Trải qua 50 năm xây dựng và phát triển, ngành khoa học quân sự đã làm tốt chức năng tham mưu, giúp Thường vụ Đảng ủy, Bộ tư lệnh Quân khu 3 cùng cấp ủy, chỉ huy các cấp lãnh đạo, chỉ đạo và quản lý nhà nước về công tác khoa học quân sự, góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, xây đắp lên truyền thống “Đoàn kết, chủ động, sáng tạo, hy sinh, chiến thắng” của lực lượng vũ trang quân khu.
Từ khi ra đời đến nay, Phòng Khoa học quân sự đã trải qua nhiều lần thay đổi về biên chế, tổ chức và tên gọi như: Phòng Nghiên cứu khoa học quân sự; Phòng Nghiên cứu Khoa học quân sự - Tổng kết; Phòng Khoa học quân sự - Tổng kết; Phòng Khoa học quân sự - Lịch sử quân sự, Phòng Quản lý Khoa học và Công nghệ; Phòng Khoa học, Công nghệ và Môi trường; Phòng Khoa học quân sự Quân khu 3. Ở các cơ quan quân sự địa phương, từ năm 1976-1997, một số Bộ chỉ huy quân sự tỉnh, thành phố tổ chức, biên chế ban lịch sử quân sự thực hiện nhiệm vụ biên soạn lịch sử quân sự, tổng kết chiến tranh.
Từ năm 2001, các Bộ chỉ huy quân sự tỉnh, thành phố thành lập ban khoa học, công nghệ và môi trường theo quyết định của Bộ Quốc phòng (từ tháng 6-2013, đổi tên thành ban khoa học quân sự), thực hiện công tác quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và môi trường, nghiên cứu, biên soạn lịch sử quân sự.
Những ngày đầu thành lập, mặc dù gặp nhiều khó khăn do đội ngũ cán bộ mỏng, chưa được đào tạo và chưa có kinh nghiệm về nghiên cứu khoa học, cơ sở vật chất hạn chế nhưng với tinh thần quyết thắng của những người lính đồng bằng trên “mặt trận” mới, cán bộ, nhân viên Phòng Khoa học quân sự đã tích cực tham mưu cho Đảng ủy, Bộ tư lệnh quân khu lãnh đạo, chỉ đạo nghiên cứu nghệ thuật quân sự trong chiến tranh nhân dân, bảo vệ địa bàn; đẩy mạnh hoạt động sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, phục vụ nhiệm vụ rà phá, tháo gỡ bom, mìn, thủy lôi của đế quốc Mỹ, giải phóng các luồng lạch; nghiên cứu giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động kinh tế kết hợp quốc phòng, xây dựng tiềm lực về mọi mặt của lực lượng vũ trang quân khu.
Đất nước thống nhất, lực lượng vũ trang quân khu cùng quân và dân cả nước thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược là xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Công tác khoa học quân sự của lực lượng vũ trang quân khu tập trung nghiên cứu những vấn đề cơ bản về nghệ thuật quân sự trong chiến tranh giải phóng và bảo vệ Tổ quốc ở vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng; giải pháp xây dựng lực lượng vũ trang, xây dựng pháo đài quân sự huyện; nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động kết hợp kinh tế với quốc phòng và phong trào “Làm giàu, đánh thắng”; tham mưu cho Thường vụ Đảng ủy, Bộ tư lệnh quân khu lãnh đạo, chỉ đạo và trực tiếp tham gia nghiên cứu, biên soạn các công trình lịch sử quân sự, tổng kết chiến tranh ở các cấp, góp phần xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân vững mạnh.
Bước vào thời kỳ đổi mới, ngành khoa học quân sự tiếp tục làm tốt chức năng tham mưu, đề xuất và trực tiếp giúp Thường vụ Đảng ủy, Bộ tư lệnh quân khu triển khai thực hiện nhiều đề tài, nhiệm vụ khoa học, góp phần giải quyết những vấn đề lý luận và thực tiễn đặt ra đối với công tác quân sự, quốc phòng; đẩy mạnh tiến độ biên soạn các công trình lịch sử quân sự.
