Khi phát động, ban tổ chức khẳng định sẽ chú trọng lựa chọn, tôn vinh các tác phẩm được bình chọn có tính nhân văn sâu sắc; ảnh hưởng rộng lớn và lâu dài trong đời sống xã hội, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam. Trong đó, ưu tiên các tác phẩm văn học nghệ thuật ca ngợi truyền thống lịch sử vẻ vang của Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại; thắng lợi và thành tựu to lớn của Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất.

 Ảnh minh họa: hanoimoi.vn

Với mong muốn tôn vinh lao động sáng tạo, những nỗ lực bền bỉ của các văn nghệ sĩ trong việc xây dựng nền văn chương, nghệ thuật cách mạng tốt đẹp, cuộc bình chọn mang tính chuẩn mực sẽ trở thành căn cứ để nghiên cứu, đưa vào nhà trường giảng dạy, góp phần khuyến khích thế hệ trẻ tiếp tục sáng tạo, định hướng thẩm mỹ đối với công chúng.

Mục đích là vậy, nhưng điều băn khoăn là trong lĩnh vực văn học, nhìn sâu vào 14 tác phẩm thuộc lĩnh vực văn học được chọn, nhìn rộng ra bức tranh văn học nửa thế kỷ, dễ thấy điều đáng tiếc.

Từ trước tới nay, tác phẩm văn học có giá trị vẫn được ví như con chim đại bàng bay tới chân trời cái đẹp bằng hai cánh sáng tạo và tiếp nhận. Chim không thể bay một cánh. Nghệ thuật không chỉ là sáng tạo. Nghệ thuật tồn tại được là nhờ có tiếp nhận. Nhưng dường như người thẩm định và người có trách nhiệm chưa chú ý đầy đủ, tinh tế đến tâm lý tiếp nhận của bạn đọc, nhất là với những người từng trực tiếp cầm súng.

Cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước và những người như họ, tất cả nhân dân, cả dân tộc phải được vinh danh, phải được ca ngợi, khẳng định, nhưng lại tôn vinh một tiểu thuyết “có vấn đề” từng gây tranh luận, bởi cái nhìn có phần vô cảm về cuộc kháng chiến chính nghĩa, không phân biệt địch-ta, đánh đồng chiến sĩ cách mạng với “lính ngụy”. Điều đó dẫn đến phản ứng của một số cựu chiến binh-những bạn đọc dễ bị tổn thương trước sự “viết lại” lịch sử. Có thể đưa ra một biện giải rằng, đó là yêu cầu “hòa hợp dân tộc” trong bối cảnh mới. Nhưng có nhất thiết phải lấy sự “mờ hóa lịch sử” làm cầu nối “hàn gắn” vết thương chiến tranh?

Dù không quá hẹp hòi, phiến diện khi nhận định, đánh giá về một tác phẩm văn học được nhiều người quan tâm, nhưng việc một tác phẩm được vinh danh mà ít nhiều gây chia rẽ trong cả giới văn nghệ và công chúng, cũng là điều đáng phải suy nghĩ một cách nghiêm túc.

Một chân lý chung luôn cần được tôn trọng, khẳng định, đó là sáng tác văn học nghệ thuật phải vì Tổ quốc, vì nhân dân, vì cách mạng, vì giá trị chân-thiện-mỹ. Nếu tác phẩm văn học nghệ thuật nào mà không thấm nhuần quan điểm, mục đích sáng tạo là tôn vinh lịch sử, tôn nền hiện tại, định hướng tương lai, thì tác phẩm đó khó hoàn thành sứ mệnh cao cả của mình.