QĐND - Đoàn Cựu chiến binh Trung đoàn 64, Sư đoàn 320B (nay là Trung đoàn 64, Sư đoàn 390, Quân đoàn 1) vừa trở lại chiến trường xưa, khánh thành Nhà bia tưởng niệm các Anh hùng liệt sĩ của đơn vị đã anh dũng hy sinh trong Chiến dịch bảo vệ vùng giải phóng, thị xã và Thành cổ Quảng Trị năm 1972-1973. Những con người một thời trận mạc, nay gặp lại nhau hạnh phúc, bùi ngùi xen lẫn trong những cái ôm chặt, những giọt nước mắt lăn dài... và câu chuyện của các anh về những trận chiến đấu trên cồn cát trắng, dọc dài vùng biển Hải Lăng, Triệu Phong (Quảng Trị) cách đây 43 năm vẫn còn nóng hổi.

Kỳ 1: Chủ động đánh địch trong hành tiến

Cuối tháng 5-1972, Trung đoàn 64 được lệnh cơ động vào Quảng Trị bảo vệ vùng giải phóng. Các phân đội cơ động vượt qua làn hỏa lực dày đặc của địch, đánh chặn đầu, khóa đuôi, tạo thắng lợi lớn trên vùng đất cát của xã Hải Ba, xã Hải Quế, huyện Hải Lăng.

Ký ức hiện về rõ nét

Tại khu vực sân Nhà bia tưởng niệm các Anh hùng liệt sĩ Trung đoàn 64 ở thôn Phương Lang, xã Hải Ba, huyện Hải Lăng (tỉnh Quảng Trị), Đại tá Nguyễn Tất Thịnh, Trưởng ban liên lạc Bạn chiến đấu Trung đoàn 64, năm nay đã 80 tuổi, nhìn xa xăm ra phía cảng biển Mỹ Thủy. Mồ hôi của người Trưởng ban Tác chiến trung đoàn năm xưa chảy thành dòng từ khuôn mặt xuống cổ áo ướt đẫm.

Dưới cái nắng đỏ rực, “gió Lào” thổi mỗi lúc một lớn, bụi cát bay trắng ngọn cây, mọi người đã “đề nghị” người lính già về khu vực có nhiều bóng mát. Dù chấp hành “mệnh lệnh” của đồng đội nhưng Đại tá Nguyễn Tất Thịnh vẫn “rút kinh nghiệm” với Đại tá Hoàng Điệp, nguyên Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 8: “Mình đang hình dung lại khuôn mặt đồng đội của chúng ta đã nằm lại nơi này. Máu của họ đã hòa trong cát biển, làm dịu mát không khí của mùa hè oi nóng, tiếp sức cho chúng ta chiến đấu giành thắng lợi đầu tiên trên mảnh đất Quảng Trị”.

Đại tá Nguyễn Tất Thịnh, Trưởng ban liên lạc Bạn chiến đấu Trung đoàn 64 kể chuyện chiến đấu với cán bộ trẻ xã Hải Ba, huyện Hải Lăng (tỉnh Quảng Trị).

Đại tá Nguyễn Tất Thịnh đã giải thích cho tôi hiểu đặc điểm của cát biển ở huyện Hải Lăng là thấm nước chậm. Nếu mưa to, trên mặt cát vẫn có những vũng nước nhỏ, bởi vậy lực ma sát do cát tạo ra không lớn. Chính vì đặc điểm này nên mọi người có thể cơ động trên cát rất nhanh. Ngày đó, đánh trận tại đây, cán bộ, chiến sĩ trung đoàn đã để chân trần truy đuổi địch. Những đồng đội nằm lại nơi này, máu của họ thấm vào cát trắng làm cho cây cối thêm xanh. Rồi ông chỉ về những hàng phi lao, cây tràm, cây keo tai tượng đang vươn cao chắn gió, cát trước mặt và nói với các chiến sĩ dân quân xã Hải Ba: “Hồi Trung đoàn 64 đánh trận tại đây, cả vùng ven biển đã bị bom đạn địch cày đi xới lại nhiều lần khiến mặt đất tơi bông như bột…”.

Từ câu chuyện về vùng ven biển Hải Lăng đến chuyện địch đánh phá ác liệt, Đại tá Nguyễn Tất Thịnh đã kể cho chúng tôi nghe lý do Trung đoàn 64 có mặt tại nơi đây. Ký ức của người Trưởng ban liên lạc Bạn chiến đấu, nguyên Trưởng ban Tác chiến Trung đoàn 64 đưa chúng tôi trở về với quá khứ của 43 năm trước rất đỗi hào hùng.

