Niềm tự hào của ngành y học dự phòng Việt Nam

QĐND - 16 năm miệt mài nghiên cứu, chị cùng đồng nghiệp đã tạo nên "chiến công" lớn của ngành y học dự phòng nói riêng và ngành y tế Việt Nam nói chung: Đưa Việt Nam trở thành nước thứ hai của châu Á và là một trong 4 nước trên thế giới (sau Mỹ, Bỉ, Trung Quốc) tự sản xuất được vắc-xin Rota. Chị là PGS, TS Lê Thị Luân - Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Sản xuất vắc-xin và Sinh phẩm y tế.

Sinh ra và lớn lên ở thị trấn Thổ Tang, huyện Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc), niềm yêu thích khoa học và ước mơ được làm một nữ bác sĩ đã trở thành động lực cháy bỏng trong cô bé Lê Thị Luân. Để thực hiện được ước mơ đó, Luân đã không ngừng nỗ lực, cố gắng trong học tập để năm 1980 thi đỗ vào Trường Đại học Y khoa Hà Nội. Năm học thứ 5, được phân sang học chuyên ngành Đa khoa Nội nhi nhưng chị lại chọn chuyên khoa “Bác sĩ nội trú chuyên ngành Vi sinh Y học”. Đây là chuyên khoa không chỉ rất khó mà còn cần đức tính kiên nhẫn, tỉ mỉ, một công việc thầm lặng, đòi hỏi bàn tay chính xác và một cái đầu luôn suy nghĩ sáng tạo...

Sau khi hoàn thành khóa học Bác sĩ nội trú vi sinh, năm 1989, chị Luân về công tác tại Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương. Công việc chính của chị liên quan tới nghiên cứu vắc-xin. Trong quá trình công tác, chị Luân nhận ra rằng, hầu hết các trẻ nhỏ sau khi sinh ra trong 5 năm đầu rất dễ mắc bệnh tiêu chảy, trong đó, nguyên nhân do vi-rút Rota gây ra chiếm tỷ lệ rất lớn. Loại vi-rút này đã cướp sinh mạng của biết bao đứa trẻ vô tội trên khắp thế giới, trong đó có Việt Nam. Chị Luân kể: “Thời điểm tôi nhận bằng Tiến sĩ Y học cũng là lúc bệnh dịch tiêu chảy ở trẻ em bùng phát khắp nước ta, đặc biệt là ở các tỉnh, thành phố phía Bắc. Trẻ bị tiêu chảy thành dịch thường xảy ra vào mùa đông ở miền Bắc, với các triệu chứng nôn, sốt, tiêu chảy, mất nước…, điều trị kháng sinh không có kết quả, phải truyền dịch để điều trị…”.

Năm 2008, Việt Nam cho phép nhập vắc-xin phòng ngừa vi-rút Rota của Bỉ và Mỹ nhưng giá thành quá cao, nên chỉ rất ít trẻ nhỏ có điều kiện sử dụng. Mỗi năm, phải tận mắt chứng kiến cảnh vi-rút Rota hoành hành, giết chết thêm bao sinh mạng trẻ thơ, khiến người phụ nữ cũng làm mẹ như chị đau đớn, xót xa. Chị quyết tâm tìm ra bằng được phương pháp tự sản xuất vắc-xin để tiêu diệt vi-rút Rota. Với sự hỗ trợ của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về giám sát bệnh tiêu chảy do vi-rút Rota tại Việt Nam, Bộ Y tế đã làm cuộc giám sát khẩn cấp về dịch bệnh. Kết quả giám sát bệnh trong 3 năm cho thấy, nguyên nhân tiêu chảy do vi-rút Rota chiếm tỷ lệ rất cao, hơn 50% các cháu vào bệnh viện và kết quả phân tích chủng lưu hành gây bệnh chủ yếu tại nước ta.

Chị Luân chia sẻ, khó khăn cơ bản nhất trong đề tài nghiên cứu “Tạo chủng vi-rút Rota làm chủng dự tuyển cho chế tạo vắc-xin Rota phòng bệnh tiêu chảy cấp cho trẻ em Việt Nam” là phải tạo được hệ thống chủng giống. Giai đoạn này, chị cùng đồng nghiệp phải mất 4 năm mới thiết lập được, vì đặc tính của vi-rút Rota rất khó mọc trên tế bào, nhất là tế bào hiện nay, để sử dụng cho vắc-xin theo khuyến cáo của WHO.

PGS.TS Lê Thị Luân- Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu sản xuất vắc-xin và sinh phẩm y tế trong phòng thí nghiệ.

Trong hai năm đầu tiên, chị đã đưa hàng nghìn chủng vi-rút nhân lên tế bào đó nhưng đều không thành công. Vốn là người làm công tác nghiên cứu lâu năm, chị luôn xác định, nghiên cứu vắc-xin là đề tài rất khó, nhiều khi thành công đã đạt đến 99% nhưng 1% còn lại đến phút cuối vẫn chỉ là con số “0”... Nhóm nghiên cứu phải vất vả chọn lọc tới hàng nghìn chủng ban đầu mà vẫn không tìm được chủng nào thích hợp trên nuôi cấy tế bào. Phải đến khi dùng kỹ thuật tách dòng, tách từng hạt vi-rút riêng rẽ mới chọn được dòng vi-rút với tất cả những đặc tính cho ứng cử viên sản xuất vắc-xin. Cũng đã nhiều lần chị cảm thấy thực sự nản và muốn dừng lại. Tuy nhiên, được sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và hơn hết là mong muốn giúp nhiều em nhỏ có cơ hội được sử dụng vắc-xin phòng bệnh tiêu chảy với giá cả hợp lý, chị Luân đã tiếp tục miệt mài nghiên cứu.

