Cầm chiếc ảnh đội nữ dân quân đang bắn cối 82mm, bà Then nhớ lại: “Ngày 28-2-1965, Trung đội súng cối 82mm xã Minh Phú được thành lập, biên chế 3 khẩu đội để sẵn sàng dùng hỏa lực “dọn đường” và yểm trợ cho lực lượng dân quân tự vệ (DQTV) tiêu diệt quân địch trong trường hợp chúng đổ bộ bằng đường không xuống địa bàn xã. Trung đội gồm những cô gái vừa qua tuổi “bẻ gãy sừng trâu”. Tôi lúc đó là xã đội phó, được giao nhiệm vụ Trung đội trưởng Trung đội súng cối 82mm".

Bà Then tại đại hội mừng công Quân khu Việt Bắc, năm 1975. Ảnh do nhân vật cung cấp.

Thời kỳ đó, hằng năm, cán bộ trung đội, khẩu đội tập đều được huấn 15 ngày ở tỉnh đội về phương thức hoạt động, tính năng, cấu tạo, cách sử dụng súng cối 82mm. Sau đó tổ chức toàn trung đội luyện tập sẵn sàng chiến đấu. Quán triệt tinh thần “thao trường đổ mồ hôi, chiến trường bớt đổ máu”, các nữ DQTV xã Minh Phú đã gác việc nhà, tổ chức tập luyện hăng say, nhuần nhuyễn các thao tác kỹ thuật bắn cối 82mm. Chính vì vậy, trung đội thường xuyên đạt kết quả huấn luyện giỏi và được huyện đội cử dự thi bắn đạn thật ở Tỉnh đội Vĩnh Phú và Quân khu Việt Bắc. Năm 1967, thi ở cấp tỉnh, trung đội đoạt giải nhất. Năm 1970, trung đội được cấp trên trao cờ Đơn vị Quyết thắng 5 năm liên tục (1966-1970).  

Bà Then nhớ lại: "Ấn tượng nhất là lần thi khẩu đội bắn ứng dụng súng cối 82mm do Quân khu Việt Bắc tổ chức năm 1973, tại trường bắn Bắc Sơn. Dưới sự chỉ huy của Khẩu đội trưởng Dương Thị Tiện, tôi là xạ thủ số 1, cùng các chị: Dương Thị Vẻ-số 2, Dương Thị Chi-số 3, Dương Thị Khuyên-số 4 và Dương Thị Hiên-số 5 thực hành bắn".

Trên thao trường huấn luyện, khẩu lệnh của Khẩu đội trưởng Dương Thị Tiện vang lên: “Súng cối 82mm bị bom địch phá hỏng chân và bàn đế. Thực hiện bắn ứng dụng”. Bà Then cùng các xạ thủ vác nòng súng tiến vào vị trí bắn. “Mục tiêu cách 250m, hướng địch đổ bộ”. Khẩu lệnh vừa dứt, bà Then đưa nòng súng tì xuống nền đất rồi theo tư thế, kỹ thuật bắn ứng dụng. “Đo độ xong!”, bà Then báo cáo, Khẩu đội trưởng Dương Thị Tiện đến kiểm tra kết quả rồi phát khẩu lệnh: “Đo độ đúng! Bắn một phát!”.

Một tiếng nổ giòn vang lên, sau giây lát, tiếng Khẩu đội trưởng Dương Thị Tiện lại vang lên: “Bắn trúng đích! Hai phát bắn gấp!”. Ngay lập tức, từng viên đạn pháo bay khỏi nòng súng tiêu diệt mục tiêu. Đợt thi này, Trung đội súng cối 82mm xã Minh Phú đoạt giải nhất quân khu. Xạ thủ số 1-Phạm Thị Then được vinh danh “Xạ thủ xuất sắc”.

Những ký ức hào hùng trên thao trường ngày nào luôn được bà Then giữ gìn và truyền lửa cho con cháu về truyền thống cách mạng của gia đình, của quê hương Minh Phú. Noi gương bố mẹ, những người con của ông bà đều là gái hiền, rể thảo. Hai cô con gái là đảng viên. Các cháu nhỏ đều chăm ngoan học hành, tham gia lao động xây dựng đại gia đình ấm no, hạnh phúc.

PHẠM XƯỞNG