Từ tháng 5-1971, sau thắng lợi của Chiến dịch Đường 9-Nam Lào, Bộ Chính trị Trung ương Đảng ta chủ trương: Kịp thời nắm thời cơ, mở cuộc tiến công chiến lược giành thắng lợi to lớn có ý nghĩa quyết định trong năm 1972. Lúc này, địch vẫn nhận định ta sẽ trở lại “đường lối du kích chiến”. Tới đầu năm 1972, địch nhận định ta sẽ tiến công lớn, nhưng chúng dự đoán hướng chủ yếu của ta là Kon Tum, hướng thứ yếu là miền Đông Nam Bộ và thời điểm ta tiến công là vào dịp Tết Nguyên đán Nhâm Tý 1972. Tuy nhiên, ngày 30-3-1972 ta nổ súng tiến công giải phóng Quảng Trị, đến 18 giờ ngày 2-5-1972, tỉnh Quảng Trị hoàn toàn giải phóng.

Nhằm cứu vãn tình thế ở Hội nghị Pa-ri, ngụy quyền Sài Gòn tập trung binh lực, được hậu thuẫn tối đa của Mỹ, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu quyết tâm tái chiếm Quảng Trị. Ngày 5-5-1972, Nguyễn Văn Thiệu chỉ định tướng Ngô Quang Trưởng làm Tư lệnh Quân đoàn 1, thay tướng Hoàng Xuân Lãm. Ngày 28-6-1972, tướng Ngô Quang Trưởng phát lệnh khởi binh cuộc hành quân “Lam Sơn 72” trên hai hướng: Hướng tây gồm Sư đoàn Dù và nhiều tiểu đoàn biệt kích, xe tăng; hướng đông là Sư đoàn Thủy quân lục chiến đủ 3 lữ đoàn (147, 258, 369) và các thiết đoàn xe tăng tiến công dọc bờ biển Quảng Trị trên chính diện 12km bờ biển. Lực lượng yểm hộ hướng đông gồm: Pháo 175mm, 155mm, 105mm (mỗi loại 2 tiểu đoàn)...

Tháng 2-1970, Quân ủy Trung ương họp, chỉ rõ: “Nhiệm vụ quan trọng bậc nhất của Quân đội ta lúc này là xây dựng những binh đoàn đủ mạnh, làm trụ cột cho cả chiến trường Đông Dương... nâng cao sức mạnh chiến đấu và trình độ sẵn sàng chiến đấu của lực lượng dự bị chiến lược trên miền Bắc sát với tính chất, yêu cầu, nhiệm vụ của những binh đoàn chủ lực cơ động, có khả năng tác chiến tập trung, hiệp đồng binh chủng trên các chiến trường”. Theo phương án xây dựng lực lượng của Quân ủy Trung ương, Sư đoàn 320B chuyển từ nhiệm vụ huấn luyện quân bổ sung thành sư đoàn cơ động trực thuộc bộ.

Theo chỉ đạo của Bộ Tổng tư lệnh và chỉ huy Sư đoàn 320B vào cuối năm 1971-đầu năm 1972, Trung đoàn 64 tiếp nhận chiến sĩ mới ở các tỉnh: Thái Bình, Quảng Ninh, Hà Nam Ninh, sau đó vừa cơ động, vừa huấn luyện và tổ chức diễn tập đánh địch sát với điều kiện nhiệm vụ. Đại tá Cù Hoàng Liêu, nguyên Trợ lý Tác chiến trung đoàn (sau này là Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 7), nhớ lại: Khi huấn luyện chiến sĩ mới xong, trung đoàn cơ động tới huyện Yên Thành (tỉnh Nghệ An) huấn luyện bổ sung, sau đó vào khoảng trung tuần tháng 3-1972, theo chỉ đạo của chỉ huy Sư đoàn 320B, trung đoàn tổ chức diễn tập “đánh địch đổ bộ đường không và đường biển” tại xã Nghi Lâm, huyện Nghi Lộc (tỉnh Nghệ An). Cuộc diễn tập do Thiếu tá Trương Công Thuân, Trung đoàn trưởng, Thiếu tá Nguyễn Thế Khánh, Chính ủy Trung đoàn trực tiếp chỉ huy. Trong buổi rút kinh nghiệm diễn tập, đồng chí Trung đoàn trưởng nói rõ: “Nhiệm vụ diễn tập đã hoàn thành, nhiều phân đội thực hành tiến công “địch” đạt kết quả tốt, tôi đề nghị các đồng chí phát huy trong chiến đấu bảo vệ vùng giải phóng, đáp ứng sự tin tưởng của cấp trên và nhân dân”. Sau đó, ngày 30-5-1972, Trung đoàn 64 hành quân vào Quảng Trị.

