Ngày 7-8-1964, 2 ngày sau khi đế quốc Mỹ dựng lên “Sự kiện Vịnh Bắc Bộ” hòng lấy cớ đánh phá miền Bắc nước ta, tại lễ tuyên dương bộ đội Phòng không và Hải quân, Người khẳng định: Nhân dân ta rất yêu chuộng hòa bình, nhưng nếu đế quốc Mỹ và tay sai xâm phạm đến miền Bắc nước ta, thì toàn dân ta nhất định sẽ đánh bại chúng.

Ngày 18-6-1965, lần đầu tiên, đế quốc Mỹ sử dụng máy bay B-52 ném bom rải thảm khu vực Bến Cát (Tây Bắc Sài Gòn). Ngay hôm sau, nói chuyện với cán bộ, chiến sĩ Đại đội 1, Tiểu đoàn 1, Đoàn Tam Đảo, Quân chủng Phòng không - Không quân, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận định: “Từng ấy máy bay, từng ấy quân Mỹ, chứ nhiều hơn nữa ta cũng đánh, mà đã đánh là nhất định thắng".

Quân ủy Trung ương họp chỉ đạo tác chiến Phòng không đánh bại cuộc tập kích đường không bằng máy bay chiến lược B-52 của đế quốc Mỹ năm 1972.

Gần một năm sau, ngày 12-4-1966, tại khu vực Đèo Mụ Giạ, Quảng Bình, Mỹ tiếp tục đưa B-52 ra đánh phá. Đây là sự kiện đánh dấu lần đầu tiên máy bay chiến lược B-52 ra miền Bắc nước ta. Ít lâu sau, B-52 tiếp tục đánh phá đến Vĩnh Linh (Quảng Trị), phía Bắc vĩ tuyến 17 với mức độ ngày càng dữ dội. Chủ tịch Hồ Chí Minh và Quân ủy Trung ương, Bộ Tổng tư lệnh đã chỉ thị Quân chủng Phòng không - Không quân phải tìm cách đánh cho được máy bay B-52 của địch...

Ngày 5-4-1972, Quân ủy Trung ương chỉ thị cho Quân chủng Phòng không - Không quân và các quân khu: “Phải sẵn sàng đối phó với khả năng Mỹ cho không quân, kể cả không quân chiến lược đánh phá trở lại miền Bắc”. Trung tướng Vũ Xuân Vinh (1923-2012), nguyên Cục trưởng Cục Đối ngoại, Bộ Quốc phòng, bấy giờ là Phó tham mưu trưởng Quân chủng Quân chủng Phòng không - Không quân từng kể với chúng tôi: Khoảng cuối tháng 4-1972, Bộ tư lệnh Phòng không - Không quân thành lập lực lượng nghiên cứu khắc phục cách đánh của bộ đội tên lửa để “nhất định bắn rơi máy bay B-52”.

Đồng chí Vũ Xuân Vinh được giao phụ trách Tổ nghiên cứu cách đánh máy bay B-52 và tổ chức huấn luyện cho bộ đội. Những sĩ quan có trình độ kỹ thuật, chiến thuật giỏi, dày dạn kinh nghiệm chiến đấu, như: Nguyễn Sinh Huy, Tô Ngội, La Văn Sàng, Vũ Lai Trường, Nguyễn Xuân Minh, Quách Hải Lượng, Trần Xanh, Hoàng Bảo... tham gia tổ biên soạn, được yêu cầu phải gấp rút hoàn chỉnh tài liệu (đã được chuẩn bị từ năm 1968) về cách đánh B-52 cho bộ đội tên lửa với những cập nhật mới.

Cuốn “Cách đánh B-52 của bộ đội tên lửa”, còn gọi là “Cẩm nang bìa đỏ” dày 30 trang đánh máy, in rô-nê-ô trên những tờ giấy giang đen sạm, thô sơ, với một tờ bìa màu đỏ bọc ngoài ra đời, được chúng tôi hoàn thành, huấn luyện trong toàn lực lượng, đã góp phần quan trọng vào chiến thắng 12 ngày đêm cuối năm 1972”.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp duyệt phương án đánh B-52 của Bộ tư lệnh Quân chủng Phòng không - Không quân năm 1972. 

