội hiện chỉ có một tạp chí chung với các hội chuyên ngành khác, trong khi số lượng hội viên đông, nhu cầu công bố tác phẩm là rất lớn, nên không phải bản thảo nào cũng có điều kiện xuất hiện kịp thời. Cùng với đó, trên thực tế hầu như không có nhà văn nào có thể sống hoàn toàn bằng nghề viết. Phần lớn anh em vẫn phải làm thêm những công việc khác để đảm bảo cuộc sống, còn sáng tác chủ yếu tranh thủ ngoài thời gian làm việc. Điều đó ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng đầu tư cho những tác phẩm lớn, dài hơi, bởi để viết được một tác phẩm có chiều sâu thì cần rất nhiều thời gian và sự tập trung. Không phải vì người viết thiếu tâm huyết hay thiếu trách nhiệm với văn chương, mà bởi điều kiện thực tế chưa cho phép họ toàn tâm toàn ý cho sáng tác. Vì vậy, việc tạo thêm những không gian và điều kiện thuận lợi hơn cho nhà văn vẫn là điều mà Hội đang tiếp tục trăn trở và từng bước tháo gỡ.

PV: Hội Nhà văn Hà Nội đặt mục tiêu gì trong việc khơi dậy và phát triển phong trào sáng tác, thưa ông?

Nhà thơ Trần Gia Thái: Mục tiêu xuyên suốt của Hội Nhà văn Hà Nội vẫn là xây dựng một đội ngũ sáng tác có chất lượng, đáp ứng yêu cầu đời sống văn hóa tinh thần và nhiệm vụ chính trị của Thủ đô, song cách làm phải phù hợp với điều kiện lao động hiện nay của đội ngũ nhà văn. Vì vậy, Hội chủ động tinh gọn mô hình trại sáng tác, rút ngắn thời gian tổ chức, tập trung vào những tác giả đã có đề cương và bản thảo được thẩm định, coi trại sáng tác là nơi hoàn thiện tác phẩm chứ không phải khởi phát cảm hứng. Bên cạnh đó, Hội coi việc tổ chức các cuộc thi tại chi hội là một phương thức quan trọng để kích hoạt phong trào từ cơ sở. Từ mô hình thí điểm của Chi hội 2, Hội khuyến khích các chi hội chủ động lựa chọn hình thức thi phù hợp, tập trung vào từng thể loại hoặc vấn đề cụ thể, qua đó phát hiện những tác giả có triển vọng và khả năng phát triển lâu dài. Trên nền tảng đó, Hội tiếp tục khuyến khích xuất bản theo hình thức linh hoạt, đồng thời từng bước xây dựng cơ chế hỗ trợ và nguồn lực đầu tư, nhằm tạo điều kiện để người viết dồn tâm lực cho sáng tác và bảo đảm sự phát triển bền vững của phong trào văn học Thủ đô.

 Hội Nhà văn Hà Nội trao quyết định kết nạp hội viên năm 2025.

PV: Trong bối cảnh chuyển đổi số và sự tác động của công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo, theo ông, đâu là vấn đề cấp thiết đặt ra với đội ngũ nhà văn Thủ đô để phong trào sáng tác văn học Hà Nội tiếp tục giữ được vai trò và bản sắc riêng?

Nhà thơ Trần Gia Thái: Một trong những nhiệm vụ của Hội Nhà văn Hà Nội hiện nay là nâng cao năng lực công nghệ thông tin cho đội ngũ nhà văn, nhất là các nhà văn cao tuổi. Trong bối cảnh xuất bản truyền thống ngày càng thu hẹp, không gian số và các nền tảng công nghệ trở thành kênh quan trọng để tác phẩm được công bố, lan tỏa và tiếp nhận phản hồi từ công chúng. Nếu không làm chủ được công nghệ, nhà văn sẽ gặp nhiều hạn chế trong hoạt động nghề nghiệp.

Bên cạnh đó, trí tuệ nhân tạo phát triển vừa mở ra cơ hội hỗ trợ sáng tác, vừa đặt ra những thách thức về tính nguyên bản và đạo đức nghề nghiệp. Hội xác định rõ quan điểm: Công nghệ và AI chỉ là công cụ hỗ trợ, không thể thay thế tư duy, trải nghiệm và trách nhiệm sáng tạo của người cầm bút. Việc sử dụng AI phải đi kèm với ý thức tự trọng nghề nghiệp và sự thẩm định nghiêm túc của đội ngũ biên tập.

Trong thời gian tới, Hội Nhà văn Hà Nội sẽ phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức các lớp bồi dưỡng, đào tạo kỹ năng công nghệ thông tin cho nhà văn, đồng thời tăng cường định hướng chuyên môn nhằm giúp người viết thích ứng với chuyển đổi số, khai thác mặt tích cực của công nghệ mà vẫn giữ vững bản sắc và chuẩn mực của văn học Thủ đô.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!