Cầu Hiền Lương trên sông Bến Hải
Từ giữa thế kỷ trước, địa danh “Vĩ tuyến 17” đã trở thành nổi tiếng ở Việt Nam và cả thế giới. Hơn ba chục năm sau ngày hoàn toàn giải phóng, từ mảnh đất chi chit hố bom, mịt mù khói đạn, vùng giới tuyến năm xưa đã thay da đổi thịt khá nhanh, để đến ngày hôm nay vững vàng cùng cả nước bước vào thời kỳ công nghiệp hoá…

Đoàn cán bộ của Ngân hàng Công thương Việt Nam gồm những người đã từng chiến đấu trên địa bàn Quảng Trị trước kia, nay trở lại mảnh đất chiến trường xưa không khỏi bồi hồi, cảm động với những ký ức chiến tranh ập về…

Anh thương binh Lê Xuân Tường, hiện công tác ở Phòng Thanh toán xuất nhập khẩu, sở giao dịch 1, Ngân hàng Công thương Việt Nam, nguyên là chiến sĩ thuộc trung đoàn 101, sư đoàn 325, đã từng chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị năm 1972, nay đi qua vùng Vĩnh Linh ngạc nhiên trước sự đổi thay kỳ diệu của vùng giới tuyến trước kia. Anh Tường kể rằng: Hồi chiến tranh, cả vùng đất này là “vùng trắng”, phía bắc sông Bến Hải là vùng ta quản lý, chi chít hố bom của giặc Mỹ bắn phá, còn ở phía Nam bờ sông, chỉ có hàng rào điện tử của Mỹ và cỏ dại. Vậy mà giờ đây, thị trấn Hồ Xá đã mang dáng dấp của thành phố, các vùng quê hai bên bờ sông Bến Hải đã tấp nập đông vui.

Cựu chiến binh Nguyễn Đình Phấn, Giám đốc chi nhánh Ngân hàng Công thương Ninh Bình, nguyên là chiến sĩ của đại đội 1, tiểu đoàn 18, sư đoàn 324 có mặt trên tuyến lửa Quảng Trị liên tục từ năm 1968 đến ngày đất nước thống nhất, thường xuyên qua lại Quảng Trị, mỗi lần qua đây, anh lại thấy vùng đất đầy ắp khói lửa và thiên tai này lại đổi thay rất đáng tự hào. Để tưởng nhớ đồng đội ngã xuống trên chiến trường, anh Phấn đã vận động cán bộ, nhân viên trong cơ quan ủng hộ 5 bộ lư hương lớn bằng đá tặng các nghĩa trang liệt sĩ, mới nhất là bộ lư hương đặt tại Tháp chuông Thành cổ Quảng Trị.

Đứng trên bờ bắc sông Bến Hải, phóng tầm mắt xuôi ngược thời gian, chúng tôi-lớp người chưa trực tiếp trải qua cuộc chiến tranh chống Mỹ khó hình dung ra cuộc sống khó khăn, ác liệt của vùng giới tuyến trước kia. Bởi hôm nay, dòng sông hiền hoà với những chiếc thuyền đánh cá bình dị và đôi bờ là những rặng cây xanh mướt. Ông Lê Anh Thuỵ, 82 tuổi, là người đã từng đưa đò bí mật chở bộ đội qua sông thuở trước kể rằng: Sông Bến Hải bắt nguồn từ dãy Trường Sơn và chảy dọc theo vĩ tuyến 17° Bắc từ Tây sang Đông rồi đổ ra biển ở Cửa Tùng. Bến Hải là một địa danh ở thượng lưu sông, nên tên sông Bến Hải lấy từ địa danh này. Sông cũng chảy qua một làng có tên là Minh Lương nên được gọi là sông Minh Lương. Thời Minh Mạng, do phải kiêng huý vua nên cả tên làng và tên sông đều đổi thành Hiền Lương. Cây cầu nằm không xa ngã ba sông cũng được mang tên Hiền Lương. Con sông Bến Hải hay còn gọi là Hiền Lương trên vĩ tuyến 17 có tổng chiều dài chừng 100 km, nơi rộng nhất khoảng 200 mét là ranh giới giữa hai huyện Vĩnh Linh và Gio Linh thuộc tỉnh Quảng Trị. Hiệp định Giơ-ne-vơ quy định giới tuyến quân sự tạm thời ở đây.

