Khi lớp học biến thành hố bom sâu

Vào những năm 1965-1966, do thất bại trên chiến trường, Mỹ đã đem hàng vạn quân chiến đấu chủ lực vào chiến trường miền Nam, đồng thời mở rộng chiến tranh phá hoại bằng không quân và hải quân đối với miền Bắc nhằm phá hoại tiềm lực kinh tế, quốc phòng, ngăn chặn sự chi viện của hậu phương lớn miền Bắc đối với tiền tuyến lớn miền Nam.

Xã Hương Phúc trước đây (nay thuộc xã Hương Trạch) nằm trên tuyến đường huyết mạch, nơi Quốc lộ 15A và đường mòn Hồ Chí Minh đi qua. Đây cũng là điểm giáp ranh, tập kết hàng hóa, kho tàng vũ khí quân sự; đồng thời là điểm dừng chân của bộ đội chủ lực, thanh niên xung phong trước khi hành quân vào chiến trường miền Nam. Với vị trí chiến lược trọng yếu như vậy, nên Mỹ đã ném hàng tấn bom đạn xuống mảnh đất Hương Phúc. Ước tính, mỗi mét vuông đất ở đây phải hứng chịu hơn 4 quả bom các loại.

Lắng nghe hướng dẫn viên giới thiệu về Khu di tích Địa điểm Chứng tích tội ác chiến tranh tại Trường cấp II Hương Phúc. Ảnh: PHƯƠNG LINH

Dẫn chúng tôi đến một chiếc hố lớn, cây cối mọc tươi tốt bên cạnh, đồng chí Trần Quốc Bảo, Phó chủ tịch UBND huyện Hương Khê cho biết, nơi đây từng là lớp học của thầy và trò Trường cấp II Hương Phúc. "Mặc dù ở vùng trọng điểm ác liệt, đế quốc Mỹ ra sức đánh phá ngày đêm, nhưng việc dạy và học của thầy và trò vẫn diễn ra đều đặn", đồng chí Trần Quốc Bảo nói.

Được thành lập ngày 1-9-1965, Trường cấp II Hương Phúc, do thầy Hồ Xuân Lâm làm Hiệu trưởng, thầy Nguyễn Văn Minh, giáo viên tự nhiên, thầy Thái Văn Nhậm, giáo viên xã hội, gồm 3 lớp học, trong đó có hai lớp 5 và một lớp 6. Với tính chất trường học thời chiến, trường được làm sâu xuống lòng đất hơn 1m, có 3 hầm trú ẩn lớn, mỗi hầm cách nhau 200m. Mỗi lớp học có hệ thống giao thông hào chạy tỏa xung quanh. Hai bên hào có hầm trú ẩn xen kẽ, mỗi hầm cách nhau 5m. Hệ thống hầm được xây dựng kiên cố theo kiểu hầm chữ A, làm bằng các khúc gỗ tròn (hoặc tre) xếp lên nhau thành mái và trát đất dày lên trên.

Hố bom đã vùi lấp các học sinh Trường cấp II Hương Phúc. Ảnh: PHƯƠNG LINH 
Cây mít và cây nhãn cạnh hố bom là nhân chứng cho sự kiện lịch sử đau thương cách đây 59 năm. Ảnh: PHƯƠNG LINH

Lúc 16 giờ ngày 9-2-1966, một tốp máy bay giặc Mỹ đã ném hàng trăm quả bom xuống khu vực xã Hương Phúc, có 6 quả bom rơi vào khu vực nhà trường, trong đó có 2 quả rơi vào lớp 5A nơi thầy Thái Văn Nhậm đang giảng bài. Toàn bộ ngôi trường bị bom Mỹ phá hủy hoàn toàn, lớp học biến thành hố bom sâu. Các quả bom khác rơi xuống hầm trú ẩn, sách vở, dụng cụ học tập đều bị phá hủy. Sau tiếng bom dứt, lực lượng bộ đội, dân quân, thanh niên xung phong, thầy cô giáo cùng nhân dân địa phương đã đến đào bới tìm kiếm. Tổng số có 33 học sinh đã tử nạn tại chỗ, 24 học sinh và thầy giáo Thái Văn Nhậm bị thương đã được cấp cứu kịp thời.

 33 ngôi mộ học sinh tử nạn vì bom được xây tại Khu di tích. Ảnh: PHƯƠNG LINH

Ngay sau sự kiện lịch sử này, cảm xúc trước sự đau thương, mất mát này, nhà thơ Xuân Diệu đã viết:

“Các em nhỏ ở Hương Khê,

 Chuyện nở, thung thăng, đi học về 

Tiếng trống - rào rào vô lớp học

Nhà trường vui cả một vùng quê.

