QĐND - Năm 2011, Việt Nam thắng lợi trong xuất khẩu gạo, đạt kỷ lục hơn 7 triệu tấn với kim ngạch xuất khẩu hơn 3,7 tỷ USD. Số lượng xuất khẩu tăng, nhưng giá trị lại thấp hơn so với các đối thủ cạnh tranh. Làm sao để nâng cao chất lượng và giá trị gạo xuất khẩu là câu hỏi và là thách thức trong những mùa vụ mới.

Lúa chất lượng thấp rớt giá, ứ đọng

Trong mấy ngày gần đây, giá lúa gạo thu mua ở các tỉnh Nam Bộ bất ngờ giảm mạnh; nhất là đối với lúa IR50404 tươi được thương lái trực tiếp thu mua trong dân có lúc xuống dưới 5000 đồng/kg; lúa IR50404 khô chỉ ở mức giá 5.800 - 6000 đồng/kg, thấp hơn mức giá ngày 6-12-2011 đến 200-300 đồng/kg... Giá các loại lúa hạt dài OM 5451, OM 1490, OM 4218… cũng giảm mạnh từ 300 đến 500 đồng/kg. 

Trà Vinh là tỉnh có nhiều nông dân gặp khó khăn khi giá lúa rớt mạnh. Thậm chí, lúa IR50404 giá đang xuống thấp nhưng cũng không có người mua. Mặc dù giá còn 4.900 - 5.100 đồng/kg lúa đẹp nhưng do thương lái chưa có nhu cầu. Hiện nông dân trong tỉnh đang vào vụ thu hoạch lúa thu - đông với diện tích khoảng 90.000ha, chủ yếu ở các huyện Càng Long, Cầu Kè, Tiểu Cần, Trà Cú… Ở nhiều huyện, diện tích lúa chất lượng thấp loại IR50404 chiếm tỷ lệ gieo sạ khoảng 30%.

Anh Nguyễn Văn Tèo, ở ấp 5, xã Tân Ân (Cần Đước, Long An) cho biết: “Vụ lúa rồi, tôi gieo sạ lúa IR50404, đạt năng suất 7 tấn/ha. Nhưng loại lúa này giá giảm sâu quá, chỉ còn 5000 đồng/kg. Vì phải trả nợ chi phí phân bón, công cán, tôi đành phải chấp nhận bán với giá thấp”.

Ở tỉnh Trà Vinh, nhiều người đã chọn phương án cất giữ lúa để chờ giá cao.

Dù giá lúa IR50404 giảm mạnh, nhưng trong vụ lúa đông - xuân 2011-2012, nông dân nhiều tỉnh, thành phố ở ĐBSCL vẫn chọn giống lúa có phẩm chất gạo chưa cao (IR50404) để gieo sạ chiếm một diện tích rất lớn. Tỉnh Hậu Giang dự kiến xuống giống khoảng 77.000ha, trong đó giống lúa IR50404 chiếm khoảng từ 50 đến 60% diện tích. Nhiều tỉnh khác trong vùng như Sóc Trăng, Trà Vinh... con số thấp hơn nhưng vẫn vượt ngưỡng quy định hơn 20 - 30%.

 

Lý giải nguyên nhân chọn giống lúa IR50404 để gieo sạ, ông Nguyễn Lý Thiên Kim, chuyên viên phòng Trồng trọt Sở NN&PTNT tỉnh Long An cho rằng, nông dân gieo sạ lúa ngắn ngày IR50404 để chủ động lịch thời vụ, bảo đảm ăn chắc cho vụ hè - thu và thu - đông. Nhưng chính điều này gây nên cái vòng luẩn quẩn sản xuất lúa chất lượng thấp, không tạo được đột phá, chưa nâng cao giá trị của hạt gạo Việt Nam.

Gạo xuất khẩu loại IR50404 tồn đọng tại một doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu gạo ở huyện Cái Bè (Tiền Giang).  

Nâng cao tỷ lệ diện tích lúa chất lượng cao

Năm 2012 được nhiều chuyên gia dự báo, thị trường lúa gạo sẽ cạnh tranh khốc liệt về giá và chất lượng do có một số quốc gia tham gia xuất khẩu lúa gạo trở lại như Ấn Độ, Mi-an-ma, Pa-ki-xtan... Tuy nhiên, Việt Nam có rất nhiều cơ hội xuất khẩu gạo chất lượng cao. Các thị trường mới là Trung Quốc và ở châu Phi như: Bờ Biển Ngà, Xê-nê-gan, Gha-na… đang mở rộng cửa cho gạo chất lượng cao của Việt Nam. Điều quan trọng là Việt Nam cần chú trọng nâng cao chất lượng để có thể nâng cao giá trị gạo xuất khẩu. Mới đây, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đã đưa ra dự báo, năm 2012 nhu cầu sử dụng gạo chất lượng cao phục vụ cho xuất khẩu sẽ tăng vọt. Việt Nam có thể xuất khẩu được khoảng 600 nghìn tấn sang các thị trường Hồng Công (Trung Quốc) và một số thị trường khó tính khác.

