QĐND - Tháng 12-1986, Đại hội lần thứ VI của Đảng đã khởi xướng công cuộc đổi mới. Với vai trò là đầu tàu của cả nước, bên cạnh những thành công vượt bậc về phát triển kinh tế, lĩnh vực văn hóa xã hội ở TP Hồ Chí Minh đặt ra những yêu cầu, thách thức mang tính thời đại. Làm thế nào để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, ngăn chặn sự lây lan của những trào lưu, sản phẩm văn hóa xấu độc làm suy thoái đạo đức, lối sống và lý tưởng của thế hệ trẻ? Để dẫn dắt ngành văn hóa đi đúng hướng, cần phải có một vị “trưởng ngành” có bản lĩnh chính trị, đủ “tâm”, đủ “tầm” và đủ “tài”. Trước đòi hỏi ấy, Đại tá Nguyễn Văn Tòng trở thành lựa chọn số 1.

Bản lĩnh đổi mới của Đại tá quân đội

Nhớ lại thời kỳ đó, Đại tá Nguyễn Văn Tòng, nguyên Phó cục trưởng Cục Chính trị Miền, nguyên cán bộ Tuyên huấn Thành ủy, hiện ngụ tại phường 7, quận 3, kể:

Đại tá Nguyễn Văn Tòng, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa-Thông tin TP Hồ Chí Minh.

- Năm 1983, tôi được chuyển từ Đà Lạt về công tác tại Ban Tuyên huấn Thành ủy TP Hồ Chí Minh. Khi anh Thảo, Giám đốc Sở Văn hóa-Thông tin chuyển vị trí công tác mới, anh đã giới thiệu tôi thay thế và được Thành ủy chấp thuận. Thực sự tôi chỉ quen làm chính trị, nay chuyển sang làm văn hóa không tránh khỏi bỡ ngỡ. Song, với quan điểm phải giữ bằng được tư tưởng chính trị, không để các hoạt động văn hóa bị ảnh hưởng bởi những tư tưởng xấu độc, tôi cùng ban giám đốc sở thống nhất phân công nhiệm vụ cho từng người chịu trách nhiệm theo mảng. Tôi đảm nhiệm phần tư tưởng, chính trị toàn ngành; công tác chuyên môn giao cho các đồng chí phó giám đốc phụ trách.

Giai đoạn ông giữ chức vụ Giám đốc Sở Văn hóa-Thông tin (1985-1990) cũng là thời điểm tình hình chính trị, kinh tế của đất nước hết sức khó khăn, phức tạp, tác động đến tư tưởng, tình cảm của nhân dân. Đây cũng là giai đoạn đầu tiên thực hiện công cuộc đổi mới do Đại hội Đảng lần thứ VI xác định, trong đó vấn đề văn hóa được nghị quyết nêu rõ: “Tiếp tục phát triển và nâng cao chất lượng các hoạt động văn hóa, văn học, nghệ thuật; xây dựng một nền văn hóa, văn nghệ xã hội chủ nghĩa đậm đà bản sắc dân tộc”. Làm thế nào để truyền tải tinh thần đổi mới của Đảng đến các cấp, các ngành và toàn thể nhân dân thành phố thông qua các hoạt động văn hóa, thông tin? Câu hỏi ấy khiến “trưởng ngành” Nguyễn Văn Tòng trăn trở. Ông đã cùng lãnh đạo sở đề ra nhiều biện pháp quản lý, phát triển ngành văn hóa, thông tin, chèo lái con thuyền văn hóa vượt qua những khó khăn lớn thời kỳ đầu đổi mới để từng bước ổn định và phát triển. Đại tá Nguyễn Văn Tòng nhớ lại:

- Việc đầu tiên tôi nghĩ tới là tạo việc làm, chăm lo đời sống cho anh chị em văn nghệ sĩ để họ yên tâm sáng tác, biểu diễn phục vụ nhân dân và tuyên truyền quan điểm văn hóa, nghệ thuật của Đảng. Sở đã ban hành một số văn bản, hướng dẫn tạo thuận lợi cho giới văn nghệ sĩ, cán bộ làm công tác văn hóa; đồng thời, khuyến khích mọi người phát huy sáng kiến, tài năng phục vụ công tác chuyên môn. Các vở kịch, chương trình nghệ thuật, hoạt động văn hóa, thông tin đều hướng vào phục vụ đời sống tinh thần của nhân dân, cổ vũ, khích lệ nhân dân hăng say lao động, sản xuất, xây dựng thành phố; lên án cái xấu, thói đua đòi, trào lưu theo mốt xa rời thuần phong mỹ tục… Bởi vậy, mỗi lần thông qua nội dung vở diễn hay kịch bản sân khấu, tuyên truyền, tôi đều chú ý đọc, xem, nghe kỹ từng lời thoại, động tác vũ điệu, thông điệp nội dung để bảo đảm cho tác phẩm không bị lệch lạc, sai quan điểm, truyền đạt một cách dễ hiểu nhất, sâu sắc nhất tới công chúng. Tôi còn nhớ lần thông qua vở “Trà hoa nữ” do nghệ sĩ Kim Cương thủ vai chính, nghệ sĩ Minh Ngọc đạo diễn. Ngồi cạnh tôi, Minh Ngọc cứ nhấp nhổm rồi đứng dậy nhắc Kim Cương cố gắng nhập tâm, diễn thật đạt, tránh sai sót. Vở diễn hôm ấy có nội dung rất hay, đề cao tình cảm, tấm lòng nhân hậu của người phụ nữ, nhưng đó là tác phẩm nước ngoài nên anh em e ngại. Thông qua nội dung, thấy chất lượng tốt, có ý nghĩa giáo dục nên tôi yêu cầu công diễn rộng rãi để tuyên truyền cho nhân dân thành phố… Quan điểm của tôi là phải biết đổi mới, tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa các nước để làm giàu cho văn hóa Việt Nam; học cái hay, cái tốt của họ chứ không bài ngoại, phủ nhận sạch trơn. Đó cũng là phương châm chỉ đạo của Đảng ta trong sự nghiệp đổi mới. Văn hóa, nghệ thuật phải truyền tải được thông điệp ấy.

