“Thiên tai kép” khắc nghiệt chưa từng có

Những ngày cuối tháng 3, chúng tôi đã chia thành nhiều nhóm công tác đến các địa phương khu vực miền Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ. Ở địa bàn các tỉnh: Long An, Bến Tre, Tiền Giang, Đồng Nai và TP Hồ Chí Minh, người dân nơi đây đang oằn mình với hạn hán khốc liệt và xâm nhập mặn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sản xuất nông nghiệp. Những cánh đồng lúa cháy khô trải dài hoang vắng, người dân không muốn ra đồng. Sâu trong nội địa và ngược lên phía tây của khu vực Đông Nam Bộ và Nam Tây Nguyên gồm các tỉnh: Bình Phước, Tây Ninh, Bình Dương và Đắc Nông, những vườn cây công nghiệp héo quắt trong cái nắng khô khốc, vàng cháy vì thiếu nước tưới.

Về “rốn hạn, mặn” xã Đông Thạnh, huyện Cần Giuộc (Long An), gặp một trong số rất ít người còn lại trên đồng lúa cháy khô là bà Nguyễn Thị Cẩn, ngụ tại ấp Trung, xã Đông Thạnh. Bà Cẩn than thở: “Chưa bao giờ tôi thấy cảnh tượng khô hạn, xâm mặn gây hậu quả nặng nề và bất ngờ như năm nay. Hạn, mặn đến sớm hơn hai tháng, lúa đông xuân chưa kịp chín để thu hoạch như mọi năm, gia đình tôi mất trắng, lỗ hơn 10 triệu đồng”. Theo lãnh đạo xã Đông Thạnh, cả xã chỉ có nguồn nước duy nhất để tưới tiêu từ sông ông Hiếu nhưng bị nhiễm mặn cách đây hơn 4 tháng, không thể dùng để tưới tiêu được. 100% diện tích trồng lúa mùa bị thiệt hại từ 30% trở lên (trong đó mất trắng là hơn 50%) và hơn 97% diện tích lúa đông xuân bị thiệt hại từ 30% trở lên (gần 80% mất trắng). Mất mùa, đời sống người dân trong xã hết sức khó khăn.

Đại diện các ban, ngành thuộc huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre đánh giá lúa bị thiệt hại do hạn, mặn để có hướng hỗ trợ kịp thời cho nông dân. 

Theo thống kê của ngành chức năng tỉnh Long An, đến cuối tháng 3, lúa mùa bị thiệt hại 1.300ha với 586ha mất trắng (nhiều nhất ở huyện Cần Giuộc), lúa đông xuân thiệt hại 5.120ha với 1.103ha mất trắng. Theo dự báo, nước mặn sẽ còn xâm nhập sâu theo sông Vàm Cỏ Tây và Vàm Cỏ Đông, nên toàn tỉnh sẽ có 14.630ha lúa bị ảnh hưởng giảm năng suất từ 30%-50% và hơn 30.000ha lúa có khả năng bị thiếu nước từ nay đến tháng 4 tới.

Bến Tre là một trong những tỉnh bị thiệt hại nặng nề nhất ở Đồng bằng sông Cửu Long khi có 164/168 xã trong toàn tỉnh bị xâm mặn, diện tích lúa bị thiệt hại từ 70% đến 100%. Về vùng chuyên canh lúa thuộc các huyện: Bình Đại, Ba Tri, Giồng Trôm, những cánh đồng lúa chết khô trải dài, dù trên những dòng kênh, nước đầy ăm ắp khi triều lên. Ngưng tay cắt lúa chết khô, bà Nguyễn Thị Hai, ấp An Thuận, xã An Bình Tây, huyện Ba Tri, cho biết: “Cả gia đình tôi 6 miệng ăn chỉ dựa vào 6 công ruộng này. Mấy tháng qua, chúng tôi chỉ biết nhìn lúa khô chết từng ngày do thiếu nước, mặn tràn đồng mà không sao cứu nổi. Giờ mất trắng, gạo để ăn còn thiếu, chúng tôi còn lo không có giống để gieo tiếp vụ mới”. Đi cùng chúng tôi, đồng chí Nguyễn Minh Tấn, Phó chủ tịch UBND xã An Bình Tây cho biết thêm: Cả xã bị thiệt hại 100% diện tích lúa, tương đương hơn 1.500ha, gây ảnh hưởng đến nguồn thức ăn, chăn nuôi cho đàn bò hơn 5.400 con trong xã. Nước sạch thì cũng phải chờ các xe bồn tiếp nước từ tỉnh đưa xuống, nhiều hộ dân bấm bụng lấy nước sông lọc phèn để sử dụng sinh hoạt hằng ngày.

Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bến Tre, tính đến giữa tháng 3, toàn tỉnh có 19.000ha lúa đông xuân bị mất trắng, hơn 500ha hoa màu, gần 5.800ha cây ăn quả, 475ha nuôi trồng thủy sản bị thiệt hại do xâm nhập mặn; hơn 88.200 hộ với 353.000 người dân thiếu nước ngọt…

Tại TP Hồ Chí Minh, nguồn nước trên hai hệ thống sông Sài Gòn và sông Đồng Nai bị xâm nhập mặn ở mức cao nhất từ trước tới nay, làm tăng nguy cơ thiếu nước sạch sinh hoạt cung cấp cho hàng triệu người dân. Theo số liệu quan trắc từ các trạm đo mặn ở huyện Nhà Bè, độ mặn ở đây đã lên đến 14,8 phần nghìn vào giữa tháng 3, cao hơn nhiều so với những năm trước và đang có chiều hướng gia tăng. Mặn đã xâm nhập sâu vào nội địa gần 100km.

Trái ngược với tình trạng xâm nhập mặn, Bình Phước đang bị khô hạn nghiêm trọng. Từ tháng 11-2015 đến nay, lượng nước ở các sông, suối, hồ thủy lợi, giếng, ao giảm mạnh, làm ảnh hưởng xấu đến 28.829ha cây trồng, trong đó có 25.576ha cây công nghiệp dài ngày (hồ tiêu, cà-phê, cây ăn quả…), bị thiếu nước tưới, dẫn đến khô héo hoa, giảm năng suất và có nguy cơ mất trắng. Cùng với đó là 26.190 hộ dân thiếu nước sinh hoạt, 588ha ao cá bị ảnh hưởng xấu và hàng nghìn cá thể gia súc thiếu nước uống, gần 13ha rừng đã bị cháy…

Nguyên nhân từ con người và thiên tai

Đánh giá về nguyên nhân khiến tình trạng hạn hán, xâm mặn diễn ra khốc liệt, ông Nguyễn Kiệt, Trưởng phòng Dự báo Đài Khí tượng-Thủy văn Nam Bộ cho rằng: Năm 2015, do ảnh hưởng của hiện tượng El Nino mạnh nên mùa mưa đến trễ và kết thúc sớm, tổng lượng mưa trên lưu vực thiếu hụt so với trung bình nhiều năm từ 20%-50%, nước lũ từ thượng nguồn sông Mê Công đổ về vào mùa lũ năm 2015 ở mức cực thấp so với chuỗi tài liệu trung bình nhiều năm. Do vậy, mùa khô năm 2015-2016, nước mặn đã xâm nhập sớm hai tháng, sâu vào nội địa từ 75 đến 100km và còn kéo dài. Còn ông Nguyễn Văn Ngân, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bến Tre, nhận định: Bến Tre có nhiều tuyến sông chính đổ ra biển và hệ thống kênh rạch chằng chịt nên khi hạn hán xảy ra, nước mặn theo thủy triều, xâm nhập sâu vào nội địa làm ảnh hưởng tới cây trồng, vật nuôi. Chính vì xâm mặn diễn ra trên diện tích lớn, nơi hệ thống thủy lợi điều tiết nguồn nước và ngăn mặn chưa được đầu tư đồng bộ khiến cho người dân không thể ứng phó kịp…

Với các tỉnh: Bình Phước, Bình Dương, Đồng Nai… hạn hán là hệ lụy của tình trạng phá rừng, sử dụng hoang phí nguồn nước, mạch nước ngầm. Theo PGS, TS Lê Anh Tuấn, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu (Trường Đại học Cần Thơ), con người đang phải gánh chịu hậu quả do chính con người gây ra. Rừng bị tàn phá, nhất là rừng nguyên sinh có chức năng sinh thủy, khiến đất không còn giữ được nguồn nước quý giá này nữa. Những mạch nước ngầm cũng cạn kiệt do con người sử dụng hoang phí nên khô khát là khó tránh.

Đợt hạn, mặn này là hồi chuông cảnh tỉnh cho nhiều địa phương trong công tác phòng, chống hạn, mặn, bộc lộ rõ khiếm khuyết của hệ thống thủy lợi hiện nay. Những năm qua một số hạng mục công trình thuộc dự án ngăn mặn như cống, đê ngăn mặn được chuyển đổi để phục vụ nuôi tôm, cho nước mặn vào trong đồng ruộng nhiều nhưng việc quản lý vận hành bị sao lãng. Việc phát triển sản xuất tự phát của người dân không theo quy hoạch, không chú ý đến nguồn nước tưới. Đặc biệt, phát triển sản xuất và thâm canh nông nghiệp trong mùa khô đã gây ra bất cập quản lý nước ngọt và nước mặn…

Nhóm phóng viên Ban đại diện phía Nam

----------------------

Bài 2: Hỗ trợ người dân, dồn sức cứu cây trồng vật nuôi