Bà Từ Ngọc Hoan (tức Hoan Thủy).
Nằm sâu trong con ngõ 158 phố Ngọc Hà, quận Ba Đình, TP Hà Nội, ngôi nhà của bà Từ Ngọc Hoan hiện lên thật gần gũi với nhiều cây cảnh, một vườn rau xanh và bức tường gạch đá rêu phong. Đã gần 90 tuổi nhưng bà vẫn rất minh mẫn. Khi chúng tôi hỏi về những ngày Cách mạng Tháng Tám, những hồi ức mùa Thu năm ấy lại chảy về trong trái tim bà. Gia đình bà có 7 anh chị em, lúc đó sống tại ngôi nhà số 6 phố Hàng Đào. Sát ngôi nhà của bà là nhà số 10-ngôi trường của Phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục. Khâm phục nghĩa khí của các bậc tiền bối và chứng kiến cảnh nhân dân cực khổ, lầm than, gia đình bà đã sớm giác ngộ cách mạng. Ngôi nhà của gia đình bà trở thành nơi nuôi dưỡng, bảo vệ nhiều cán bộ Đảng hoạt động bí mật như đồng chí Vũ Oanh, Mười Hương, Nguyễn Văn Phương… Đây cũng là điểm xuất phát của một số tổ Thanh niên cứu quốc (TNCQ), Phụ nữ cứu quốc, đội Thanh niên xung phong (TNXP) Hoàng Diệu… đi rải truyền đơn, dán áp phích, đưa diễn giả đi diễn thuyết. Do lợi thế nhà mở cửa hiệu bán vải lụa, tạp hóa, người ra vào mua bán tấp nập, địch ít chú ý nên đã tạo điều kiện bảo đảm an toàn cho cán bộ hoạt động. Lấy biệt danh là Hoan Thủy, bà cùng anh chị em trong gia đình gia nhập Việt Minh, vào Đoàn TNCQ thành Hoàng Diệu. Chị gái của bà là Từ Ngọc Trang (tức Trang Anh), chính là người diễn thuyết tại Nhà hát Lớn Hà Nội ngày 17-8-1945.
Bà kể, sau khi Nhật đầu hàng Đồng minh, Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội đã lệnh cho đội TNXP Hoàng Diệu lựa chọn một nữ diễn giả gan dạ, mưu trí, sẵn sàng hy sinh, cùng với một tổ đến cướp diễn đàn, phá cuộc mít tinh do Tổng hội Viên chức tổ chức để ủng hộ chính phủ thân Nhật Trần Trọng Kim vào chiều ngày 17-8-1945 tại Quảng trường Nhà hát Lớn Hà Nội. Bà Từ Ngọc Trang, lúc đó chưa đầy 18 tuổi, được chọn làm đại diện cho lực lượng nam nữ thanh niên Thủ đô và cũng là đại diện cho Việt Minh tại Hà Nội, mặc chiếc áo dài màu hồng nhạt cùng tổ trưởng Thái Hy và Phan Lê trà trộn ngay sát bục diễn đàn. Rồi rất nhanh, đồng chí Phan Lê đòi ban tổ chức cuộc mít tinh đưa micro chuyển cho bà Trang đọc ngay lời kêu gọi nhân dân Hà Nội vùng lên Tổng khởi nghĩa, giành chính quyền, đả đảo chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim, ủng hộ Việt Minh. Giọng nói mạch lạc, trong trẻo của người con gái đất Hà thành làm hàng vạn người có mặt tại quảng trường được tiếp thêm khí phách hào hùng, tinh thần sục sôi cách mạng. Cùng lúc đó, mọi người trong gia đình bà tất bật lo may cờ, cắt dán khẩu hiệu, sẵn sàng chờ lệnh của Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội.
Cuối chiều hôm đó, một tổ TNCQ khác được phân công tới nhà số 6 Hàng Đào để bảo vệ 3 đồng chí Học Phi, Như Phong, Mười Hương biên soạn bài hiệu triệu của Việt Minh, truyền lệnh của Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội và tường thuật tóm tắt nội dung phá vỡ mít tinh chiều 17-8-1945. Các đồng chí đã phân công một số đoàn viên TNCQ đến tòa soạn Báo Tin mới yêu cầu lên khuôn, in để phát hành đúng sớm ngày hôm sau.
Bài và ảnh: LA DUY