Thành Cổ Loa thuộc địa phận xã Cổ Loa, huyện Đông Anh, nằm bên quốc lộ số 3, cách trung tâm Hà Nội 17km về phía Bắc. Đây là vùng đất đô thành của nước Âu Lạc, triều đại An Dương Vương. Đây cũng là kinh đô đầu tiên của Nhà nước phong kiến độc lập năm 939- 944 (Ngô Quyền).

Thành Cổ Loa do An Dương Vương xây dựng, theo truyền thuyết có 9 lớp thành, nay chỉ còn dấu vết của ba lớp khép kín: Thành trong, thành giữa và thành ngoài lồng vào nhau. Cả ba vòng thành dài khoảng 16km, rộng hơn 400ha. Sông Thiếp (tức Hoàng Giang) làm hào thiên nhiên bao quanh, trước còn nối với sông Hồng và sông Cầu, nên Cổ Loa đã từng là cảng lớn của nước ta.

Cổ Loa-Hà Nội. Ảnh: Internet

Với chiều cao trung bình của tường thành khoảng 5m, mặt rộng từ 6 đến 12m, chân thành từ 20 đến 30m, chỉ tính 3 vòng thành còn lại khối lượng đất đắp đã trên 2 triệu m3, chứng tỏ Cổ Loa là một công trình xây dựng đồ sộ, một thành tựu lao động to lớn của nhân dân ta thời xưa. Về mặt quân sự, thành Cổ Loa là một công trình phòng ngự kiên cố và lợi hại. Mặt ngoài thành dựng đứng như bức tường cản giặc. Mặt trong thoai thoải để quân lính đi lại tuần tra canh gác và vận động lên mặt thành nhanh chóng. Phía ngoài sát chân thành có hào sâu nối với sông Hoàng trở thành những đường vận chuyển của quân thuỷ rất lợi hại. Cấu trúc của thành Cổ Loa cũng đặc biệt. Thành trong cùng là một hình chữ nhật cân xứng, chu vi 1.650m, vòng thành này hoàn toàn do con người đắp nên. Còn hai vòng thành ngoài không có hình dáng rõ rệt, vì có lợi dụng các gò, đống tự nhiên làm thành và khoảng cách giữa các vòng cũng không đều. Nhưng, nhìn chung toàn bộ Cổ Loa như xoáy ốc, vì vậy mà có tên là Loa Thành (hay thành Ốc).

Truyền thuyết kể rằng: Khi xây thành Ốc cứ đắp thành cao lại đổ, phải nhờ có Trấn Tiên Huyền Vũ trừ yêu gà trắng, thành mới xây xong. Sau lại có Thần Kim Quy hiện lên ở sông Hoàng, Thần cho móng làm lẫy nỏ thần để giữ nước.

Sau 50 năm trị vì, vua Thục mắc mưu Triệu Đà cho Trọng Thuỷ sang cầu hôn công chúa Mỵ Châu và ở rể. Trọng Thủy đánh cắp nỏ thần (có thể hiểu là bí mật quân sự) để vua cha đem quân sang cướp nước Âu Lạc. Ngày quân Triệu chiến thắng cũng là ngày bi thảm của mối tình Mỵ Châu - Trọng Thuỷ.

Năm 1959, tại di chỉ Cầu Vực, chúng ta đã phát hiện được số lượng lớn mũi tên đồng, tên được đúc nổi 3 cạnh sắc, nhọn có phần chuôi để cắm vào phần thân tên. Từ kích thước mũi tên, các nhà khoa học ước tính chiếc nỏ để sử dụng tên đó có sải cánh rộng khoảng 1,4m. Đó là một thứ vũ khí vô cùng lợi hại, và đây có thể là cơ sở của truyền thuyết Nỏ thần của An Dương Vương. Cổ Loa hiện vẫn là một khu vực khảo cổ đặc biệt quan trọng. Trống đồng cỡ lớn, rất quý hiếm cũng đã tìm được ở đây.

Tại di tích Cổ Loa hiện nay có đền Thục An Dương Vương; Giếng Ngọc; Am Bà Chúa; Dinh Ngự Triều Di Quy. Mỗi di tích đều có giá trị lịch sử- văn hóa, rất thú vị.

Hội đền Cổ Loa vào dịp đầu xuân: “Chết bỏ con cháu, sống không bỏ mồng sáu tháng Giêng”.

Cổ Loa có thể khẳng định là một đô thị cổ nhất của Việt Nam còn dấu tích đến ngày nay. Những gì chúng ta biết được về Cổ Loa chưa phải toàn bộ sự thật lịch sử nhưng chỉ từng ấy cũng đáng tự hào, trân trọng và gìn giữ.

NHƯ NGUYỆT