Tự hào đội ngũ văn nghệ sĩ của Báo Quân đội nhân dân

1. Văn học nghệ thuật (VHNT) là lĩnh vực rất quan trọng, tinh tế, nhạy cảm, có ưu thế đặc biệt trong việc xây dựng con người nói chung và người chiến sĩ nói riêng. Vì ý thức được tầm quan trọng này nên ngay từ khi còn non trẻ, các tờ báo tiền thân của Báo QĐND đều dành một phần quan trọng cho VHNT. Nếu đầu những năm 40 của thế kỷ trước, tờ Tiếng súng reo chỉ gồm những cây viết nghiệp dư từ cơ sở, trong đó mục văn nghệ vẻn vẹn vài bài ca dao thì đến các năm 1945-1946, trên Báo Quân giải phóng và Báo Sao vàng đã có mặt các văn nghệ sĩ, trí thức: Nguyễn Công Hoan, Trần Huy Liệu, Lê Tất Đắc, Tô Ngọc Vân...

Tháng 3-1947, Trung ương Quân ủy cho xuất bản tờ báo mới của lực lượng vũ trang, lấy tên là Vệ quốc quân trên cơ sở hợp nhất các cây viết của Báo Sao vàng và Báo Chiến thắng; quy tụ thêm đội ngũ văn nghệ sĩ tài năng như: Dương Bích Liên, Trần Đăng, Vũ Cao, Vũ Tú Nam, Mai Văn Hiến... Đúng một năm sau, tháng 3-1948, Trung ương Quân ủy và Bộ Tổng chỉ huy tiếp tục cho ra đời thêm tờ báo dành riêng cho bộ đội địa phương và dân quân du kích lấy tên là Quân du kích. Giai đoạn này, mảng VHNT trên hai tờ báo Vệ quốc quân và Quân du kích được đầu tư mở rộng nhiều chuyên mục với các thể loại phong phú như: Thơ, truyện ngắn, ký, kịch ngắn, ký sự, tranh châm biếm và nhiều bản nhạc phản ánh cuộc sống chiến đấu của chiến sĩ ta ngoài mặt trận.

Đại diện Báo Quân đội nhân dân tặng hoa chúc mừng triển lãm ảnh của cố nghệ sĩ nhiếp ảnh Triệu Đại, tháng 5-2024. Ảnh: PHẠM THU THỦY

Trong giai đoạn nước sôi lửa bỏng này, nhiều nhà thơ, nhà văn, nhân sĩ, trí thức yêu nước đã dũng cảm từ bỏ cuộc sống đô thành, từ bỏ những trang văn, vần thơ tự do mơ mộng lãng mạn của “cái tôi” thị dân buồn bã, tràn ngập cảm thức cô đơn để bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc. Trong số những nhà văn, nhà thơ đi theo kháng chiến khi đó có thêm các tên tuổi: Hoàng Lộc, Thâm Tâm, Thôi Hữu, Từ Bích Hoàng... lần lượt được bổ sung về báo. Giai đoạn này, mảng VHNT trên hai tờ báo Vệ quốc quân và Quân du kích được đầu tư mở rộng nhiều chuyên mục với các thể loại phong phú như: Thơ, truyện ngắn, ký, kịch ngắn, ký sự, tranh châm biếm và nhiều bản nhạc phản ánh cuộc sống chiến đấu của chiến sĩ ta ngoài mặt trận... Sự hợp nhất hai tờ báo Vệ Quốc quân và Quân du kích thành Báo QĐND, ra số đầu tiên ngày 20-10-1950. Mảng VHNT trên tờ báo chiến sĩ càng trở nên phong phú, đa dạng, chất lượng nâng cao.