Theo đó, ngành Khoa học quân sự đã tham mưu cho cấp ủy, chỉ huy các cơ quan, đơn vị đưa hoạt động quản lý nhà nước về khoa học quân sự đi vào nền nếp; triển khai thực hiện nhiều nhiệm vụ, đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, cấp quân khu, trong đó tập trung đề xuất những giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác nhận định, đánh giá, dự báo âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch, xây dựng lực lượng vũ trang vững mạnh toàn diện, xây dựng phòng thủ quân khu, khu vực phòng thủ tỉnh, thành phố vững chắc; giáo dục quốc phòng - an ninh, y - dược quân sự...
Đồng thời, đẩy mạnh hoạt động sáng kiến phục vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, nâng cao năng xuất lao động, cải thiện điều kiện làm việc và nâng cao chất lượng đời sống vật chất, tinh thần cán bộ, chiến sĩ. Tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức, trách nhiệm bảo vệ môi trường, xử lý một số địa điểm tồn dư hóa chất độc hại ảnh hưởng đến sức khỏe bộ đội và nhân dân; thực hiện nhiều dự án xử lý rác thải sinh hoạt, chất thải chăn nuôi, chất thải nguy hại; xử lý môi trường nước; thí điểm trồng rừng ngập mặn ứng phó với biến đổi khí hậu; thẩm định, đánh giá tác động môi trường đối với nhiều dự án; tham gia rà, phá, khắc phục hậu quả bom, mìn, vật liệu nổ còn tồn sót sau chiến tranh…
Những năm gần đây, lực lượng vũ trang Quân khu 3 đã phối hợp với các cơ quan, đơn vị triển khai có hiệu quả nhiều nhiệm vụ môi trường như: Nghiên cứu giải pháp và triển khai mô hình giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu đối với hoạt động quân sự của Lữ đoàn bộ binh phòng thủ đảo 242; xử lý, bảo đảm nước ăn uống, sinh hoạt cho bộ đội đóng quân trên đảo Trần, Thanh Lân, Bạch Long Vĩ, Lữ đoàn 454, Trung đoàn 50 (Bộ Chỉ huy quân sự thành phố Hải Phòng), Ban Chỉ huy quân sự huyện Tiền Hải; xử lý nước thải, chất thải sinh hoạt cho các đơn vị thuộc Sư đoàn 395, Lữ đoàn 405, Bệnh viện quân y 5, 7, Kho xăng dầu, Xưởng X81, X56…
Để đáp ứng nhu cầu sử dụng thông tin trong điều kiện Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư ngày càng phát triển, ngành khoa học quân sự đẩy mạnh khai thác, số hóa tư liệu khoa học quân sự; duy trì hoạt động mạng Misten, trang web Thông tin khoa học quân sự Quân khu 3 và Phòng đọc khoa học quân sự… phục vụ kịp thời công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cấp và cung cấp thông tin khoa học phục vụ cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang quân khu. Ngành đã làm tốt công tác phối hợp, trao đổi thông tin với các cơ quan quân sự địa phương và đơn vị bạn; nâng cao chất lượng ấn phẩm “Thông tin khoa học quân sự Quân khu 3”, tham mưu cho cấp ủy, chỉ huy các cấp chỉ đạo đẩy mạnh tiến độ biên soạn lịch quân sự, tổng kết chiến tranh.
Thực hiện chủ trương của Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng về xét duyệt, công nhận, nâng ngạch, bãi miễn chức danh sĩ quan chuyên môn - kỹ thuật - nghiệp vụ, Phòng Khoa học quân sự đã tham mưu, giúp Đảng ủy, Bộ tư lệnh quân khu lãnh đạo, chỉ đạo các cơ quan, đơn vị thực hiện theo đúng quy chế, nguyên tắc, bảo đảm dân chủ, công khai, chính xác.
