Bài 3: Cần phương án căn bản, bền vững (Tiếp theo và hết)

Nâng cao ý thức phòng, chống hạn, mặn

Trong chuỗi nguyên nhân dẫn đến hạn hán, xâm nhập mặn trên diện rộng ở Nam Bộ có một phần không nhỏ do ý thức con người. Bởi vậy, việc đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức của toàn dân trước tác động của biến đổi khí hậu cần được các cấp, ngành, địa phương coi trọng. Thạc sĩ lâm nghiệp Đặng Hồng Tăng, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đồng Nai, cho rằng: “Rừng có tác dụng giữ đất, giữ nước, điều hòa khí hậu, thủy văn. Do vậy, cùng với giải pháp tổng thể của Chính phủ và các địa phương, thì việc tích cực tuyên truyền sâu rộng về biến đổi khí hậu và hệ lụy của nó là vô cùng cần thiết để mọi người đều ý thức rõ trách nhiệm bảo vệ rừng, bảo vệ tài nguyên nước, tiết kiệm nước trong sinh hoạt thường ngày”.

Tình trạng khai thác, tàn phá rừng, cháy rừng ở nhiều tỉnh Nam Bộ những năm gần đây phần lớn bắt nguồn từ con người cố tình khai thác vì lợi nhuận hoặc do bất cẩn gây cháy. Rồi, tình trạng sử dụng nguồn nước hoang phí là do chính chúng ta thiếu ý thức tiết kiệm. Trong chuyến thăm, làm việc tại tỉnh Bình Phước và Đắc Nông mới đây, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang nhấn mạnh: Vấn đề cốt yếu phải bắt đầu từ việc tuyên truyền để mỗi người dân là một tuyên truyền viên về ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo vệ và quản lý rừng; đồng thời là chủ thể đưa ra quyết định và thực hiện các hoạt động phòng ngừa, giảm nhẹ rủi ro, thảm họa. Cho nên, các địa phương cần nỗ lực tuyên truyền nâng cao nhận thức của cộng đồng dân cư trong phòng, chống rủi ro, thiên tai và thích ứng với biến đổi khí hậu, tích cực bảo vệ rừng, bảo vệ nguồn nước, mạch ngầm để giảm hệ lụy sinh ra.

Thời gian qua, công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân trong phòng, chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu chưa được các địa phương quan tâm đúng mức. Tình trạng phá rừng, cháy rừng còn xảy ra không ít, gây thiệt hại nghiêm trọng tài nguyên rừng, kéo theo khô hạn. Nhiều nơi, rừng nguyên sinh cũng bị khai thác tràn lan, trơ trụi, trong khi hoạt động trồng mới quá ít, không đủ bù đắp phần rừng đã mất. Việc giữ nguồn sinh thủy dồi dào bảo đảm nguồn nước không chỉ cho Tây Nguyên mà cho cả các tỉnh miền Nam. “Phải giữ rừng và đảm bảo cho sự phát triển mạnh mẽ của rừng tự nhiên thì chúng ta mới có thể giữ được nguồn nước. Nếu không, tác hại sẽ vô cùng lớn”-Chủ tịch nước Trương Tấn Sang nhấn mạnh.

Những giải pháp căn bản

Trước tình trạng hạn, mặn diễn ra ngày càng khốc liệt, ngành chức năng các tỉnh đã tổ chức đánh giá cụ thể tình hình để có biện pháp ứng phó, phòng, chống khẩn cấp, khắc phục hậu quả. Song, về lâu dài nhất thiết phải có những giải pháp mang tính căn bản, bền vững. Ông Nguyễn Nhật Nam, Phó trưởng phòng Quản lý nước và Phòng, chống lụt bão, Chi cục Thủy lợi tỉnh Tiền Giang, cho rằng: Trong các giải pháp chống hạn, mặn lâu dài, bền vững phải có hệ thống thủy lợi đồng bộ giữ vai trò điều tiết nguồn nước, ngăn mặn, giữ ngọt. Hiệu quả từ chương trình “Ngọt hóa Gò Công” đã khẳng định được vai trò rất lớn của các công trình thủy lợi. Song, hiện nay hệ thống thủy lợi nhiều nơi đã xuống cấp hoặc chưa hoàn thiện. Do đó, để phòng, chống hạn, mặn rất cần nguồn vốn lớn từ Trung ương hỗ trợ trên cơ sở đánh giá, quy hoạch tổng thể ở quy mô toàn vùng.

Tại hội nghị triển khai các giải pháp chống hạn do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức cuối tháng 3 vừa qua, lãnh đạo nhiều tỉnh kiến nghị Chính phủ gấp rút hỗ trợ cho những khu vực, vùng bị thiệt hại nặng nề do hạn, mặn để duy trì cuộc sống ổn định cho nhân dân, bảo vệ vật nuôi, cây trồng có chất lượng cao, chịu hạn kém. Công tác điều tiết nước ở các tỉnh, hồ chứa nước lớn cần được Chính phủ chỉ đạo hiệu quả hơn nữa không chỉ trong thời gian tới mà cả sau này.