Đồng chí Lê Hữu Phúc, Uỷ viên Trung ương Đảng, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị nói với chúng tôi rằng: Ở Việt Nam không có nơi nào hứng chịu nhiều đạn bom như Quảng Trị, cũng không có nơi nào có nhiều nghĩa trang với nhiều liệt sĩ như Quảng Trị. Từ một địa phương nghèo với hơn 90% làng mạc bị tàn phá, nay xóm làng ở các địa phương đã ổn định với cuộc sống bền vững; phố phường và các khu công nghiệp và dịch vụ đang trên đà phát triển mạnh, đang nỗ lực thực hiện theo mục tiêu công nghiệp hoá - hiện đại hoá. Tổng sản lượng lương thực tăng từ hơn 9,33 vạn tấn/năm 1990, nay lên tới hơn 22 vạn tấn. Trong 5 năm lại đây, cơ cấu GDP đã thực sự chuyển mạnh dần sang công nghiệp-xây dựng và thương mại-dịch vụ. GDP năm 2006 tăng 11,54%, cao hơn mức bình quân của cả nước. Cũng trong năm 2006, tổng đầu tư trên địa bàn đã lên tới 1.950 tỷ đồng. Quảng Trị đã hình thành các khu kinh tế quan trọng làm động lực phát triển cho cả tỉnh như Khu kinh tế-thương mại Lao Bảo, Khu công nghiệp Nam Đông Hà, Khu công nghiệp Quán Ngang, Khu kinh tế du lịch - Dịch vụ Cửa Việt - Cửa Tùng và đảo Cồn Cỏ …

Để hội nhập với cả nước, trong khu vực và trên thế giới, đồng thời tạo động lực thúc đẩy kinh tế -xã hội phát triển mạnh mẽ hơn, Quảng Trị đã hoạch định chiến lược phát triển kinh tế-xã hội đến năm 2010. Trong đó, tập trung đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng một số khu công nghiệp trọng điểm; Khẩn trương hoàn thành các dự án lớn như: Công trình Thuỷ lợi-Thuỷ điện Quảng Trị, Nhà máy Xi măng 35 vạn tấn/năm tại Cam Lộ, Nhà máy nghiền Clinker Nam Đông Hà 25 vạn tấn/năm, dự án năng lượng điện gió Quảng Trị ... Hiện nay tỉnh đã hoàn thành đề án thành lập Trung tâm xúc tiến đầu tư Quảng Trị, thực hiện chính sách "một cửa" để tạo điều kiện thuận lợi nhất trong việc cấp giấy phép cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước đến hợp tác với tỉnh.

Dù đã đạt được những thành tựu quan trọng như vậy, theo đồng chí Chủ tịch UBND tỉnh thì cho đến thời điểm này, Quảng Trị vẫn đang nằm trong nhóm các tỉnh nghèo của cả nước. GDP bình quân đầu người của Quảng Trị mới chỉ đạt khoảng 400 USD, trong khi cả nước đạt hơn 600 USD. Toàn tỉnh có 37 xã đăc biệt khó khăn thuộc chương trình 135 và 5 xã đặc biệt khó khăn vùng ven biển bãi ngang. Số hộ nghèo hiện chiếm khoảng 25,7%, cao hơn mức bình quân của cả nước . Đã vậy, Quảng Trị lại thường xuyên chịu sự đe doạ của thiên tai. Ngay trong những ngày này, nhân dân vùng trọng điểm lúa Hải Lăng vẫn đang phải gồng minh chống lũ. Do mưa lớn ở thượng nguồn 3 con sông: Nhùng, Thác Ma, Ô Lâu, nước chảy về xuôi đã làm ngập mất trắng 500 ha lúa và 300 ha màu đang vào độ thu hoạch và tràn qua 18 ha mặt nước nuôi cá của huyện Hải Lăng. Nước lũ đã phá vỡ nặng 30 mét đê thuộc xã Hải Thành…

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc, vùng vĩ tuyến 17 và cả tỉnh Quảng Trị đã hiên ngang chiến đấu trên tuyến đầu. Trong công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, Quảng Trị cũng đã phát huy chủ nghĩa Anh hùng cách mạng, nỗ lực đi lên cùng cả nước. Tuy nhiên do điểm xuất phát thấp, dù đã được Trung ương ưu ái đầu tư, Quảng Trị vẫn còn khoảng cách khá xa so với nhiều tỉnh, thành phố khác. “ Trong chiến tranh, Quảng Trị đã vì cả nước và cả nước đã vì Quảng Trị, trong hoà bình, vùng đất đầy máu lửa này cũng rất cần những tấm lòng hỗ trợ của đồng bào và chiến sĩ cả nước” - một cựu chiến binh từng chiến đấu ở Quảng Trị đã nói với tôi như vậy./.

Bài và ảnh: Đỗ Phú Thọ