Đến thôn Xuân La, chúng tôi không khó để hỏi nhà của nghệ nhân tò he Đặng Văn Tiên (sinh năm 1984). Thuở nhỏ, Đặng Văn Tiên cũng như bao đứa trẻ khác trong thôn đều được tiếp xúc với nghề nặn tò he. Song, ai cũng hiểu để mưu sinh được bằng nghề này không phải là chuyện dễ.

Hoàn cảnh gia đình anh Tiên thuộc diện khó khăn khi bố bị tai biến từ khi anh còn nhỏ, một tay mẹ anh tảo tần nuôi các con khôn lớn. Tốt nghiệp trung học phổ thông, anh Tiên nghĩ đến việc học nghề cơ khí bởi thấy nghề này nhu cầu thị trường đang lớn, anh lại có sức khỏe. Nhưng trong một lần ngồi xem nặn tò he, những lời khuyên của ông ngoại đã lay động suy nghĩ của anh. “Tôi vốn thích nặn tò he từ nhỏ, nhưng nghĩ nghề này chỉ đủ ăn nên từng không có ý định theo nghề. Một lần, ông ngoại bảo: "Con cứ học nghề tò he đi, không phải học nghề đâu cả". Thế là tôi đi theo ông ngoại rong ruổi khắp các tỉnh, thành phố phía Bắc vừa nặn vừa bán tò he”, anh Tiên cho biết.

Nghệ nhân Đặng Văn Tiên giới thiệu nghệ thuật tò he tới du khách nước ngoài. 

Khi các đồ chơi hiện đại xuất hiện trên thị trường và lấn át các trò chơi truyền thống, anh Tiên cũng như nhiều nghệ nhân khác trăn trở tìm hướng đi mới cho nghề nặn tò he. Anh Tiên đã nhiều lần tìm tòi, học hỏi và đúc rút kinh nghiệm để làm ra công thức bột nặn mới có thể cất giữ được một đến hai năm, không bị mốc, màu sắc bắt mắt hơn.

Theo nghệ nhân Đặng Văn Tiên, màu sắc của tò he tự nhiên và an toàn, như màu vàng làm từ củ nghệ, hoa hòe; màu đen từ cây nhọ nồi; màu tím từ cây phèn đen; màu đỏ từ quả gấc; màu xanh lấy từ lá trầu không... Bằng sự sáng tạo và khả năng quan sát, tiếp thu, lắng nghe mô tả của các em thiếu nhi, anh Tiên đã sáng tạo ra nhiều mẫu mã tò he đẹp, bắt mắt. Anh kể lại: "Một lần tại hội chợ, có một cháu nhỏ cứ nằng nặc đòi mua tò he nhưng không thích các mẫu có sẵn mà thích một nhân vật người sắt trong phim hoạt hình. Tôi không biết nhân vật đó, nên mới bảo cháu tả lại và nặn theo. Lúc nặn xong, cháu rất thích và bảo giống với nhân vật trong phim. Từ đó càng thôi thúc khả năng sáng tạo và học hỏi trong tôi chứ không phụ thuộc vào những mẫu có sẵn”.

Nghệ nhân Đặng Văn Tiên còn mạnh dạn đưa sản phẩm tò he tham gia chương trình OCOP (mỗi xã, phường một sản phẩm), đến nay anh đã có 5 sản phẩm tò he đạt chứng nhận OCOP 4 sao vào năm 2020, gồm: Tò he bút chì, tò he que, tò he hình nặn con giống trong mẹt, tò he hình nặn hoa hồng cắm lọ gốm và tò he truyền thống hình nặn bánh cổ. Năm 2022, anh Tiên vinh dự được trao tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú; trước đó là danh hiệu Nghệ nhân Hà Nội và danh hiệu "Bàn tay vàng" làng nghề truyền thống năm 2015.

Thời gian qua, nghệ nhân Đặng Văn Tiên tích cực tham gia các hội chợ truyền thống, nhiều sự kiện và cuộc thi tay nghề để quảng bá hình ảnh nghề nặn tò he truyền thống Xuân La. Các sản phẩm tò he của anh cũng xuất hiện trên sàn thương mại điện tử đáp ứng nhu cầu của khách hàng xa gần. “Nhờ nặn tò he, giờ tôi có một nghề nghiệp ổn định và thêm yêu văn hóa truyền thống Việt Nam”, nghệ nhân Đặng Văn Tiên tâm sự.

Bài và ảnh: NGUYỄN VĂN CÔNG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.