QĐND - Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, bộ đội và dân công của ta sử dụng hơn 21.000 chiếc xe đạp thồ, hoạt động trên suốt chiều dài gần 1.500km. Lực lượng xe đạp thồ được biên chế thành từng đoàn theo địa phương, mỗi đoàn có nhiều trung đội, mỗi trung đội từ 30 đến 40 xe, chia thành các nhóm khoảng 5 xe để hỗ trợ nhau khi qua đèo, vượt dốc cao. Mỗi đoàn xe thồ có một xe chuyên chở phụ tùng thay thế, sửa chữa dọc đường.

Chiến sĩ quân y, quân dược vận chuyển thuốc men ra mặt trận bằng xe đạp thồ. Ảnh tư liệu.

Một chiếc xe đạp thồ có sức chở trung bình từ 50 đến 100kg, tương đương sức mang vác của 5 người, tốc độ nhanh hơn và có thể vận chuyển được các vật tư cồng kềnh, chất lỏng (xăng, dầu), đi được trên nhiều loại đường, địa hình khác nhau mà ô tô không đi được. Lợi thế của loại phương tiện này là không cần nhiên liệu, dễ sửa chữa, dễ ngụy trang, có thể đi lẻ hoặc thành đoàn trong mọi điều kiện thời tiết. So với vận tải bằng gánh gồng, mang vác, xe đạp thồ cũng ưu thế hơn hẳn. Trong Chiến dịch Tây Bắc năm 1952, dân công ta bằng đôi vai đã vận tải 5000 tấn gạo từ Liên khu 3 lên Sơn La, nhưng dọc đường phải tự dùng cho chính mình hết hơn 4.600 tấn, chỉ còn giao cho bộ đội 400 tấn, tỷ lệ tới đích chỉ là 1/11.

Để biến một chiếc xe đạp thành xe thồ, dân công, bộ đội buộc thêm vào ghi-đông một đoạn tre nhỏ, dài khoảng một mét, gọi là “tay ngai” để điều khiển xe; buộc vào trục yên xe một đoạn tre, cao hơn yên khoảng 50cm để cầm vào, vừa giữ thăng bằng xe, vừa đẩy xe đi; tăng độ cứng của khung xe bằng cách hàn thêm sắt, buộc thêm gỗ; dùng vải lự, quần áo cũ, săm cũ… để “gia cố”, tăng độ bền của săm, lốp… Thời gian đầu, mỗi xe thồ chỉ chở được 80 đến 100kg, sau trọng tải được tăng dần lên nhờ các sáng kiến cải tiến gá, buộc; mỗi xe thồ có thể chở được 2 phuy nhiên liệu loại 150 lít, hoặc từ 15 đến 20 can loại 20 lít. Hai chiếc xe thồ “gá” lại có thể chở được 2 thương binh nặng (nằm) và 4 thương binh nhẹ (ngồi). Các xe đạp có đi-na-mô phát điện còn được sử dụng để tạo ánh sáng phục vụ các thầy thuốc phẫu thuật trong đêm…

“Kỷ lục” vận chuyển bằng xe đạp thồ thuộc về chiến sĩ dân công Cao Văn Tỵ (Đoàn Thanh Hóa) với 320kg mỗi chuyến; sau đó chiến sĩ Ma Văn Thắng (Đoàn Phú Thọ) vượt lên, có chuyến chở 352kg hàng.

Anh Minh