Phước Lộc nằm cách thị xã Quảng Ngãi khoảng 10km về phía tây, tây bắc, trên tỉnh lộ 5 từ Sơn Tịnh đi Sơn Hà. Phía bắc Phước Lộc có điểm cao 47, núi Mả Tổ và đồi Chóp Nón. Ta chọn làng Phước Lộc và đồi Chóp Nón làm khu vực mục tiêu quyết chiến chiến dịch, bởi đây là những khu vực rất nhạy cảm về quân sự và chính trị đối với địch.

Kế hoạch của ta là sử dụng lực lượng tập kích hai trung đội dân vệ ở Phước Lộc, buộc địch ở Gò Cao (còn gọi là Ba Gia) phải đến ứng cứu. Khi địch bị ta tiêu diệt, đồn Ba Gia không có lực lượng đóng giữ, thị xã Quảng Ngãi bị uy hiếp, chúng phải điều lực lượng cơ động đến giải tỏa, chiếm giữ một số vị trí, trong đó có làng Phước Lộc, đồi Chóp Nón và sa vào khu vực ta đã chọn sẵn để tiêu diệt chúng.

Chiến sĩ Trung đoàn 1, Quân khu 5 trong Chiến dịch Ba Gia, năm 1965. Ảnh tư liệu 

Để đánh trận then chốt này, ta sử dụng bộ đội địa phương huyện Sơn Tịnh tập kích hai trung đội dân vệ đóng ở làng Phước Lộc nhằm kéo quân chủ lực địch tới cứu viện để tiêu diệt chúng. Đúng như ý định của ta, rạng sáng 29-5, khi lực lượng dân vệ ở làng Phước Lộc bị tập kích, đại đội địch ở Núi Tròn được lệnh ứng cứu. Đại đội 20 (Tiểu đoàn 90, Trung đoàn 1, Quân khu 5) sử dụng lực lượng nổ súng diệt bọn đi đầu, sau đó áp sát, hình thành thế bao vây chia cắt, diệt và bắt phần lớn quân địch. Đồng thời, Trung đoàn 1 bố trí một bộ phận uy hiếp đồn Ba Gia và sử dụng hỏa lực khống chế, không để pháo binh địch chi viện cho lực lượng của chúng tại đây.

Bị đánh bất ngờ và thiệt hại nặng, địch thành lập Chiến đoàn 51, chia thành hai hướng: Hướng chủ yếu gồm Tiểu đoàn bộ binh 2 và Tiểu đoàn thủy quân lục chiến 3 theo đường 5 đánh lên Phước Lộc, điểm cao Mả Tổ, Núi Khỉ rồi phát triển lên Ba Gia; hướng vu hồi gồm Tiểu đoàn biệt động 39 tiến qua cánh đồng Vĩnh Khánh đánh chiếm điểm cao Chóp Nón, hình thành mũi tiến công vào phía sau trận địa ta. Để buộc địch phải tổ chức một chiến đoàn hành quân ứng cứu giải tỏa và sẽ sa vào thế trận đã chuẩn bị sẵn, ta triển khai phương pháp tạo lập thế trận rất sáng tạo từ trước.

Nhằm phát huy hiệu quả tác chiến giữa các lực lượng tham gia trận đánh, Bộ tư lệnh Quân khu 5 giao cho Trung đoàn 1 trực tiếp chỉ huy các lực lượng, cả bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và du kích phối hợp tác chiến theo một kế hoạch thống nhất, từ công tác chuẩn bị chiến trường, các mặt bảo đảm cho tác chiến, tạo lập thế trận và sử dụng, bố trí đội hình, hiệp đồng giữa các lực lượng trên từng hướng. Trong quá trình diễn ra trận đánh, Ban chỉ huy Trung đoàn 1 luôn bám sát tình hình, kịp thời điều chỉnh lực lượng và chuyển hóa thế trận một cách linh hoạt, hiệp đồng chặt chẽ các lực lượng đánh địch.

Thực hiện trận đánh then chốt ở làng Phước Lộc và đồi Chóp Nón, ta sử dụng chủ lực đánh trận quyết định: Chặn cánh vu hồi đi vào đồi Chóp Nón (Tiểu đoàn biệt động 39 của địch), tập trung lực lượng đánh bộ phận chủ yếu của địch (Tiểu đoàn bộ binh 2 và Tiểu đoàn thủy quân lục chiến 3); lập kế đưa dần địch vào quyết chiến điểm ở khu vực Phước Lộc, điểm cao 47, Mả Tổ. Quân ta đã linh hoạt đưa các đơn vị chuyển từ đánh phục kích sang vận động tiến công, bám sát, bao vây, chia cắt, tiêu diệt từng bộ phận địch, không cho chúng co cụm. Đánh ban ngày chưa dứt điểm được, ta sử dụng một bộ phận kìm chân địch, tiến hành nhanh các mặt công tác chuẩn bị, rồi chuyển sang tập kích vào các cụm quân địch lúc ban đêm, khi chúng vừa tạm đứng chân, chưa kịp làm công sự trận địa.

Nhờ kết hợp chặt chẽ và vận dụng linh hoạt các hình thức chiến thuật, thực hiện tốt phương châm đánh gần, đánh cả ngày và đêm, tiến công kiên quyết và liên tục; đồng thời phối hợp tác chiến của ba thứ quân hiệu quả, ta đã tiêu diệt gọn cả 3 cụm quân còn lại của Chiến đoàn 51 (đêm 30, rạng ngày 31-5-1965), hoàn thành thắng lợi trận then chốt Chiến dịch Ba Gia. Trận đánh đã cho thấy khả năng chiến đấu và trình độ vận dụng chiến thuật của lực lượng vũ trang Quân khu 5 có bước tiến rõ rệt, góp phần đánh bại chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ.

DƯƠNG ĐÌNH LẬP