Từ thực tiễn ở Bến Tre, ông Nguyễn Văn Ngân, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bến Tre cho biết: Tỉnh kiến nghị Trung ương xem xét sớm hỗ trợ thiệt hại cho nông dân để khôi phục sản xuất. Mặt khác, điểm yếu của Bến Tre là địa bàn nhiều cù lao, hệ thống kênh rạch chằng chịt trong khi hệ thống đê bao ngăn mặn, kiểm soát triều chưa được khép kín và hoàn thiện nên bị ảnh hưởng trực tiếp, nghiêm trọng khi thiên tai hạn, mặn xảy ra. Trước mắt, tỉnh đã đề nghị Trung ương hỗ trợ kinh phí 192 tỷ đồng đầu tư khẩn cấp các công trình thủy lợi để ngăn mặn, trữ ngọt phục vụ sản xuất nông nghiệp, dân sinh. Tuy nhiên, về lâu dài, để phòng, chống hạn, mặn hiệu quả đòi hỏi cần có sự đầu tư đồng bộ hệ thống thủy lợi hoàn chỉnh để điều tiết nguồn nước, ngăn mặn, giữ ngọt hợp lý. Hiện nay, Bến Tre đang có 5 dự án thủy lợi với nguồn vốn hàng nghìn tỷ đồng chưa có kinh phí thực hiện, đang chờ trên xem xét.

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hoàng Văn Thắng, các tỉnh trong khu vực hạn, mặn cần khoanh vùng những nơi có nguy cơ khô hạn, xâm nhập mặn cao để triển khai các phương án chống hạn cụ thể đối với từng khu vực, từng loại cây trồng; đồng thời, lập kế hoạch vốn đầu tư từng công trình thủy lợi cụ thể, đưa vào vốn trung hạn để được Chính phủ chấp nhận đầu tư. Cùng với đó, UBND các tỉnh tập trung hoàn thành các công trình thủy lợi đã và đang xây dựng, nâng cấp, nạo vét các công trình thủy lợi, kênh mương để tăng lượng nước dự trữ; hỗ trợ nhân dân xây dựng các hồ chứa nhỏ. Ngoài ra, các tỉnh cần chú trọng, triển khai quyết liệt việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng nhằm bảo đảm thích ứng với điều kiện nguồn nước hạn chế và bị xâm nhập mặn.

PGS, TS Lê Anh Tuấn đề xuất: “Trung ương cần có những quyết sách nhằm bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, tránh việc khai thác quá ngưỡng làm suy thoái môi trường và hệ sinh thái; nhìn nhận các rủi ro và thách thức tiềm năng từ bên ngoài như chuỗi các công trình đập thủy điện ở thượng nguồn sông Mê Công. Đặc biệt, cần đánh giá lại hệ thống thủy lợi ở Nam Bộ và những công trình chống hạn, ngăn mặn để có phương án đầu tư nâng cấp lâu dài, hiệu quả”. Đây cũng là kiến nghị của ông Nguyễn Công Nghĩa, Trưởng phòng Kỹ thuật Công ty TNHH MTV cấp nước Tiền Giang: Để cung ứng nguồn nước cho vùng hạn, mặn, trước tiên phải có quy hoạch, đánh giá tổng thể ở từng địa bàn, quy mô dân cư, mức độ ảnh hưởng do hạn, mặn trung bình hằng năm để có kế hoạch xây dựng mạng lưới cấp nước. Thực tiễn ở Tiền Giang cho thấy, trong thời điểm hiện nay, dù hạn, mặn diễn ra khốc liệt, đột biến nhưng Tiền Giang không bị thiếu nguồn nước sinh hoạt vì đã làm tốt công tác quy hoạch mạng lưới cấp nước, điều chỉnh hợp lý công suất cung ứng nguồn nước. Tuy nhiên, để chống hạn, mặn trên diện rộng ở nhiều địa phương cần sự chỉ đạo của Trung ương để nhân rộng các mô hình trữ nước; xây dựng hồ, đập đủ sức chứa dự trữ cho cả vùng.

Giải pháp không kém phần quan trọng mà Chính phủ và các địa phương đang nỗ lực thực hiện là ngăn chặn tình trạng cháy rừng kết hợp đẩy mạnh trồng mới rừng; nghiên cứu chuyển đổi cơ cấu cây trồng thích hợp với hạn, mặn. “Từ đợt hạn, mặn năm nay đặt ra vấn đề chuyển đổi cơ cấu cây trồng, lựa chọn giống cây có khả năng chịu hạn cao, thay đổi thời gian mùa vụ phù hợp để gieo trồng nhằm tránh cao điểm khô hạn, xâm mặn sẽ đỡ gây thiệt hại cho người dân”-Ông Huỳnh Anh Minh, Phó chủ tịch UBND tỉnh Bình Phước nhận định.

Nhóm phóng viên Ban đại diện phía Nam