Sau 4 năm làm việc không mệt mỏi, cùng sự giúp đỡ của các chuyên gia Mỹ, năm 2005, PGS, TS, bác sĩ Lê Thị Luân cùng đồng nghiệp đã tạo được một hệ thống chủng giống vi-rút Rota, nguyên liệu quan trọng nhất cho sản xuất vắc-xin Rota tại Việt Nam. Đây là một sản phẩm có ý nghĩa vô cùng quan trọng, lần đầu tiên giúp Việt Nam chủ động tạo nguồn nguyên liệu đầu vào cho sản xuất vắc-xin, không cần phải đợi chuyển giao công nghệ và nhập ngoại.

Đề tài nghiên cứu của chị và các cộng sự đã được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học-Công nghệ) cấp bằng độc quyền giải pháp hữu ích và ứng dụng thành công trong thực tế, mang lại niềm vui cho hàng triệu gia đình có trẻ em và tiết kiệm hàng chục tỷ đồng cho Việt Nam. Kết quả của công trình là bước ngoặt trong ngành vắc-xin học và chứng minh lần đầu tiên tại nước ta, đã sản xuất thành công vắc-xin Rota sử dụng hệ thống chủng giống thiết lập trên chủng nội địa với công nghệ cập nhật quốc tế.

Ngày 8-3-2014 có lẽ là ngày không thể quên đối với PSG, TS Lê Thị Luân, đó là ngày chị được trao giải Kovalevskaia, một giải thưởng lớn, có ý nghĩa quốc tế tôn vinh các tập thể, cá nhân nhà khoa học nữ có công trình nghiên cứu khoa học có giá trị kinh tế-xã hội, được ứng dụng trong thực tiễn của Việt Nam.

Nói về "chiến công" của PSG, TS Lê Thị Luân và các đồng nghiệp, các chuyên gia y tế đều đánh giá "chiến công" này là thành tựu to lớn của ngành y học dự phòng nói riêng và ngành y tế nói chung, vì việc nghiên cứu thành công, tạo được một hệ thống chủng giống vi-rút Rota đã góp phần khẳng định, Việt Nam là nước thứ hai của châu Á và là một trong 4 nước trên thế giới tự sản xuất được vắc-xin Rota với công nghệ cập nhật quốc tế. Công trình này đem lại hiệu quả xã hội và kinh tế rất cao: Nước ta sẽ giảm 5.300-6.800 ca tử vong hằng năm ở trẻ dưới 5 tuổi, giảm đến 820.000 lượt thăm khám của trẻ và giảm 122.000-140.000 lần trẻ phải nhập viện do vi-rút Rota. Như vậy, sẽ tiết kiệm được 5,3 triệu đô-la Mỹ/năm, trong đó 3,1 triệu đô-la cho chí phí trực tiếp, 685.000 đô-la cho chi phí không thuộc lĩnh vực y tế và 1,5 triệu đô-la cho chi phí gián tiếp để điều trị bệnh tiêu chảy do vi-rút Rota ở nước ta. Từ kết quả nghiên cứu này, vắc-xin Rota đã được sản xuất và đưa ra thị trường cho trẻ uống từ tháng 8-2012 trên toàn quốc. Tới nay, cả nước ta đã sử dụng gần 100.000 liều, trong suốt quá trình sử dụng đều an toàn.

Trong câu chuyện của mình, PSG, TS Lê Thị Luân không tránh khỏi chạnh lòng khi nhắc tới hai chữ "gia đình". "Đằng sau sự thành công của người đàn ông có bóng dáng của một người phụ nữ. Nhưng đối với tôi, đằng sau sự thành công là nghị lực vươn lên từ những khó khăn về điều kiện cơ sở vật chất và trên hết là nỗi đau mất đi người chồng yêu quý, đã luôn đồng hành và động viên tôi trong công việc nghiên cứu”, chị tâm sự.

Thời gian qua, nhiều người đã biết "chiến công" lớn của nữ PSG, TS Lê Thị Luân, nhưng ít người biết rằng năm 2003, chồng chị đã mất vì mắc bệnh hiểm nghèo. Khi đó, công việc nghiên cứu của chị vẫn còn bộn bề và chưa có kết quả; hai con của chị, đứa bé bắt đầu vào bậc học THCS và đứa lớn vừa vào THPT càng khiến chị thêm vất vả, khó khăn. “Lúc đó, tôi suy sụp tinh thần ghê gớm, các con đang ở thời điểm rất cần sự quan tâm, chăm sóc nên phải gần một năm sau, tôi mới lấy lại được trạng thái tương đối thăng bằng. Cũng may, gia đình nhà chồng, đặc biệt là mẹ chồng tôi đã luôn bên tôi và các cháu để động viên, chăm sóc, cho tôi sự thành công ngày hôm nay”, chị Luân chân thành bộc bạch.

Nói về những dự định nghiên cứu trong tương lai, PSG, TS Lê Thị Luân cho biết, hiện tại, chị và đồng nghiệp đang tiếp tục nghiên cứu vắc-xin bại liệt. Đến nay, vắc-xin bại liệt đã được thử qua giai đoạn tiền lâm sàng, chuẩn bị lâm sàng thành công sẽ đưa lên người. Ngoài ra, chị và đồng nghiệp cũng đang nghiên cứu vắc-xin bệnh tay, chân, miệng.

Vẫn biết con đường nghiên cứu khoa học chưa khi nào là nhẹ nhàng nhưng hàng triệu người dân Việt Nam và các đồng nghiệp ngành y vẫn luôn tin tưởng, mong chị luôn vững bước và tiếp tục thành công trên con đường tìm thuốc cứu người-một công việc vô cùng khó khăn, thầm lặng nhưng chắc chắn là vô cùng cao quý.