Trận đầu thắng lợi

Do xác định rõ địch có hỏa lực mạnh và cơ động nhanh đồng thời được sự yểm trợ của không quân, pháo 175mm (vua chiến trường) nên quá trình cơ động từ Nghệ An vào Quảng Trị, Ban chỉ huy Trung đoàn 64 đã tổ chức giao nhiệm vụ và làm công tác hiệp đồng đến từng phân đội, dự kiến tình huống và cách xử trí với phương châm: “Tấn công kết hợp chốt để tạo thế, tạo thời cơ, buộc địch phải dừng lại ở khu vực ta lựa chọn... tiêu diệt từng phần đến tiêu diệt toàn bộ”.

Khoảng 4 giờ 30 phút sáng 28-6-1972, khi đội hình trung đoàn cơ động đến phía đông Đường 1, bắt đầu đến địa phận huyện Hải Lăng (tỉnh Quảng Trị), trinh sát phát hiện địch bắn “dọn bãi” đổ quân ở khu vực thôn Đơn Quế, xã Hải Quế và thôn Phương Lang Đông, xã Hải Ba. Chỉ huy trung đoàn lệnh cho các đơn vị lợi dụng địa hình, địa vật trú ẩn tránh bom, pháo địch, sẵn sàng chiến đấu, đồng thời bổ sung nhiệm vụ, hiệp đồng cho các phân đội trực thuộc. Theo Đại tá Ngô Công Nội, nguyên Trung đoàn trưởng (lúc đó là Trợ lý Tác chiến Sư đoàn 320B), chỉ huy Trung đoàn 64 nhận định, sau khi dùng hỏa lực bắn “dọn bãi” địch sẽ đổ bộ đường không một tiểu đoàn, đường biển 2 tiểu đoàn thuộc Lữ đoàn 147, Sư đoàn Thủy quân lục chiến. Mục đích của chúng là tạo thành mũi tiến công thọc sâu đánh lên Quốc lộ 1 và tiến vào thị xã Quảng Trị.

Thiếu tá Trương Công Thuân, Trung đoàn trưởng lệnh cho Tiểu đoàn 9 chặn địch ở Đơn Quế, xã Hải Quế, còn Tiểu đoàn 8, Tiểu đoàn 7 có hỏa lực tăng cường (thành đội hình trung đoàn thiếu) vòng bên trái cơ động tới địa bàn xã Hải Ba, triển khai đội hình tiến công kết hợp chốt, ngăn chặn địch từ bờ biển tiến vào làng Phương Lang Đông theo đường cảng Mỹ Thủy, đồng thời cô lập địch ở Đơn Quế, đánh tiêu diệt không cho chúng rút ra biển. 6 giờ sáng 28-6-1972, toàn trung đoàn nổ súng tiêu diệt địch. Trận tiến công quy mô trung đoàn thiếu tại xã Hải Ba rất căng thẳng và quyết liệt, vì hỏa lực địch ở ngoài biển bắn phá dữ dội vào các điểm chốt của ta. Tuy nhiên, với ý chí quyết tâm cao, hiệp đồng chặt chẽ, các phân đội đã phản kích liên tục, trên nhiều điểm, hình thành nhiều mũi thọc sâu đánh bất ngờ, khiến quân địch tháo chạy toán loạn về phía nam.

Sau một ngày chiến đấu quyết liệt, ta đã loại khỏi vòng chiến gần 2 tiểu đoàn địch, một chi đoàn xe tăng, thu nhiều vũ khí, trang bị. Trận đầu ra quân bảo vệ vùng giải phóng Quảng Trị giành thắng lợi lớn, tuy nhiên Tiểu đoàn 8 cũng chịu nhiều thiệt hại, đồng chí Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Minh Phương, Chính trị viên trưởng tiểu đoàn Nguyễn Phú Chịu và nhiều cán bộ, chiến sĩ của tiểu đoàn đã đã anh dũng hy sinh. Ngay sau trận đánh, Ban chỉ huy Trung đoàn 64 đã họp rút kinh nghiệm, bổ sung cán bộ, đồng thời triển khai tuyến phòng ngự ven biển, thực hiện chiến thuật tiến công kết hợp chốt, có phòng ngự hướng chủ yếu, thứ yếu, sẵn sàng cơ động, tạo thế trận linh hoạt trên chiến trường, cùng các đơn vị bạn đẩy lùi các đợt tiến công của địch vào vùng giải phóng. Ngay trận đầu ra quân, cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 64 đã hoàn thành tốt nhiệm vụ cấp trên giao phó, tô thắm truyền thống “Trung đoàn Quyết thắng, dũng cảm, đánh hăng” mà Bác Hồ trao tặng.

------------

Kỳ 2: Giành thế chủ động trong chiến đấu

Bài và ảnh: MÈ QUANG THẮNG