Hồi tưởng những năm tháng ấy, Đại tá Nguyễn Xuân Minh, nguyên Hiệu trưởng Trường Trung cấp Kỹ thuật Phòng không - Không quân, hiện đang sống tại phố Nguyễn Ngọc Nại, Hà Nội, thành viên tổ biên soạn cuốn sách kể: “Không kể ngày đêm, chúng tôi tranh thủ ý kiến của các chuyên gia Liên Xô và các cơ quan chức năng Bộ Quốc phòng. Kết quả áp dụng thực tế thành công, chúng tôi thay nhau trực tiếp đến huấn luyện bổ sung cho các đơn vị tên lửa!”.

Cùng với Quân chủng, thực hiện chỉ thị của Trung ương Đảng, Chính phủ, tất cả các bộ, ngành Trung ương cùng các địa phương, đơn vị quân đội trên toàn miền Bắc đã chủ động tiến hành khẩn trương, có hiệu quả công tác tuyên truyền, giáo dục quân và dân ta nêu cao cảnh giác, nhận thức rõ âm mưu, thủ đoạn của đế quốc Mỹ, tập trung xây dựng miền Bắc xã hội chủ nghĩa, vừa sản xuất, vừa sẵn sàng chiến đấu.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, cấp ủy, chính quyền các địa phương miền Bắc đã huy động được lực lượng đông đảo trong thế trận chiến tranh nhân dân rộng khắp. Lực lượng phòng không 3 thứ quân được xây dựng vững mạnh, lấy Quân chủng Phòng không - Không quân làm nòng cốt, sẵn sàng đánh bại các cuộc tập kích đường không của địch, bảo vệ vững chắc miền Bắc xã hội chủ nghĩa.

Tại Hà Nội, Thường vụ Thành ủy ra Nghị quyết chuyên đề về công tác phòng không nhân dân trong tình hình mới. Bộ tư lệnh Thủ đô (nay là Bộ tư lệnh Thủ đô Hà Nội) đã tổ chức tập huấn bắn máy bay tầm thấp cho cán bộ chỉ huy dân quân tự vệ từ khẩu đội trưởng trở lên, tổ chức diễn tập bắn máy bay, đánh địch đổ bộ đường không, sơ tán cấp tốc, cứu thương, cứu sập...

Cùng với Hà Nội, Hải Phòng, Thái Nguyên, Nam Định, Vĩnh Phú, Hà Bắc, Hà Tây (trước đây) và các địa phương khác ở miền Bắc cũng triển khai hiệu quả công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao tinh thần cảnh giác trong nhân dân và lực lượng vũ trang, làm tốt công tác huấn luyện, xây dựng lực lượng, thế trận phòng không nhân dân, sẵn sàng ứng phó với cuộc tập kích đường không quy mô lớn của địch.

Cuối tháng 11-1972, Quân ủy Trung ương tiếp tục nhấn mạnh: Đế quốc Mỹ có thể liều lĩnh dùng máy bay B-52 ném bom Hà Nội, Hải Phòng. Âm mưu của đế quốc Mỹ cho máy bay B-52 đánh thủ đô Hà Nội sẽ là hành động gây sức ép cuối cùng để buộc chúng ta phải nhân nhượng. Vì vậy, chúng ta phải kiên quyết đánh thắng chúng trên bầu trời Thủ đô.

Chủ tịch nước Tôn Đức Thắng và Đại tướng Võ Nguyên Giáp theo dõi bộ đội chiến đấu trong chiến dịch 12 ngày đêm tháng 12-1972. 

Ngày 24-11-1972, Thượng tướng, Tổng Tham mưu trưởng Văn Tiến Dũng phê chuẩn Kế hoạch tác chiến đánh trả cuộc tập kích bằng máy bay B-52 của Mỹ vào Hà Nội, Hải Phòng và chỉ thị: Quân chủng Phòng không - Không quân phải hoàn thành mọi công tác chuẩn bị trước ngày 3-12-1972...

Trước ngày Nixon nhậm chức, Mỹ có thể mở đợt tập kích bằng không quân chiến lược ra Hà Nội, Hải Phòng, phải nắm chắc địch, tuyệt đối không để bị bất ngờ, tập trung mọi khả năng để tiêu diệt B-52. Từ đây, Chiến dịch phòng không bảo vệ bầu trời Hà Nội và các địa phương miền Bắc được tích cực triển khai bằng lực lượng phòng không 3 thứ quân, lấy Quân chủng Phòng không - Không quân làm nòng cốt.

