“Món quà bất ngờ” ngay trước Giáng sinh 2020 có ý nghĩa quan trọng cho cả hai bên, đánh dấu kết thúc quãng thời gian hơn 4 năm đầy cam go kể từ khi nước Anh tiến hành cuộc trưng cầu dân ý về việc nước này rời khỏi EU-sự kiện làm thay đổi hoàn toàn nền chính trị xứ sở sương mù và những mối liên kết giữa Anh với phần còn lại của châu Âu.

Kể từ sau cuộc trưng cầu dân ý hồi tháng 6-2016, những mâu thuẫn nghiêm trọng, dai dẳng trong các cuộc đàm phán giữa EU và Anh khiến cả hai tốn quá nhiều thời gian và nguồn lực. Nước Anh đã phải thay đến 3 thủ tướng vì Brexit, trong khi EU gần như bị đóng băng toàn bộ các kế hoạch cải cách tham vọng của khối. Tháng 3-2020, Anh và EU khởi động vòng đàm phán đầu tiên nhằm tìm kiếm một thỏa thuận điều chỉnh mối quan hệ hai bên trong tương lai. Tuy nhiên, Anh và EU vẫn tồn tại một số bất đồng, trong đó có vấn đề về quyền đánh bắt cá của EU tại các vùng biển của Anh hay quy định tạo một sân chơi bình đẳng cho doanh nghiệp hai bên. Gần đến hết thời hạn chót của đàm phán, viễn cảnh rối loạn trong giao thương buộc London và Brussels phải nỗ lực tối đa để đạt được thỏa thuận làm hài lòng cả hai bên.   

Một chặng đường dài và gian khó đã đi qua. Thỏa thuận lịch sử đạt được vào tối 24-12 vừa qua khép lại giai đoạn gần 9 tháng đàm phán cam go. Nói như Trưởng đoàn đàm phán của EU Michel Barnier, việc đạt được thỏa thuận hậu Brexit là một sự giải thoát rất lớn với cả hai phía, khép lại hơn 4 năm vô cùng mệt mỏi. Trong khi đó, Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen đánh giá, đây là một “thỏa thuận công bằng và cân bằng” và nhấn mạnh “điều đó có nghĩa là cuối cùng, chúng tôi có thể đặt Brexit lại phía sau và châu Âu sẽ tiếp tục tiến về phía trước”. Còn Thủ tướng Anh Boris Johnson hoan nghênh thỏa thuận, đồng thời gửi thông điệp tới EU rằng, nước Anh luôn là bạn, là đồng minh, là người ủng hộ của EU...

Thỏa thuận ngày 24-12 tạo ra cơ sở pháp lý để Anh và EU tránh được một cuộc “ly hôn” trong hỗn loạn và không có thỏa thuận để xác định mối quan hệ kinh tế và an ninh giữa hai bên giai đoạn hậu Brexit. Với gần 2.000 trang, thỏa thuận mới đạt được giống như “liều thuốc giảm đau” dành cho các doanh nghiệp tại Anh vốn đang chịu ảnh hưởng nặng nề do đại dịch Covid-19 gây ra. Theo đó, kể từ ngày 1-1-2021, Anh vẫn giữ được nguyên quyền tiếp cận thị trường chung châu Âu, tức hàng hóa từ Anh vào EU và ngược lại sẽ không chịu thuế hay hạn ngạch. Tuy nhiên, tại biên giới giữa Anh và EU sẽ tái lập các trạm hải quan để kiểm soát việc kê khai hàng hóa xuất nhập khẩu, đặc biệt trong lĩnh vực thực phẩm hay kiểm dịch động, thực vật.

Về cạnh tranh bình đẳng, EU chấp nhận thương mại phi thuế quan để đổi lấy việc Anh chấp nhận duy trì các tiêu chuẩn về trợ cấp nhà nước, môi trường và các quyền của người lao động nhằm bảo đảm một “sân chơi bình đẳng” cho các doanh nghiệp EU. Tuy nhiên, Anh sẽ không bị bắt buộc phải tuân theo các quy định của EU hoặc chịu sự tài phán của Tòa án Công lý châu Âu một cách trực tiếp.

Một điểm quan trọng và cũng là vấn đề gây tranh cãi trong quá trình đàm phán là quyền đánh bắt cá. Theo thỏa thuận đạt được, các ngư dân EU sẽ được bảo đảm quyền tiếp cận các vùng biển của Anh trong khoảng thời gian quá độ kéo dài hơn 5 năm kể từ ngày 1-1-2021, nhưng với hạn ngạch bị cắt giảm 25% so với hiện nay. Khi thời gian quá độ trên kết thúc, quyền tiếp cận các vùng biển Anh sẽ phụ thuộc vào những cuộc đàm phán hằng năm giữa hai bên. Đây thực chất là chủ đề mang tính biểu tượng bởi nghề cá tại Anh có giá trị khoảng 650 triệu euro, chỉ chiếm chưa đến 0,1% trao đổi thương mại trị giá 700 tỷ euro mỗi năm giữa Anh và EU.

Mặc dù thỏa thuận đạt được phút chót này có thể cứu cả Anh lẫn EU khỏi cái kết đau đớn, song mối quan hệ giữa hai bên vẫn không tránh khỏi những tác động, mà trước hết là việc đi lại giữa Anh và EU. Công dân Anh sẽ không còn được hưởng quyền tự do đi lại trong EU, không thể tìm việc làm và sinh sống ở đó như công dân sở tại. Thay vào đó, người Anh sẽ chỉ được miễn thị thực khi vào EU ngắn hạn, còn quyền tìm kiếm việc làm thì phụ thuộc vào quy định của quốc gia sở tại. Chiều ngược lại, các công dân EU cũng không còn được tự do di chuyển vào Anh. Ngoài ra, thỏa thuận cũng tạo ra nhiều thay đổi quan trọng khác như chấm dứt Chương trình trao đổi sinh viên châu Âu Erasmus, khiến các sinh viên EU sang Anh học từ năm 2021 sẽ phải chịu mức học phí cao hơn. Anh cũng bị tước mất “hộ chiếu tài chính”, tức sẽ không được bán các sản phẩm tài chính tại các nước châu Âu với quyền lợi như các ngân hàng châu Âu...

Dù sao, với thỏa thuận ngày 24-12, Anh và EU cũng có được “cái kết đẹp”, đánh dấu bước khởi đầu mới cho quan hệ Anh-EU hậu Brexit. Quan trọng nhất, cả EU và Anh đều tự nhận định là đã bảo vệ được các lợi ích cốt lõi của mình thông qua thỏa thuận này. Trong thời gian ít ỏi còn lại của năm 2020, các bên cần phê chuẩn thỏa thuận để văn bản này sớm có hiệu lực từ ngày 1-1-2021, đưa quan hệ EU và Anh bước sang trang mới.

  LINH OANH