Chính từ trong cuộc kháng chiến vô cùng khó khăn, gian khổ này, thế hệ các nhà văn-chiến sĩ của Báo QĐND đã góp phần quan trọng làm nên một dòng văn học mới có tên là dòng văn học cách mạng, với nhân vật trung tâm là người lính-anh Vệ quốc quân, anh Bộ đội Cụ Hồ mà Trần Đăng là một thí dụ. Trần Đăng cũng là cây viết chuyên nghiệp đầu tiên dựng nên hình tượng Bộ đội Cụ Hồ sáng rõ nhất trong tác phẩm “Một lần đến Thủ đô” (1946) nổi tiếng và sau đó là hình tượng người đại đội trưởng trong “Trận phố Ràng” của ông. Cùng với Trần Đăng, nhà thơ Thôi Hữu với tác phẩm nổi tiếng “Lên Cấm Sơn” đã ghi lại hiện thực khắc nghiệt, gian khổ nhưng vẫn lạc quan của bộ đội ta: “Ở đây bản vắng rừng u tối/ Bộ đội mang gieo ánh chói lòa/ Ở đây đường ngập bùn phân cũ/ Xẻng cuốc khua vang điệu nhớ nhà/ Ở đây những mặt buồn như đất/ Bộ đội cười lên tươi như hoa”. Cùng thế hệ Thôi Hữu, nhà thơ Hoàng Lộc để lại bài thơ “Viếng bạn” diễn tả chân thật, tự nhiên về lòng căm thù địch và tình đồng đội thiêng liêng: “Đứa nào bắn anh đó/ Súng nào nhằm trúng anh/ Khôn thiêng xin chỉ mặt/ Gọi tên nó ra anh!/ Tên nó là đế quốc/ Tên nó là thực dân/ Nó là thằng thổ phỉ/ Hay là đứa Việt gian?”. Với tư cách là phóng viên mặt trận của Báo Vệ quốc quân, nhà thơ Thâm Tâm đã có mặt ở hầu hết các trận đánh quan trọng. Trong bài thơ “Chiều mưa đường số 5” ông viết: “Chiều mưa ngàn hoa nở/ Hoa phới bay mùa xuân/ Bếp sàn gây ngọn lửa/ Chén trà ngát tình dân...”.

Bên cạnh cây bút chuyên nghiệp, Báo QĐND còn có đội ngũ cộng tác viên hùng hậu ở đơn vị với những trang nhật ký, sổ tay mang hơi thở mới khỏe khoắn, chân thực. Họ viết văn từ chính cuộc đời mình. Họ làm ra thứ nghệ thuật tươi ròng sự sống, thấm đẫm mồ hôi và khét tiếng súng như nhà văn Nguyễn Đình Thi từng nhận xét: “Một nghệ thuật vui sống, vui chiến đấu, vui làm lụng, đó là con đường của văn thơ anh binh nhì đã bước lên. Đó cũng là con đường đi của tất cả văn nghệ thời đại”.

2. Vào cuối cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Báo QĐND tiếp tục quy tụ đội ngũ nhà văn, nhà thơ, họa sĩ, nhiếp ảnh hùng hậu với những tên tuổi quen thuộc của nhiều thế hệ bạn đọc như: Mai Văn Hiến, Lê Kim, Nguyễn Trần Thiết, Nguyễn Đình Ưu, Dương Hướng Minh, Lê Lam, Triệu Đại, Đinh Ngọc Thông, Vũ Ba, Đỗ Sơn, Dân Hồng, Lương Quý, Cao Tiến Lê, Trần Hữu Tòng, Anh Ngọc, Hà Đình Cẩn, Đoàn Công Tính, Hà Phạm Phú... Nếu ở lĩnh vực mỹ thuật, họa sĩ Dương Bích Liên để lại tác phẩm sơn mài nổi tiếng “Hồ Chủ tịch qua suối” thì họa sĩ Mai Văn Hiến lại có mẫu Huy hiệu “Chiến sĩ Điện Biên Phủ” đã trở thành biểu tượng của Chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử và nhiều tác phẩm xuất sắc khác của ông. Các tác phẩm hội họa “Kéo pháo lên Điện Biên”, “Chèn pháo” của họa sĩ Dương Hướng Minh, cùng với “Dừng lại”, "Đồng khởi Bến Tre”, “Đội quân tóc dài” của họa sĩ Lê Lam ghi dấu ấn không thể quên trong nền mỹ thuật dân tộc.

