Các loại vũ khí và phương tiện tiến công đường không-vũ trụ hiện đại ngày càng phát triển và giữ vai trò quan trọng, chủ yếu trong chiến tranh tương lai. Do vậy, quân đội các nước có những chương trình nghiên cứu phát triển tên lửa phòng không mang tính đột phá mới. Các hệ thống phòng thủ tên lửa, vũ khí đánh chặn với nòng cốt là tên lửa phòng không liên tục được xây dựng để bảo vệ an ninh quốc gia và mang tính răn đe ngày càng cao. Tên lửa phòng không ngày càng được các nước tập trung phát triển, nhằm bảo đảm yêu cầu xây dựng hệ thống phòng không nhiều tầng, nhiều lớp và đa năng hiện nay.

Hệ thống tên lửa phòng không hiện đại S-400Triumf của Nga.

Một trong những hướng đột phá quan trọng trong phát triển hệ thống tên lửa phòng không là nâng cao tính đa kênh mục tiêu của chúng và nâng cao khả năng tiêu diệt các mục tiêu tốc độ cao, tạo ra khả năng giải quyết các nhiệm vụ phòng thủ tên lửa. Nga với hệ thống tên lửa phòng không tối tân nhất hiện nay S-400 và hệ thống đang được phát triển S-500 được quân đội nhiều nước chú ý. Hệ thống S-400 Triumf có thể bám đồng thời 300 mục tiêu và bắn tiêu diệt 36 mục tiêu trong số đó ở độ cao từ 10m đến 27km, có thể tác chiến chống máy bay không người lái, có người lái, tên lửa chiến thuật,  tên lửa đường đạn và tên lửa hành trình. Các tên lửa mới của S-400 có khả năng bắn rơi mọi phương tiện tiến công đường không ở cự ly đến 400km. Bên cạnh đó, Nga vẫn duy trì trang bị và nâng cấp các hệ thống S-300 được xem là một trong những hệ thống tên lửa phòng không hiện đại nhất trên thế giới. Hệ thống tên lửa phòng không tầm xa S-300 tiêu diệt hiệu quả các loại máy bay, tên lửa hành trình và đường đạn với hệ thống ra-đa có thể theo dõi 100 mục tiêu và tiêu diệt 12 mục tiêu cùng lúc ở cự ly 200km và độ cao 27km so với mực nước biển. Hiện nay, Nga tiếp tục hoàn thiện các hệ thống tên lửa phòng không, như nâng cấp hệ thống tên lửa S-400 Triumf có khả năng tấn công mọi loại mục tiêu từ máy bay chiến đấu tàng hình đến tên lửa hành trình. Đặc biệt Hãng GSKB Almaz-Antei của Nga mới đây đã hoàn tất thiết kế kỹ thuật của hệ thống tên lửa phòng không S-500 để trở thành bộ phận hệ thống phòng không-phòng thủ tên lửa toàn cầu, tiến công các mục tiêu vũ trụ. Việc thử nghiệm tên lửa phòng không S-500 dự kiến kết thúc trước năm 2015.
Các chương trình lá chắn tên lửa của Mỹ triển khai gần đây đặt ra yêu cầu hiện đại hóa các hệ thống tên lửa phòng không, đánh chặn tên lửa hành trình ngày càng cao. Hệ thống tên lửa phòng không Patriot liên tục được Mỹ và các nước đồng minh trong khối NATO cải tiến, nâng cấp nhằm phù hợp với điều kiện tác chiến mới. Mỹ đã và đang triển khai chương trình nghiên cứu, hiện đại hóa tên lửa Patriot thế hệ mới PAC-3, đồng thời cải tiến PAC-2 theo chương trình GEM-T. Hệ thống tên lửa phòng không Patriot PAC-3 tác chiến hiệu quả với tên lửa đường đạn, khả năng cơ động cao, phóng được số lượng tên lửa gấp 4 lần so với hệ thống trước đây. Chương trình GEM-T nhằm cải tiến cho tên lửa Patriot PAC-2 khả năng trinh sát, phát hiện mục tiêu, đối phó với các thủ đoạn tác chiến điện tử của đối phương; nâng cao độ tin cậy hoạt động của các hệ thống điều khiển hỏa lực, dẫn đường và khả năng cơ động của hệ thống.

Việc phát triển các hệ thống tên lửa phòng không thế hệ mới đòi hỏi công nghệ chế tạo rất cao mà ngoài Nga và Mỹ, các nước khác khó có thể độc lập thực hiện. Do vậy, xu hướng hợp tác phát triển các hệ thống tên lửa phòng không tiên tiến đã tạo nên bước đột phá mới. I-xra-en và Nhật Bản đã được Mỹ trợ giúp về công nghệ để chế tạo các loại tên lửa phòng không mới như SM-3 (Nhật Bản), Arrow-2. Các nước Trung Quốc, Ấn Độ, Hàn Quốc và I-ran... được Nga giúp đỡ công nghệ chế tạo tên lửa để phát triển một số loại tên lửa tiên tiến. Trung Quốc đã phát triển thành công hệ thống tên lửa phòng không HQ-9 (tương tự hệ thống tên lửa phòng không S-300P) và đang phát triển tên lửa phòng không HQ-17 dựa theo công nghệ chế tạo tên lửa 9?317 của Nga. Hãng GSKB Almaz-Antai (Nga) đang hỗ trợ Hàn Quốc công nghệ để nước này nghiên cứu phát triển hệ thống tên lửa phòng không tầm trung KM/SAM, có tính năng tương tự hệ thống tên lửa phòng không tiên tiến Vityaz của Nga. Ngoài sự giúp đỡ của Nga và Mỹ, một số nước đã hợp tác phát triển về công nghệ quân sự để chế tạo các thế hệ tên lửa phòng không hiện đại. Công ty Rafael (I-xra-en) đã thành công trong dự án hợp tác với Ấn Độ nghiên cứu chế tạo hệ thống tên lửa phòng không tầm trung và tầm xa Barak 8. Các nước Pháp và I-ta-li-a cùng phát triển hệ thống phòng không cơ động SAMP-T, sử dụng tên lửa phòng không Aster-30 hoặc tên lửa phòng không MICA-LL nâng cấp có tầm đánh chặn tên lửa đường đạn chiến thuật 600km. Hệ thống tên lửa SAMP-T đang trong giai đoạn thử nghiệm và có triển vọng trở thành hệ thống tên lửa phòng không hàng đầu thế giới. Các nước Đức, I-ta-li-a, Mỹ đang phối hợp thực hiện chương trình phát triển thế hệ tên lửa phòng không cơ động mới, hiện đại, ký hiệu MEADS. Hệ thống MEADS bao gồm các khí tài trinh sát, điều khiển 3600, các trung tâm truyền tin và quản lý chiến trường, xe bệ phóng tên lửa thẳng đứng.
Những đột phá trong phát triển tên lửa đã tạo nên những hệ thống tên lửa phòng không thế hệ mới, tiên tiến hơn, đủ sức tiêu diệt các mục tiêu trên không và đánh chặn các loại tên lửa tiến công của đối phương, kể cả các phương tiện, mục tiêu tàng hình.

Hoàng Hồng Phương