Kỳ cuối : Bền lòng trong gian khó
QĐND - Tính đến thời điểm này, 4 Đội của Quân khu 9 đã tìm kiếm, cất bốc được 5.565 hài cốt liệt sĩ (trong đó có 455 hài cốt biết danh tính) hy sinh trên chiến trường Cam-pu-chia qua các thời kỳ. Hiện nay, theo sơ đồ và danh sách do Ban liên lạc và gia đình cung cấp, số lượng liệt sĩ hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ trên đất bạn chưa tìm thấy còn lại khá lớn. Tuy nhiên, càng về sau, công tác khảo sát, tìm kiếm thông tin, xác định vị trí chôn cất liệt sĩ càng khó.
Lắm nỗi nhọc nhằn
Theo Đại tá Ngô Minh Chánh, Đội trưởng Đội K90 (Cục Chính trị, Quân khu 9), hiện nay hài cốt liệt sĩ hy sinh trong kháng chiến chống Pháp và chiến trường Tây Nam chỉ còn lại rất ít, chủ yếu là trong chống Mỹ. Trong những năm gần đây, thông qua các Ban liên lạc những đơn vị chủ lực từng tham gia chiến đấu trên chiến trường Cam-pu-chia cung cấp danh sách liệt sĩ và sơ đồ chôn cất, vì vậy, việc xác định địa bàn tương đối dễ dàng hơn. Tuy nhiên, thời gian đã qua đi hơn 40 năm, các vị trí trên sơ đồ giờ đã thay đổi hoàn toàn; những người dân từng sinh sống và biết được nơi chôn cất liệt sĩ có người đã mất hoặc tuổi cao không thể nhớ được chính xác vị trí cụ thể”.
 |
| Đội K90 (Cục Chính trị, Quân khu 9) cùng với các nhà sư đi khảo sát địa hình chuẩn bị khai quật hài cốt liệt sĩ tại Cam-pu-chia. |
Đây cũng là khó khăn chung mà hầu hết các Đội đang gặp phải. Đại tá Phạm Quang Trung, Đội trưởng Đội K93 (Bộ CHQS tỉnh An Giang) cho biết: “Sau năm 1975, dân cư ở các nơi trước đây từng xảy ra chiến sự trên đất bạn đã có sự xáo trộn, phần đông đều là người từ nơi khác chuyển đến ở. Trong những năm chiến tranh, địa hình đóng quân và chiến đấu của ta chủ yếu là khu vực rừng rậm và đồi núi, nay trở thành đồng ruộng, vườn cây ăn trái, các dấu tích như là công sự, hầm phẫu của các bệnh viện hoặc trạm xá quân y đều bị xóa mất. Bởi vậy, việc xác định được nơi chôn cất liệt sĩ càng gian nan hơn. Mặt khác, công tác ghi chép trong quá trình chôn cất liệt sĩ của ta trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ chưa thật cụ thể, rõ ràng nên một số vật chuẩn và các địa danh chùa chiền, núi, suối, xóm, ấp… đều không đúng với tên thật của nó. Thực tế khi tiến hành đào tìm tại các địa điểm thông qua sơ đồ, cũng như thông tin từ gia đình hầu như độ chính xác rất thấp”. Anh Trung kể: “Mới đây, qua thông tin của các Cựu chiến binh cũng như nhân dân Cam-pu-chia, xác định vào tháng 4-1971, Trung đoàn 101, đánh chốt 96. Tại đây, quân ta hy sinh khoảng 100 đồng chí, được đưa về phía Bắc của Lộ Bốn (thuộc xã Đombokrong, huyện Phuonmsruch, tỉnh Kompongspư) chôn cất, cách độ chừng một cây số. Vậy mà chúng tôi tiến hành đào tìm về phía Bắc khoảng 500m và đào vô khoảng một cây rưỡi, vẫn chưa tìm được hài cốt nào”.
Thượng tá Đào Văn Rinh, Chính trị viên Đội K91 (Bộ CHQS tỉnh Đồng Tháp) nói: “Có rất nhiều trường hợp, mộ liệt sĩ được người dân chỉ địa điểm chính xác, vậy mà khi đào lên chỉ còn lại những mảnh vụn ni-lông. Vì thời gian quá lâu, chôn cất trong điều kiện khó khăn, do thời tiết nên tìm thấy cũng chỉ là những mảnh vụn, những mẩu đất sậm màu, hài cốt của các anh đã tan vào đất bạn.
Ấm áp tình hữu nghị
Khó khăn là vậy, nhưng cán bộ, chiến sĩ các Đội tìm kiếm, cất bốc hài cốt liệt sĩ luôn thể hiện rõ sự quyết tâm, xác định đây là nghĩa vụ thiêng liêng, thể hiện lòng tri ân sâu sắc với liệt sĩ. Có những nơi phải đào đi đào lại hàng chục lần, anh em vẫn không hề nản chí. “Suốt 11 năm qua, tại khu vực ấp Suchblu, xã Sakhnong, huyện Chungkria, tỉnh Kampot, rất nhiều người dân nước bạn đã thông tin và chúng tôi đã tiến hành đào tìm không biết bao nhiêu lần nơi trước đây Bệnh viện K103, Đoàn 200 đã đóng quân, nhưng đến thời điểm này vẫn không tìm được hài cốt nào. Khi phải rời địa bàn này, ai nấy cũng đều thấy ngậm ngùi vì có thể đồng đội mình vẫn đang còn nằm lại nơi này” - Đại tá Phạm Khắc Điệp, Đội trưởng Đội K92 (Bộ CHQS tỉnh Kiên Giang) tâm sự.