Cùng với đó, Phòng tham mưu, giúp thủ trưởng Bộ tư lệnh quân khu, thủ trưởng Bộ Tham mưu chuẩn bị nội dung tham luận, báo cáo khoa học tham gia các hội thảo, bài viết đăng trên các báo, các tạp chí trong và ngoài quân đội. Phối hợp phục vụ, tổ chức nhiều hội thảo khoa học; giúp các cơ quan, đơn vị thẩm định, xác định ngày thành lập, ngày truyền thống…
Đồng thời, phối hợp với Trung tâm Toán - Máy tính/Bộ Quốc phòng, Phòng Quản lý công nghệ/Cục Khoa học quân sự tổ chức nhiều lớp đào tạo phổ cập tin học, huấn luyện tin học cho cán bộ, nhân viên cơ quan quân khu; phối hợp, tổ chức xây dựng một số mạng LAN, kết nối mạng Misten tại một số cơ quan, đơn vị... Phối hợp với các cơ quan chức năng quân khu xây dựng một số phim tài liệu, phim khoa học, góp phần tuyên truyền, giáo dục truyền thống, nâng cao nhận thức, xây dựng bản lĩnh chính trị vững vàng cho cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang quân khu.
Cùng với nhiệm vụ chính trị trọng tâm, Phòng Khoa học quân sự còn tham mưu, giúp thủ trưởng Bộ tư lệnh Quân khu chuẩn bị các nội dung: Nhận xét các luận án tiến sĩ, các đề tài, nhiệm vụ khoa học trong toàn quân; nhận xét, đánh giá diễn tập chiến lược, chiến dịch của quân khu, diễn tập chỉ huy - cơ quan cấp sư đoàn, lữ đoàn, trên bản đồ, ngoài thực địa có thực binh bắn đạn thật, diễn tập khu vực phòng thủ tỉnh, thành phố; khai mạc, kết luận các hội nghị lớn của quân khu; nội dung làm việc của thủ trưởng Bộ tư lệnh quân khu với các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các ban, bộ, ngành Trung ương, đoàn khách quốc tế đến thăm và làm việc tại quân khu; phát biểu của thủ trưởng Bộ tư lệnh, Bộ Tham mưu quân khu tại các hội nghị sơ kết, tổng kết nhiệm vụ quân sự, quốc phòng và các nhiệm vụ chính trị trọng tâm của các ngành, các đơn vị, địa phương...
Với những thành tích đạt được, ngành khoa học quân sự quân khu đã được cấp trên tặng thưởng nhiều bằng khen, giấy khen. Phòng Khoa học quân sự được Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng tặng bằng khen; liên tục từ năm 2012 đến năm 2022, Phòng được Bộ tư lệnh quân khu tặng danh hiệu “Đơn vị Quyết thắng”.
Thời gian tới, trước yêu cầu, nhiệm vụ đòi hỏi ngày càng cao của sự nghiệp xây dựng quân đội, bảo vệ Tổ quốc, để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ được giao, ngành khoa học quân sự quân khu tiếp tục quán triệt sâu sắc chủ trương, chính sách, nghị quyết, chiến lược, bộ luật... của Đảng, Nhà nước về khoa học, công nghệ và môi trường; triển khai thực hiện nghiêm các chỉ thị, thông tư, kế hoạch, chương trình... về khoa học quân sự.
Cùng với đó, thực hiện tốt công tác quản lý nhà nước, không ngừng nâng cao chất lượng công tác nghiên cứu khoa học quân sự, hoạt động sáng kiến - sở hữu trí tuệ, bảo vệ môi trường, thông tin khoa học quân sự và biên soạn lịch sử quân sự.
Ngoài ra, tích cực khai thác, ứng dụng có hiệu quả công nghệ thông tin trong hệ thống hóa, xử lý, lưu trữ, bảo quản, khai thác tài liệu, tư liệu. Đẩy nhanh thực hiện chuyển đổi số trong lĩnh vực khoa học quân sự. Đồng thời, tăng cường liên kết, hợp tác với các cơ quan, đơn vị, các tổ chức khoa học; huy động nhiều nguồn lực cả trong và ngoài quân đội nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác khoa học quân sự; chăm lo xây dựng tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh, cơ quan vững mạnh toàn diện “mẫu mực, tiêu biểu”.
Những thành tích đã đạt được trong chặng đường 50 năm xây dựng và phát triển của ngành khoa học quân sự quân khu là sự nỗ lực, phấn đấu của các thế hệ cán bộ, nhân viên ngành khoa học quân sự, đồng thời là động lực tinh thần, hành trang tiếp sức cho mỗi cán bộ, nhân viên hôm nay và mai sau không ngừng phấn đấu vươn lên, thực hiện thắng lợi nhiệm vụ được giao.
Đại tá NGUYỄN ÁNH NGỌC, Trưởng phòng KHQS Quân khu 3