Giám đốc sở Nguyễn Văn Tòng còn cùng tập thể Đảng ủy đề xuất với lãnh đạo thành phố nhiều biện pháp phát huy giá trị văn hóa truyền thống; bảo tồn, phục dựng di tích lịch sử; quảng bá di sản văn hóa trên địa bàn thành phố; nâng cao chất lượng thông tin, tuyên truyền, báo chí bám sát quan điểm đổi mới của Đảng, tạo sự đồng thuận cao trong nhân dân. Sau một nhiệm kỳ trên cương vị Giám đốc Sở Văn hóa-Thông tin, ông Tòng đã cùng tập thể lãnh đạo sở đưa ngành văn hóa, thông tin phát triển vững mạnh. Sinh thời, Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh (giai đoạn 1986-1996) Võ Trần Chí từng khẳng định, thời kỳ khó khăn nhất khi đất nước bước vào thực hiện công cuộc đổi mới, đồng chí Nguyễn Văn Tòng đã thể hiện rõ bản lĩnh Bộ đội Cụ Hồ, đưa ngành văn hóa, thông tin vượt qua giai đoạn khó khăn, tạo đà cho sự phát triển, lớn mạnh.

Trui rèn từ trận mạc

Thành quả chèo lái con thuyền văn hóa, thông tin là kết tinh của những phẩm chất tốt đẹp được hình thành trong môi trường quân ngũ. Đại tá Nguyễn Văn Tòng từng đảm nhiệm cương vị Chính ủy Trung đoàn Bình Giã, góp công lập nên chiến công vang dội năm 1965; Chính ủy Pháo binh Miền cùng Tư lệnh Bùi Cát Vũ chỉ huy bắn chìm 19 chiến thuyền của địch trên sông Mê Công; rồi Phó cục trưởng Cục Chính trị Miền phụ trách công tác tuyên huấn. Đặc biệt, trong hoạt động của Ban Liên hiệp Quân sự 4 bên tại trại Đa-vít về thi hành Hiệp định Pa-ri, ông được tham gia với tư cách là người phiên dịch cho Trung tướng Trần Văn Trà, đại diện Chính phủ Cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam. Hay, trong Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, Phó cục trưởng Cục Chính trị Miền Nguyễn Văn Tòng trực tiếp phụ trách công tác tuyên huấn của chiến dịch. Ông đã chấp bút giúp Bộ tư lệnh chiến dịch soạn thảo mệnh lệnh chỉ đạo tiến công đúng tinh thần của Bộ Chính trị. Đại tá Nguyễn Văn Tòng tâm đắc:

Đại tá Nguyễn Văn Tòng (hàng trước, thứ ba từ trái sang) cùng đồng đội chụp hình lưu niệm với Đại tướng Võ Nguyên Giáp, năm 2005.

- Khoảng 9 giờ 30 phút ngày 30-4-1975, Tổng thống Dương Văn Minh phát tuyên bố ngừng bắn, bàn giao chính quyền trên Đài phát thanh. Biết được thông tin này, anh Hai Hùng (đồng chí Phạm Hùng), Chính ủy Bộ tư lệnh chiến dịch liền nói: “Không bàn giao gì hết, tiếp tục tiến công”. Nghe vậy, tôi nghĩ ngay đến việc phải khẩn trương truyền đạt ý kiến của Chính ủy đến các đơn vị. Lập tức, tôi ghi lại hoàn chỉnh: “Các đơn vị tiếp tục tiến chiếm các mục tiêu được giao”, rồi báo cáo Phó tư lệnh Trần Văn Trà xem qua. Anh Trà nhất trí, tôi chuyển văn bản sang anh Hai Hùng ký và điện tới các đơn vị. Ít phút sau, Bộ Chính trị cũng có điện khẩn gửi vào với nội dung tương tự, chỉ đạo tiếp tục tiến công. Đọc công điện, anh Hùng gật gù rồi liếc nhìn tôi với nét mặt rất vui.

Trong công điện ấy, ông Tòng tâm đắc với từ “tiến chiếm”, bởi thời điểm đó, sự phản kháng của địch đã rất yếu ớt. Ông bảo, quân ta chủ yếu là tiến chiếm chứ địch có dám cự nữa đâu mà đánh. Và dùng như thế mới thể hiện thế chẻ tre, sức mạnh áp đảo của bộ đội ta khi tiến vào giải phóng sào huyệt cuối cùng của địch…

Gần 90 tuổi đời, trải qua bao cương vị, từng nếm trải không ít khó khăn, nguy hiểm trên chiến trường, bản lĩnh, trí tuệ, vốn sống của người lính dạn dày trận mạc đã trở thành kinh nghiệm quý giúp ông vững vàng trong mọi tình huống, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ trên các cương vị công tác, đóng góp nhiều công sức xây dựng LLVT Quân khu 7 và Thành phố mang tên Bác kính yêu. 

Bài và ảnh: HOÀNG THÀNH