Thấy được việc làm chan chứa nghĩa tình của bộ đội Việt Nam với đồng đội, khi có được thông tin, nhiều người dân đã tình nguyện hàng mấy ngày trời dẫn đường đưa anh em vào các khu vực đào tìm. Thiếu úy Hồ Thanh Tâm, nhân viên Công binh, Đội K93 kể: “Khi người dân dẫn anh em đến nơi đào tìm được hài cốt, chúng tôi đưa tiền bồi dưỡng thì họ từ chối và bảo rằng: “Trước đây, nếu không nhờ bộ đội Việt Nam sang giúp chúng tôi thoát khỏi cảnh chiến tranh chết chóc thì làm gì bà con được hưởng hòa bình như ngày hôm nay. Việc làm của chúng tôi là để đáp đền công ơn của họ”. Ông Chac-Pal (64 tuổi), ở xã Đombokrong, huyện Phomsruch, tỉnh Kompongspư xúc động khi nói đến các anh em trong Đội K93: “Tôi thấy bộ đội Việt Nam rất có trách nhiệm và yêu thương đồng đội mình. Đã mấy chục năm rồi, vậy mà các anh vẫn còn nhớ đến và đi tìm đồng đội. Có lúc nắng như đổ lửa, ngồi trong nhà vẫn còn thấy nóng vậy mà các anh cứ kiên trì đào tìm, hết hố này đến hố khác. Nhiều khi gần nửa tháng trời, không tìm được hài cốt nào, vậy mà các anh không hề tỏ ra chán nản. Có lẽ các liệt sĩ đang còn nằm lại dưới lòng đất sẽ thấy an ủi và ấm lòng lắm”.
Trong những chuyến sang khảo sát, đào tìm trên địa bàn hai tỉnh Kompongspư, Kandal, Đội K93 đã được sự đón tiếp nồng nhiệt của nhân dân, chính quyền địa phương nước bạn. Trong số đó, có lẽ là Đại tướng Khum-Sol thuộc Bộ Quốc phòng Cam-pu-chia là người thường xuyên quan tâm đến đội. Đại tá Phạm Quang Trung, Đội trưởng Đội K93 cho biết: “Đại tướng đã tạo điều kiện để đội đóng quân trong khu vườn nhà, điều kiện sinh hoạt rất thuận lợi, an ninh luôn bảo đảm. Kế đến là Thiếu tướng Sun-Val-Thương, Tiểu khu trưởng Kompongspư thường đến thăm hỏi, động viên anh em. Thiếu tướng còn cử lực lượng hỗ trợ đội trong suốt quá trình khảo sát, tìm kiếm thông tin, cũng như liên hệ với chính quyền các địa phương và nhân dân tạo mọi điều kiện để việc tìm kiếm được diễn ra thuận lợi”.
Thượng úy Lê Trọng Vũ, Phân đội trưởng Phân đội 2, Đội K91 (Bộ CHQS tỉnh Đồng Tháp) trải lòng: “Mỗi khi tìm được hài cốt biết danh tính và trao lại cho gia đình, họ nắm chặt tay từng anh em trong đội cảm ơn mà nước mắt lưng tròng. Bởi vậy, trong thời gian làm nhiệm vụ trên đất bạn, chúng tôi luôn an ủi, động viên nhau, dù có vất vả đến mấy cũng không được nản chí và chùn bước trước bất kỳ thử thách nào. Phải nghĩ rằng những liệt sĩ đang còn nằm lại nơi đây như người thân trong gia đình mình, tìm kiếm họ về lại với quê hương là trách nhiệm phải làm”.
Trong những ngày cùng cán bộ, chiến sĩ các Đội K của Quân khu 9 ngược xuôi trên khắp mọi nẻo đường đất bạn tìm kiếm hài cốt liệt sĩ, chúng tôi càng thấy yêu mến và cảm phục trước nghị lực phi thường của các anh. Sự khắc nghiệt của thời tiết, sự thiếu thốn về vật chất, tinh thần không hề làm lay chuyển ý chí của những người lính làm việc nghĩa. Hằng ngày, từ tờ mờ sáng, đã nghe tiếng bước chân của các anh trên con đường gập ghềnh dẫn vào các thôn, xóm, trên những cánh đồng dài hun hút, hay bên triền dốc cheo leo... Dẫu biết rằng phía trước còn vô vàn khó khăn, thử thách, nhưng các anh vẫn không hề nản chí, vẫn cứ đi, cứ tìm, lần theo dấu của đồng đội năm xưa với hy vọng tìm thấy và đưa được hết các liệt sĩ đang còn nằm lại trên mảnh đất này về lại quê hương, về với Tổ quốc thân yêu.
------------
Kỳ 1: Hành trình gian khó
Kỳ 2: Nghĩa tình đồng đội
Ghi chép: Thế Hiển – Hiếu Lễ