Thị trường và bài học trong những năm qua cho thấy, gạo Việt Nam mất lợi thế cạnh tranh do lúa chất lượng thấp. 70% thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam là cấp thấp. Giá bán gạo Việt Nam thường xuyên thấp hơn sản phẩm của các đối thủ cạnh tranh từ 80 đến 100USD/tấn. Nông dân trồng lúa chất lượng thấp thường bị thương lái ép giá, sản xuất bấp bênh. Ông Phạm Văn Bảy, Phó chủ tịch Thường trực Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) cho biết:

- Để không bị động trong xuất khẩu năm 2012, nông dân nên hạn chế trồng loại lúa chất lượng thấp như IR50404, nếu không muốn giảm giá để cạnh tranh với gạo Ấn Độ, Pa-ki-xtan và Mi-an-ma. Thay vào đó, tăng diện tích lúa chất lượng cao, đặc biệt là vụ đông - xuân, thu - đông.

 Lý giải thêm về điều này, ông Bảy phân tích: Hai năm qua, gạo thơm Việt Nam đã chen chân vào nhiều thị trường trước đây vốn chỉ do Thái Lan chiếm lĩnh. Vì vậy, cần phát huy lợi thế này qua việc tăng diện tích lúa thơm Jasmine trong vụ đông - xuân 2011-2012 và thu - đông 2012. Từ giữa năm 2012, Việt Nam sẽ đẩy mạnh xuất khẩu gạo đồ. Trong năm 2011, Việt Nam đã bắt đầu xuất khẩu gạo đồ chất lượng cao và được thị trường đánh giá cao. Nguyên liệu gạo đồ sử dụng lúa tươi để chế biến, dự kiến năm 2012 Việt Nam sẽ xuất khẩu khoảng 200.000 tấn nên cần một lượng lớn lúa tươi. Do đó, nông dân nên chú trọng sản xuất loại gạo này để thu lãi cao hơn nhờ nâng cao giá trị gạo xuất khẩu.

Bộ NN và PTNT đã có công văn gửi chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố ở ĐBSCL đề nghị chỉ đạo quyết liệt để không tăng thêm diện tích gieo sạ giống lúa IR50404 vì chất lượng gạo không cao, khả năng tiêu thụ khó. Ngành nông nghiệp địa phương cần hướng người dân đến những giống lúa chất lượng cao khác phù hợp với thổ nhưỡng của từng địa phương.

Trong hội thảo về sản xuất nông nghiệp vừa tổ chức tại TP Hồ Chí Minh, ông Nguyễn Trí Ngọc, Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN và PTNT) cho biết, hạt giống có vai trò quan trọng quyết định năng suất, chất lượng cây trồng. Tuy nhiên, công tác sản xuất giống lúa của nước ta chưa đáp ứng được yêu cầu sản xuất đại trà. Việt Nam hiện đứng thứ hai thế giới về xuất khẩu gạo nhưng lượng hạt giống lúa lai chất lượng cao đang phải nhập khẩu hơn 70%. Vì vậy, rất cần một chiến lược căn cơ cho vấn đề bảo đảm nguồn giống và mạng lưới cung ứng giống cho nông dân sản xuất, nhất là ở vựa lúa gạo ĐBSCL.

Theo Giáo sư Bùi Chí Bửu, Phó giám đốc Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam, muốn nâng cao chất lượng lúa gạo, Việt Nam cần có đột phá trong đầu tư nghiên cứu khoa học nông nghiệp. Trong những năm qua, mỗi năm, đầu tư cho nghiên cứu khoa học sản xuất lúa gạo đạt trung bình chỉ 30 triệu USD. Do đó, nhà nông thiếu những giống lúa cho năng suất và chất lượng cao. Khi đã chủ động được nguồn giống lúa chất lượng cao, các ngành nông nghiệp và chính quyền địa phương cần chú trọng quy hoạch và tổ chức sản xuất cho phù hợp, căn cứ vào nhu cầu xuất khẩu gạo.

Tại Hội thảo “Định vị thương hiệu lúa gạo Việt Nam” được tổ chức mới đây tại tỉnh Sóc Trăng, ông Huỳnh Minh Huệ, Tổng thư ký Hiệp hội Lương thực Việt Nam, cho rằng, tiềm năng xuất khẩu gạo chất lượng cao của Việt Nam rất lớn, nhờ uy tín đã được khẳng định trong mấy năm gần đây. Để tăng sản lượng gạo chất lượng cao, ngay trong năm 2012, chính quyền địa phương, ngành nông nghiệp cần ngăn chặn tình trạng xuống giống lúa chất lượng thấp tràn lan. Đối với lúa IR50404 chỉ nên duy trì khoảng 20% tổng diện tích. Vụ đông - xuân cũng như những vụ tiếp theo của năm 2012, cần tăng cường sản xuất thêm lúa thơm Jasmine vốn đang được thị trường ưa chuộng và giá cả hợp lý.

Bảo đảm nguồn cung giống lúa, quy hoạch và tổ chức sản xuất là giải pháp không thể khác trong việc nâng cao chất lượng lúa xuất khẩu của Việt Nam. Việt Nam đang là một quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu, để đạt hiệu quả trong xuất khẩu, không chỉ là vấn đề chạy theo số lượng, cái chính là làm sao giá trị hạt gạo phải được nâng lên, người nông dân sản xuất được hưởng lợi, tạo cơ sở để đầu tư sản xuất bền vững.        

Bài và ảnh: SONG AN