QĐND - Ngày 23-7-2014, Chủ tịch nước đã ký quyết định phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân cho cựu TNXP Nguyễn Tiến Thụ, vì có thành tích đặc biệt xuất sắc trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Niềm vinh dự ấy thật lớn đối với ông nhưng ít ai biết được, trong những năm chiến tranh ác liệt, thanh niên Nguyễn Tiến Thụ đã nhiều lần đối mặt với tử thần, làm “cột mốc sống” cho những đoàn quân đi qua… và đã không ít lần bị bom “chôn sống”…

Một sáng mùa thu, tôi may mắn được tiếp chuyện ông trong căn nhà nằm ven hồ Tây (Hà Nội). Phong thái chậm rãi, nhẹ nhàng, cương trực của một trí thức khiến ai gặp ông cũng thấy kính trọng và quý mến. Có một câu chuyện trong những ngày lửa đạn khiến ông Thụ không thể nào quên, đó là lần ông dùng tay tháo quả bom bướm để tìm hiểu tính năng, kỹ chiến thuật của nó, giúp TNXP hóa giải loại bom này.

Tháng 1-1954, ông Thụ cùng 2 người bạn là Thụy và Tảo đang công tác ở Đội TNXP Trung ương thì được lệnh cấp tốc về Việt Bắc nhận nhiệm vụ mới. Ba anh em và 9 đồng chí ở các đơn vị khác được điều về thành lập Đội phá bom nổ chậm phục vụ Chiến dịch Điện Biên Phủ. Tại đây, đội được bộ đội công binh hướng dẫn sơ bộ về cách phá bom. Sau vài ngày huấn luyện, đội phá bom được điều ngay về ngã ba Cò Nòi thực hiện nhiệm vụ.

Ông Nguyễn Tiến Thụ kể lại những lần phá bom. Ảnh: Bùi Thặng

Lúc này, ngã ba Cò Nòi là trọng điểm đánh phá ác liệt của thực dân Pháp nhằm cắt đứt sự chi viện từ hậu phương miền Bắc lên Điện Biên Phủ. Mỗi ngày địch thả xuống khu vực này khoảng 300 quả bom các loại, chủ yếu là bom phá, bom nổ chậm, bom bướm, bom cối xay, bom na-pan… Chiến dịch chưa đến một tháng mà ngã ba Cò Nòi đã bị oanh kích vô cùng ác liệt, đất đá tơi tả, màu xanh của cây rừng không còn tồn tại ở khu vực này… và hàng trăm TNXP đã hy sinh.

Một ngày, địch rải xuống Cò Nòi toàn bom bướm. Từ máy bay, địch thả bom mẹ to như chiếc thùng phuy, khi bom mẹ mở ra, khoảng 250 quả bom con, mỗi quả bằng hộp sữa bò, có 4 cánh xòe ra bay khắp nơi rồi hạ cánh xuống đất. Loại bom này chỉ cần chạm vào là nổ. Ở Đại đội 401 của Thụ có đồng chí Thới, quê Thanh Hóa rất vô tư. Khi phát hiện ra địch vừa rải bom bướm, Thới liền nói: “Em là sát thủ bom bướm”. Cách phá loại bom này đơn giản lắm: Khi phát hiện, tìm chỗ nấp rồi dùng cây gậy hoặc dây chọc, lôi kéo cho nổ. Nói xong Thới thực hành luôn. Nhưng hôm nay thật lạ. Quả bom tác oai tác quái kéo, chọc mãi chẳng nổ gì cả. Thới phát bực, nói gọn lỏn với Thụ: Để em! Rồi Thới chạy lên cầm quả bom lấy hết sức ném xuống khe. Thới vừa quay tay ra đằng sau định ném thì bất ngờ bom nổ. Thới đã hy sinh ngay đêm ấy.

Cái chết của Thới khiến Thụ vô cùng day dứt. Quyết không để đồng đội hy sinh một cách oan uổng, ông đề nghị với chỉ huy đại đội tháo một quả bom bướm để tìm hiểu nguyên lý của nó. Ông phân tích: Đây là bom sát thương nên khi nổ, mảnh bom sẽ văng song song với mặt đất chứ không khoan sâu xuống phía dưới. Nghĩ vậy, Thụ liền cho đào một cái hố sâu khoảng 2m, khi tháo bom đứng dưới hố giơ tay lên mặt đất tháo, nếu chẳng may bom nổ chỉ có thể cụt hai bàn tay, khả năng sống sót vẫn còn. Phương án ấy được toàn đội nhất trí. Mọi việc được chuẩn bị, quả bom bướm để tháo đã được giật nhiều lần không nổ. Thụ bình tĩnh nhảy xuống hố, hai tay đỡ lấy quả bom và bắt đầu thao tác. 10 phút trôi qua, ông vẫn loay loay chưa tìm ra cách tháo. Mồ hôi vã ra. Đồng đội theo dõi căng thẳng đến tột độ. Bình tĩnh quan sát lại quả bom một lần nữa, Thụ mới hay: Thì ra loại bom này khi tháo phải vặn ngược chiều kim đồng hồ. Bắt mạch được chúng, ông tháo thật đơn giản, tuy nhiên để đưa được ngòi nổ ra ngoài lại là một thử thách khác. Khi thực hành thành công, cả đội vui sướng reo lên rồi chạy ùa ra kéo Thụ lên khỏi miệng hố.

Khi tháo được quả bom bướm, Thụ và đồng đội mới hiểu, đây là một loại bom nổ chậm không có hẹn giờ. Bom nổ nhanh hay chậm là do chất a xít trong vòng nhựa hãm kim hỏa, quả nào a xít loãng vòng nhựa sẽ chậm cháy thì bom chậm nổ, quả nào a xít đặc vòng nhựa hãm kim hỏa cháy nhanh thì bom sẽ nổ sớm; phần nữa còn do thời tiết ngày nắng nóng, bom sẽ nổ nhanh hơn, có quả chỉ sau 30 phút đã nổ, có quả ngày hôm sau mới nổ. Lý do những quả chọc, giật không nổ là do chốt kim hỏa vướng hoặc lò xo giữ kim hỏa không hoạt động. "Từ hôm đấy, việc phá bom bướm trở nên dễ dàng hơn đối với lực lượng TNXP. Những quả nào không nổ, chỉ cần kéo gom lại cho một cái hố khoảng 10-20 quả, sau đó sử dụng thuốc nổ kích nổ, bom sẽ nổ hết. Cách làm này đã được đơn vị chúng tôi hướng dẫn cho toàn tuyến nên hạn chế được thương vong rất nhiều"-ông Thụ bồi hồi nhớ lại.

Bài và ảnh: GIA LINH