 

Mẹ ơi đừng khóc, con thêm xót 

 Răng cắn môi con đã tím bầm    

 Em nhỏ Hương Khê chân nhảy nhót       

 Vạ gì giặc Mỹ, chúng quăng bom?            

…..
Chớ đọc ba mươi ba chiếc bia    

Tuổi còn non quá, máu đầm đìa

Lớp năm lớp sáu đời reo hót      

Thân hãy còn như măng của tre…”.

Biến đau thương thành hành động cách mạng

Tin giặc Mỹ giết hại học sinh Trường cấp II Hương Phúc được truyền đi rất nhanh, gây nên một làn sóng căm phẫn trong nhân dân cả nước. Ngày 12-2-1966, Đảng bộ và nhân dân tỉnh Hà Tĩnh đã tổ chức cuộc mít tinh tại nơi sơ tán xã Thạch Vĩnh, gửi kiến nghị lên Chủ tịch Hội nghị Geneva yêu cầu có biện pháp yêu cầu đế quốc Mỹ chấm dứt chiến tranh.

Ngày 20-2-1966, đoàn đại biểu Trường cấp II Hương Phúc gồm thầy giáo Thái Văn Nhậm, phụ huynh Trương Thị Vỹ và Nguyễn Thị Mão - học sinh sống sót trong trận bom ngày 9-2-1966…, do ông Lê Sỹ Nghĩa, Trưởng Ty giáo dục Hà Tĩnh làm trưởng đoàn ra Hà Nội họp báo tố cáo tội ác của giặc Mỹ trước đại diện các đoàn thể Trung ương và Hà Nội, các trường đại học và phổ thông, hàng trăm nhà thơ, nhà văn, nhà báo trong nước và quốc tế.

Đài tưởng niệm tại Khu di tích. Ảnh: PHƯƠNG LINH

Đặc biệt, ngày 28-2-1966, đoàn vinh dự được vào Phủ Chủ tịch gặp Bác Hồ. Trong buổi gặp mặt kéo dài hơn dự kiến, Bác Hồ rất xúc động, chia sẻ đau thương mất mát đối với các gia đình có con em bị tử nạn, ân cần động viên chỉ bảo, dặn dò thầy trò nhà trường phải vượt qua mọi khó khăn để tiếp tục dạy tốt và học tốt.

Biến đau thương thành hành động cách mạng, nhân dân xã Hương Trạch nói riêng, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh nói chung đã ra sức chiến đấu và phục vụ chiến đấu thắng lợi. Năm 1969, xã Hương Trạch đã được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân và nhiều danh hiệu cao quý khác.

Năm 1988, Đảng bộ và nhân dân xã Hương Trạch đã xây dựng Đài tưởng niệm ngay trước hai hố bom xưa, nơi đã sát hại 33 em học sinh. Năm 2001, Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã có quyết định xếp hạng Chứng tích chiến tranh Trường cấp II Hương Phúc ngày 9-2-1966 là Khu di tích Lịch sử cấp Quốc gia.

Đồng chí Trần Quốc Bảo, Phó chủ tịch UBND huyện Hương Khê (ở giữa) cùng Đoàn công tác Hội Hỗ trợ khắc phục hậu quả bom mìn Việt Nam thăm Khu di tích Lịch sử cấp quốc gia Địa điểm Chứng tích chiến tranh Trường cấp II Hương Phúc. Ảnh: ĐỨC VŨ

Theo đồng chí Trần Quốc Bảo, từ năm 2022, Tỉnh đoàn cùng Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hà Tĩnh đã phát động phong trào "Góp viên gạch hồng" kêu gọi các cá nhân, doanh nghiệp, nhà hảo tâm hỗ trợ việc tôn tạo di tích với mong muốn đây sẽ là "địa chỉ đỏ" giáo dục truyền thống, đặc biệt là cho thế hệ trẻ biết được sự khốc liệt của chiến tranh, giá trị của nền hòa bình và sự hy sinh, mất mát của biết bao thế hệ và người dân Việt Nam.

Đồng chí Trần Quốc Bảo cho biết, năm 2026 là tròn 60 năm xảy ra vụ ném bom vào Trường cấp II Hương Phúc. Ông mong muốn các nhà hảo tâm tiếp tục hỗ trợ việc tôn tạo di tích. Về phía địa phương, UBND huyện Hương Khê cam kết nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị di tích gắn với các hoạt động giáo dục truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, góp phần xây dựng và phát triển văn hóa trên địa bàn huyện Hương Khê nói riêng, tỉnh Hà Tĩnh nói chung.  

LINH OANH

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.