Thư viện nông thôn: Ai đến, ai xem?

Bài 1: Thư viện chưa được quan tâm đúng mức

Hiện nay, cả nước có khoảng 30.000 thư viện, phòng đọc các loại. Trong số đó, đặt nền móng để xây dựng phong trào văn hóa đọc của nhân dân khu vực nông thôn có thư viện huyện và thư viện, phòng đọc ở xã, phường, thị trấn... Dù nhiều nơi xây dựng thư viện khá khang trang, nhưng thiết chế văn hóa này vẫn chưa được khai thác, hoạt động hiệu quả.

Thư viện huyện hoạt động cầm chừng

Nơi đầu tiên chúng tôi dừng chân là huyện Thường Tín, một huyện ngoại thành Hà Nội. Phải hỏi qua nhiều người chúng tôi mới tới được thư viện huyện. Thư viện nằm trên tầng hai của ngôi nhà chung với bưu điện huyện. Lối cầu thang sắt để lên thư viện vắng lặng. Vào thời điểm đó (cuối tháng 3-2016), thư viện huyện đóng cửa. Nhìn qua cửa kính, chúng tôi nhận thấy bàn ghế, tủ sách của thư viện phủ lớp bụi trông không khác gì hành lang bên ngoài nơi chúng tôi đứng. Để ý kỹ hơn, chúng tôi tìm thấy tấm biển thông báo giờ mở cửa thư viện, bên dưới có ghi dòng chữ nhỏ đã mờ “Thư viện đóng cửa tạm thời”. Xuống tầng 1, những nhân viên bưu điện ở cùng ngôi nhà nói rằng, trên đó là thư viện và không liên quan đến họ. Khi ra đến cửa ngôi nhà, chúng tôi gặp hai phụ nữ trẻ, họ đang vội đi nên trả lời qua quýt rằng, thư viện ở đây chuyển sang nhà văn hóa huyện.

Nhà văn hóa huyện Thường Tín mới được xây dựng khá khang trang. Chúng tôi đi hết nhà văn hóa cũng không tìm thấy chỗ nào có tấm biển ghi tên thư viện. Những người được hỏi ở đây đều nói rằng, thư viện chưa chuyển về nhà văn hóa và vẫn là thiết chế thuộc phòng văn hóa huyện…

Đến huyện Phú Xuyên cũng là một huyện ngoại thành Hà Nội, chúng tôi gặp và được ông Nguyễn Tùng Lâm, Trưởng phòng Văn hóa-Thông tin huyện Phú Xuyên cho biết: Thư viện của huyện có một phòng đọc nằm trong nhà văn hóa. Giám đốc Nhà văn hóa Lê Hồng Vân đi vắng. Bà Vân cho biết qua điện thoại rằng, thực chất phòng đọc này là kho sách chứ không phải tủ sách, không có người đọc. Tủ sách này gần như là nơi luân chuyển đầu sách về cho các xã và các trường học, bảo tàng tư nhân mượn cho phòng đọc của họ.

 Thư viện huyện Thường Tín, TP Hà Nội cửa đóng then cài. 

Bà Vũ Dương Thúy Ngà, Vụ trưởng Vụ Thư viện (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã bày tỏ sự trăn trở về những bất cập hiện nay của tổ chức hệ thống thư viện cấp huyện. Trao đổi với phóng viên, bà Ngà nói: “Hiện nay, các thư viện huyện hoạt động theo 3 mô hình. Tối ưu nhất là thư viện trực thuộc ủy ban, có tài khoản, con dấu riêng thì còn được quan tâm tương đối. Tuy nhiên, trong số khoảng hơn 600 thư viện huyện trên cả nước, chỉ có khoảng 30 thư viện loại này. Một số thư viện trực thuộc phòng văn hóa. Còn đa số thư viện thuộc nhà văn hóa, trung tâm văn hóa. Nhưng hầu hết các thư viện nằm trong nhà văn hóa không được huyện quan tâm đúng mức. Lý do là vì nhà văn hóa còn phải ưu tiên cho các hoạt động bề nổi khác nên thư viện chỉ hoạt động trên cơ sở những sách, báo có sẵn. Các thư viện nằm trong nhà văn hóa nếu được giám đốc nhà văn hóa là người quan tâm tới sách thì thư viện còn có tiền bổ sung sách...  nếu không thì thư viện không được cấp tiền, cán bộ thư viện chỉ mở cửa vài buổi trong tuần và có thể bị phân công làm việc khác”.