Trong lĩnh vực nhiếp ảnh, bức ảnh “Nữ dân quân”, “Quân Pháp rút khỏi đồn cảnh sát Hàng Đậu”... của Nguyễn Đình Ưu sẽ còn sống mãi với thời gian. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Triệu Đại, chàng trai của đất Hà thành để lại bộ ảnh (5 ảnh) “Chiến thắng Điện Biên Phủ 1954”, đặc biệt là bức ảnh “Phất cờ trên nóc hầm De Castries” trở thành biểu tượng thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Đinh Ngọc Thông có tác phẩm để đời: “Các chiến sĩ ở Mặt trận Điện Biên Phủ đọc thư nhà dưới chiến hào”. Vũ Ba với những tác phẩm có sức truyền cảm sâu sắc như: “Báo động”,  “Phúc Tân kêu gọi trả thù”, “Chiến sĩ lái xe”, “Vào lửa”... Trong số các phóng viên chiến trường, nghệ sĩ Đoàn Công Tính được nhắc đến với những bức ảnh chân thực, nóng rực khói lửa chiến hào như: “Trên đường hành quân”, “Trên đồi không tên”, “Nụ cười bên Thành cổ Quảng Trị”...

Trong nền văn học thời chống Mỹ, các tác phẩm đăng trên Báo QĐND được xem như thứ vũ khí sắc bén của tư tưởng cách mạng. Đó là tất yếu và là chân lý hiển nhiên về vai trò, vị trí của người cầm bút khi đất nước bị xâm lăng. Thời kỳ này, Báo QĐND có đội ngũ nhà văn-chiến sĩ rất đáng tự hào. Họ ở tư thế “Vóc nhà thơ đứng ngang tầm chiến lũy/ Bên những dũng sĩ đuổi xe tăng ngoài đồng và hạ gục trực thăng rơi”. Tư tưởng và hành động của họ “Bay theo đường dân tộc đang bay”. Đó là Cao Tiến Lê với cốt cách một người lính Cụ Hồ, những tác phẩm văn xuôi của ông thường có nghĩa khí mà trữ tình, nóng hổi hào khí chiến trận. Những tập truyện “Phía trong”, “Bến quê”, “Cây sau lá đỏ” được bạn đọc đánh giá cao. Cùng thế hệ với Cao Tiến Lê, nhà thơ Anh Ngọc lại dấn thân vào thơ. Ông đã xuất bản khoảng 20 tập thơ, văn xuôi và sách dịch thuật, nhiều tác phẩm được bạn đọc yêu thích. Nhà văn Hà Đình Cẩn vốn là tác giả của nhiều tập ký và tiểu thuyết được bạn đọc đánh giá cao bởi lối viết thông minh, hóm hỉnh nhưng ông lại đặc biệt thành công trong lĩnh vực sân khấu. Ông cũng là người viết đề cương kịch bản tác phẩm “Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh-Biên niên sử truyền hình” (90 tập) gây tiếng vang lớn.

3. Sau năm 1975, Báo QĐND một lần nữa là ngôi nhà chung quy tụ đội ngũ văn nghệ sĩ trẻ trung, nhiều khát vọng, nhiệt huyết, trở về từ khói lửa chiến hào. Đó là Hoàng Như Thính, Vũ Đạt, Nguyễn Hồng Hà, Phạm Quang Đẩu, Trần Hồng, Xuân Gụ, Trần Thế Tuyển, Nguyễn Đình Chiến, Đỗ Trung Lai, Trần Anh Thái, Mai Nam Thắng, Hồng Thanh Quang... Đây là những tác giả mà tên tuổi của họ rất quen thuộc với bạn đọc cả nước. Do có độ lùi về thời gian và công cuộc đổi mới toàn diện của Đảng nên cái nhìn về nghệ thuật cũng cởi mở hơn, do đó phần VHNT trên Báo QĐND cũng đa dạng và phong phú hơn.

Trong dòng chảy VHNT của dân tộc, có một dòng chảy nhỏ, khiêm nhường của các nhà báo-văn nghệ sĩ Báo QĐND trong suốt 75 năm qua. Trong số họ nhiều người từng đoạt các giải thưởng danh giá của Nhà nước. Đó là họa sĩ Dương Bích Liên với Giải thưởng Hồ Chí Minh và gần 20 tác giả đoạt Giải thưởng Nhà nước về VHNT.

Hiện nay, Báo QĐND vẫn là tờ báo uy tín, nơi nhiều văn nghệ sĩ tin tưởng đăng tải nhiều tác phẩm VHNT về đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng, thấm đẫm lòng yêu nước và những giá trị cao cả, nhân văn trong kỷ nguyên phát triển mới. Trong biên chế của tờ báo vẫn có một số cây bút văn chương và hội họa bền bỉ sáng tác, tiếp bước thế hệ nhà báo-văn nghệ sĩ lừng danh.

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.