Tiếng đàn, lời ca của hai anh em nghệ sĩ cùi

QĐND - Đến vùng biên giới Ia Nan thuộc huyện Đức Cơ (Gia Lai), nhắc đến cái tên Pui Đeo và Pui Đuối ở làng Nú ai cũng biết, bởi không đơn thuần họ đã vượt lên số phận “người cùi” đem tiếng đàn, giọng hát, ngày đêm phục vụ bà con địa phương mà họ còn là hai nghệ sĩ tài năng, đã góp công trong việc bảo tồn, phát huy và đưa âm thanh cồng chiêng ngân vang, phục vụ đời sống tinh thần của người dân, đặc biệt đối với bà con không may bị bệnh cùi.

Ðến nhà thăm hai anh em nghệ sĩ cùi (tên gọi thân mật của bà con địa phương) vào ngày cuối tuần. Bị bệnh nên các ngón tay, ngón chân của Pui Đeo và Pui Đuối không còn nguyên vẹn, song hai ông vẫn nhanh nhẹn, rất vui và rất mến khách. Sau những câu chào hỏi ân cần, chén nước chè xanh nồng ấm là  tiếng đàn của Pui Đuối vang lên thánh thót, lời ca trầm bổng của Pui Đeo hòa theo. Chúng tôi cùng ngồi nghe lời bài hát mà cứ như ngồi nghe những lời độc thoại, niềm khát khao cuộc sống, tình yêu của chính tác giả - đó là một bài hát do Pui Đuối tự sáng tác bằng tiếng Giơ rai:

Tháng tư Tây Nguyên/ Nắng tràn qua kẽ lá/ Gió lùa vào hơi thở/ Giọt nước đêm/Trăng sáng anh nhớ em/ Về với anh đi em/ Cho con chim nó hót/ cho cây bắp nhiều hoa/ cây lúa nhiều hạt…Về với anh đi em…

Anh em nghệ sĩ cùi say sưa đàn, say sưa hát như những nghệ sĩ tài năng không bệnh tật, đau đớn. Họ đàn và hát như khát vọng sống, cống hiến, say sưa như xung quanh không có ai và cũng quên cả chúng tôi đang ngồi trước mặt. Mãi sau ông mới hạ giọng và buông đàn với gương mặt buồn buồn, lòng như nhớ lại một chút gì về tuổi thơ, về quá khứ.

Anh em nghệ sĩ cùi Pui Đeo, Pui Đuối.

Ở Gia Lai nói riêng, Tây Nguyên nói chung có không ít nghệ sĩ có tài đánh chiêng, sửa chiêng, đẽo tượng nhà mồ, làm đàn... Nhưng với anh em nghệ sĩ cùi có lẽ là người đặc biệt hơn cả. Hai người không lấy vợ, không sinh con, ngày đêm lang thang như cơn gió. Hai người nghệ sĩ có số phận lạ lùng nhất... Sinh ra như hạt bắp, hạt lúa trên nương trên rẫy, lớn lên với nắng và gió của Cao nguyên, khi cái đầu chưa cao hơn ngọn mía, thời gian mà bọn trẻ cùng lứa trong làng chỉ biết theo chân mẹ lên rẫy hái măng, xuống sông bắt cá, thì anh em Pui Đeo và Pui Đuối đã biết thổi kèn lá, chơi đàn, biết đánh cồng chiêng, kể cả những bài chiêng khó như “đón khách”, “bỏ mả”... Tiếng kèn lá, tiếng cồng chiêng của hai ông lúc thì như lửa cháy, như suối reo, lúc lại nhẹ nhàng như hơi thở của những đôi lứa yêu nhau, dễ đi vào cái bụng, cái đầu bà con thôn bản. Trong vùng ở đâu có hội, là đã thấy anh em nghệ sĩ cùi với những bài chiêng đầy ấn tượng. Mãi theo tiếng đàn, nhịp chiêng và bao mơ ước… Nhưng cuộc đời có lúc cũng không đi theo ý nguyện, như dòng sông gặp tảng đá bắt ngang qua giữa lòng, như cây rừng gặp bão gãy cành…Nghị lực của người nghệ sĩ đã giúp hai ông vượt qua bệnh tật. Lòng đam mê không có thời gian nguội lạnh, hai ông đã tập trung bà con làng bản, đặc biệt là bọn trẻ ở những làng cùi để tập đánh cồng chiêng, sáng tác nhạc và tập hát dân ca Giơ Rai, Ba Na...

Trả lời câu hỏi của chúng tôi “Ai đã cầm tay chỉ việc” để hôm nay Pui Đeo và Pui Đuối thành “người của bà con?”. Thêm một lần cong cần, thêm một can rượu cạn, Pui Đeo xúc động bộc bạch: “Anh em mình may mắn được Yang (thần linh) cho chút năng khiếu, nó sinh ra tự nhiên như hơi thở, như nước trong đất, như gió qua rừng. Lúc nào thấy có ngọn lửa cháy lên trong ruột, có hơi rượu đốt lên trong đầu…thiên nhiên, con người hòa vào nhau như một giấc mơ, một ảo giác… đó là lúc tái tạo, nảy sinh ra những tiếng đàn, lời ca…". Phải bao đêm con mắt, cái tai không ngủ; bao ngày ôm đàn tập luyện với những đốt tay còn lại bởi căn bệnh phong, mới có ngày hôm nay người ta thấy nước mắt chảy trong bụng khi nghe Pui Đuối cất tiếng đàn.

Anh em Pui Đeo, Pui Đuối sống được đến ngày hôm nay là nhờ có tình thương của bà con thôn bản, công ơn của Bộ đội Cụ Hồ. Năm 2000, Công ty 72 (Binh đoàn 15) đã xây tặng cho anh em một căn nhà tình nghĩa cùng một số dụng cụ sinh hoạt khác như ti vi, giường, tủ…Và cũng từ đó đến nay, hằng tháng ngoài khám, cấp thuốc miễn phí chữa bệnh, Công ty 72 còn hỗ trợ thêm 30kg gạo. Tình thương yêu của bà con và tình cảm của cán bộ, chiến sĩ Công ty 72 dành cho hai ông nên tiếng đàn của anh em nghệ sĩ cùi ngày càng ngân lên thánh thót, rung động, bay xa khắp đó đây, đặc biệt là âm thanh cồng chiêng giờ đây không những rung ngân trong các bản làng mà đã vang xa khắp thế giới, niềm tự hào của văn hóa Tây Nguyên.