Được biết, từ năm 2015 trở về trước, khi có chương trình mục tiêu quốc gia, các huyện vùng sâu vùng xa, khó khăn còn được Nhà nước cấp một khoản tiền nhất định cho hoạt động thư viện. Từ năm 2016, các chương trình mục tiêu quốc gia đều đang tạm dừng nguồn tiền nên có thể nói nguồn quan trọng, thậm chí có nơi còn là nguồn duy nhất, để nuôi sống các thư viện huyện đã không còn. Đại đa số thư viện huyện đang "lắt lay" vì không có ngân sách để bổ sung sách.

Thư viện cấp xã không được chú ý nhiều

Trong khi hệ thống thư viện không phát triển về số lượng thì nhiều xã vẫn có hệ thống điểm bưu điện văn hóa và tủ sách pháp luật. Tại những điểm bưu điện văn hóa xã chúng tôi đến, đa phần cửa đóng then cài. Chúng tôi không gặp được người dân nào tìm đến những địa điểm này để đọc sách. Thậm chí, một số xã như: Đông Minh (huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình); Đông Sơn (huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định)… khi chúng tôi đến còn không gặp được người trông coi, quản lý những thư viện hay tủ sách. 

 Biểu đồ thể hiện tương đối số lượng thư viện cấp xã "teo" dần từ năm 1987 đến 2015.. 

Giải thích cho thực trạng này, ông Nguyễn Trọng Long, Bí thư Đảng ủy xã Tân Việt, huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương cho rằng, lý do là vì những tủ sách, thư viện này không được người dân quan tâm. Hơn nữa, vì hiện nay internet rất phát triển, chỉ cần có điện thoại thông minh là người dân có thể đọc mọi lúc, mọi nơi. Mặt khác, người nông dân ở nông thôn cả ngày đi làm không có thời gian đọc sách.

Ông Nguyễn Kim Tuyến, Phó chủ tịch UBND xã Tân Minh, huyện Thường Tín, TP Hà Nội cho biết, người dân ở xã mình thường có nhu cầu cập nhật thông tin trên báo mạng. Xã cũng có tủ sách pháp luật đặt ở phòng tư pháp. Tuy nhiên, sách ở đây chủ yếu là sách dân số, pháp luật và thường nằm im trên các kệ, tủ, người dân ít tìm đến đọc. Bưu điện xã cũng có sách nhưng không có người đọc nên người phụ trách ở đây chỉ đến bưu điện khi làm nghiệp vụ bưu điện...

Là một trong những chuyên gia hàng đầu về thư viện hiện nay ở nước ta, ông Nguyễn Thế Khang, Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam cho biết: Nhìn cách hoạt động như hiện nay, có thể nói rằng, khi điện thoại thông minh ra đời thì điểm bưu điện văn hóa xã coi như đã "chết" rồi. Hiện tại, các cơ quan chức năng đang muốn khôi phục lại điểm bưu điện văn hóa xã. Không gian sẵn có, đó là nơi đưa sách đến bạn đọc hiệu quả, gần gũi. Vừa rồi Quỹ Bill and Melinda Gates tài trợ cho hơn 500 điểm văn  hóa xã, mỗi điểm có 5 máy tính, đường truyền cũng là một cách để thay đổi phương thức hoạt động của điểm bưu điện văn hóa xã.

(còn nữa)

Bài và ảnh: HUY AN