Đầu tháng 12-1972, sau khi nghe Tư lệnh Phòng không - Không quân Lê Văn Tri báo cáo Kế hoạch đánh B-52, Bí thư thứ nhất Lê Duẩn nhấn mạnh: Để gây sức ép với ta, trước sau Mỹ cũng sẽ đưa máy bay B-52 ném bom Hà Nội. Quân dân ta, mà nòng cốt là Quân chủng Phòng không - Không quân, phải kiên quyết làm thất bại âm mưu của chúng. Công tác chuẩn bị mọi mặt được tiến hành hết sức khẩn trương, Quân chủng Phòng không - Không quân tập trung huy động, điều chỉnh lực lượng theo thế trận chiến tranh nhân dân trên toàn miền Bắc, điều chỉnh đội hình chiến đấu, triển khai Sở chỉ huy dự bị các cấp, báo cáo để Trung ương Đảng, Quân ủy Trung ương chỉ đạo đẩy mạnh các hoạt động quân sự, đấu tranh với Mỹ, ngụy trên chiến trường miền Nam, nhằm co kéo, phân tán lực lượng địch ở cả hai miền Nam - Bắc.

Với đường lối chiến tranh nhân dân đúng đắn và sự chủ động về chiến lược, chiến dịch, ta đã tổ chức xây dựng được thế trận phòng không nhân dân rộng khắp, bao gồm nhiều lực lượng, tạo thành sức mạnh tổng hợp (riêng lực lượng phòng không phân tán nhiều nơi để đáp ứng các yêu cầu nhiệm vụ chiến lược).

Hà Nội, Hải phòng có 55 trung đoàn tên lửa, 6 trung đoàn pháo cao xạ (không kể 8 trung đoàn pháo cao xạ của Quân khu 3, Quân khu Việt Bắc), 4 trung đoàn không quân (trong đó chỉ có 2 trung đoàn MiG-21), 4 trung đoàn radar rải khắp miền Bắc. Ngoài ra, lực lượng phòng không của dân quân tự vệ 9 tỉnh có 1.316 khẩu pháo cao xạ các loại.

Xác chiếc máy bay B-52 bị bắn rơi tại chỗ trong trận đánh đêm 27-12-1972 vẫn còn dấu tích ở hồ Hữu Tiệp, Hà Nội ngày nay.

Lực lượng công an nhân dân, cán bộ, nhân viên cơ quan, nhà máy, xí nghiệp, đài phát thanh... và nhân dân các địa phương toàn miền Bắc được tổ chức chặt chẽ, huy động tối đa lực lượng, phương tiện để tham gia những nhiệm vụ hết sức quan trọng như: Tổ chức, giúp đỡ nhân dân sơ tán, giữ gìn, bảo đảm an ninh, trật tự an toàn xã hội, san lấp, sửa chữa sân bay, làm trận địa tên lửa, cao xạ, radar, ngụy trang cất giữ vũ khí, khí tài, báo động địch tấn công, tuyên truyền chiến thắng, động viên, khích lệ cán bộ, chiến sĩ và các lực lượng cầm súng ngày đêm canh giữ bầu trời.

Như vậy, với sự chuẩn bị kỹ lưỡng về mọi mặt, quân và dân toàn miền Bắc đã vào trạng thái sẵn sàng chiến đấu, quyết tâm đánh bại cuộc tập kích đường không chiến lược của đế quốc Mỹ bằng tâm thế chủ động đấu trí, đấu lực với những “pháo đài bay” B-52 mà đế quốc Mỹ khẳng định “bất khả chiến bại”.

12 ngày đêm kiên cường, 34 máy bay B-52 cùng hàng chục máy bay các loại của địch đã bị bắn rơi trên bầu trời miền Bắc, làm nên Chiến thắng “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không”. Sau đó, quân và dân miền Bắc vừa tập trung khắc phục hậu quả chiến tranh, chăm lo xây dựng chủ nghĩa xã hội, vừa tiếp tục chi viện cho cách mạng miền Nam đến ngày thắng lợi hoàn toàn, thống nhất đất nước.  

*Bài viết có tham khảo thông tin trong cuốn "Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không, ý chí và niềm tin tất thắng" của Quân chủng Phòng không - Không quân, tháng 12-2022.