Nếu không nhanh chóng ra được quy trình Việt GAP, hàng nông, thủy sản Việt Nam có thể thua ngay trên sân nhà, chứ chưa cần ra thị trường thế giới!

Vào “sân chơi” WTO khổng lồ, Việt Nam sẽ có rất nhiều cơ hội để phát huy lợi thế về nông nghiệp của mình. Tuy nhiên, khó khăn cũng không phải là ít…

Nên “ưu ái” hơn cho rau, hoa quả?

Trái cây, rau quả và hoa là những mặt hàng lớn nhất của sân chơi WTO, với trị giá gần 103 tỷ USD, trong khi đó lúa gạo, cà phê, cao su chiếm không quá 10 tỷ USD/năm mỗi loại. Các loại nông sản khác như chè, điều và hồ tiêu thì lại càng nhỏ hơn với trên dưới 3 tỷ USD/năm. Như vậy thì tại sao Việt Nam lại không đầu tư nhiều hơn cho ngành trái cây, rau quả và hoa vốn rất có lợi thế cạnh tranh của mình?

Mãi cho đến giờ, nước ta vẫn còn sử dụng hơn 7 triệu ha để trồng lúa. Trong khi đó, chỉ có gần 1 triệu ha để trồng dừa, cao su, chè, cà phê và 1,4 triệu ha trồng trái cây, rau quả và hoa. Các chuyên gia cho rằng, đây là bước phát triển không cân đối vì rõ ràng lúa đã trở nên độc canh, chiếm 74% diện tích canh tác của cả nước, trong khi trái cây, rau quả và hoa có thị trường xuất khẩu lớn gấp 10 lần thì lại ít phát triển, chỉ chiếm có 15%.

Bên cạnh đó, mức độ đầu tư về nhân sự, nghiên cứu, đất đai và lao động của ngành trái cây, rau quả và hoa so với lúa gạo cũng kém xa. Về mặt canh tác, điểm yếu của độc canh là dễ dàng phát sinh dịch bệnh nên phải sử dụng một lượng rất lớn thuốc bảo vệ thực vật, làm ô nhiễm môi trường. Một minh chứng thực tế là nạn vàng lùn - lùn xoắn lá trên lúa ở nước ta, đặc biệt là khu vực Đồng bằng sông Cửu Long đang hoành hành, có lẽ là hệ quả tất yếu của việc độc canh này.

Đối diện 4 thách thức lớn!

Thị truờng xuất, nhập khẩu nông sản thế giới ngày nay được tổ chức rất chặt chẽ, tinh vi, phần lớn do các hệ thống siêu thị đa quốc gia khống chế. Do tri thức của giới tiêu thụ ngày càng cao nên yêu cầu của siêu thị về chất lượng nông sản - vốn dựa trên yêu cầu của giới tiêu thụ của các nước lớn và giàu - ngày càng khó khăn, trở thành rào cản đối với rất nhiều nước đang phát triển, vốn xem xuất khẩu nông sản là đòn bẩy để phát triển kinh tế.

Việt Nam đã đi tắt, đón đầu nhờ lợi thế đi sau bằng cách du nhập, thử nghiệm, cải thiện để ứng dụng các thành tựu khoa học- kỹ thuật (KHKT) hiện đại của thế giới để xây dựng một nền KHKT nông nghiệp thích hợp. Nếu như năm 1995 kim ngạch xuất khẩu nông lâm sản mới là 1,3 tỷ USD thì năm 2006 đã đạt hơn 7 tỷ USD. Nhưng trong quá trình phát triển để hội nhập này, nông nghiệp nước ta đã bộc lộ những lỗ hổng lớn trong dây chuyền sản xuất, công nghệ sau thu hoạch, chất lượng mặt hàng và an toàn vệ sinh…Đặc biệt là tay nghề của nông dân- thành phần sản xuất chủ lực chưa được nâng cao ngang tầm một nước mạnh về xuất khẩu nông sản. Nhìn chung, tính bền vững trong nông nghiệp còn bấp bênh vì nông dân chưa thật sự có trình độ cao để đưa chất xám vào sản xuất.

Trong bối cảnh trên, việc gia nhập WTO vừa mang đến cho nông nghiệp một triển vọng về một sân chơi khổng lồ, đồng thời cũng bắt buộc nông dân Việt Nam phải đối diện ngay với 4 luật chơi cực kỳ khó khăn. Đó là khẩn trương xây dựng quy trình nông nghiệp an toàn; tập trung sản xuất hàng hoá lớn; có chất lượng cao, bổ dưỡng và giá rẻ để nâng cao tính cạnh tranh của nông sản. Trong những thách thức này, quy trình nông nghiệp an toàn là chìa khoá thành công cho ngành trái cây, rau quả và hoa không những cho xuất khẩu mà còn cho thị trường trong nước. Vì như vậy sẽ nâng tính cạnh tranh của hàng nội so với hàng ngoại .

Khẩn trương xây dựng quy trình Việt GAP

Các chuyên gia cho rằng, trong bốn luật chơi kể trên, cái khó nhất của nông nghiệp Việt Nam hiện nay là quy trình nông nghiệp an toàn( GAP). Một số nước trong cùng khối ASEAN tuy có biên soạn quy trình GAP cho mình, nhưng việc xuất khẩu trái cây, rau quả và hoa của họ vẫn không thuận lợi hơn vì những quy trình này không đáp ứng được đòi hỏi của thị trường châu Âu, Hoa Kỳ và Nhật Bản. Phần lớn là những thị trường vùng ôn đới có điều kiện khí hậu, trình độ khoa học-kỹ thuật nông nghiệp và văn hoá ẩm thực khác biệt. Để có sự đồng thuận của các thị trường đó, ASEAN đã yêu cầu chính phủ Ô-xtrây-li-a biên soạn một quy trình nông nghiệp an toàn cho ASEAN, gọi là ASEAN GAP. Sau 2 năm làm việc, ASEAN GAP đã được công bố, trở thành một quy trình chính thức cho các nước thành viên ASEAN.

Là một trong những nước gia nhập tổ chức ASEAN muộn nhất, Việt Nam cũng đã quan tâm đến an toàn thực phẩm nhưng chưa có nước nào chính thức có một quy trình GAP. Các chương trình tập huấn về GAP, dự án “GAP cho cây thanh long” v.v.. do Ô-xtrây-li-a, Ca-na-đa và các nước khác tài trợ gần đây mới chỉ là nhỏ lẻ, chưa phải là một chu trình an toàn có tính qui mô toàn ngành, toàn quốc cho Việt Nam. Cho nên, nếu không xây dựng ngay chương trình Việt Nam GAP, tạm gọi tắt là Việt GAP thì làm sao nông sản Việt Nam có thể xuất khẩu, kể cả việc cạnh tranh với hàng ngoại ngay ở thị trường trong nước?

Cam kết khi gia nhập WTO không cho phép chính phủ Việt Nam trợ cấp xuất khẩu. Tuy nhiên Chính phủ được phép trợ cấp khuyến nông và phục vụ phát triển nông nghiệp. Vậy thì để xây dựng chiến lược phát triển mạnh ngành trái cây, rau quả và hoa, việc trước mắt là nhanh chóng hoàn thành quy trình nông nghiệp an toàn Việt GAP và dấy lên một phong trào tập huấn đều khắp cho nông dân. Đó là sự trợ cấp WTO đúng kiểu nhất để Chính phủ giúp nông dân tham gia vào” sân chơi” WTO./.

Bài và ảnh: Ca Hảo