QĐND - Không dễ gì để một người lính trở về sau chiến tranh trở thành nghệ nhân của muôn loài cây lá. Cựu chiến binh, thương binh Nguyễn Ngọc Tạo lại có cái duyên ấy. Ông không chỉ là một nghệ nhân tài giỏi, mà còn góp phần làm giàu, làm đẹp cho quê hương bằng niềm đam mê cháy bỏng và khả năng sáng tạo đặc biệt của mình. Với đôi bàn tay khéo léo, ông đã làm cho cây lá trở nên có hồn, có sức sống và sự thu hút mãnh liệt đối với con người.

Từ những hạt giống rau bé nhỏ…

Khu vườn cây cảnh thế (bonsai) của thương binh hạng 3/4 Nguyễn Ngọc Tạo nằm trên con đường Hai Bà Trưng (thành phố Bắc Ninh) đang vào độ đơm hoa, trổ lá. Thoạt nhìn, ai cũng ngỡ là khu vườn thượng uyển chốn cung đình. Hàng trăm cây cảnh thế trong sắc xuân, với đủ các kiểu dáng độc đáo khác nhau, tận mắt chứng kiến mới thấy trí tưởng tượng và đôi bàn tay khéo léo của chủ nhân khu vườn phong phú đến mức nào.

Được bác Tạo đưa đi ngắm khu vườn, chúng tôi cảm thấy như đang lạc vào chốn thần tiên. Đến từng chậu cây cảnh, người thương binh vừa giới thiệu, vừa “nâng niu” từng chiếc lá, nhành non như muốn gửi gắm thêm tình cảm của mình vào cây, lá. “Đây là cây mai chiếu thủy đã theo tôi đi tàu Thống Nhất từ TP Hồ Chí Minh ra Bắc Ninh; cây tùng la hán này tôi mua mãi trong Đồng Tháp; còn đây là cây hoa ban đỏ miền Tây Bắc xa xôi… Tôi vốn có tình cảm đặc biệt với cỏ cây hoa lá nên nhìn đâu cũng thấy sự sống. Gốc cây còn non nớt bé nhỏ hay vỏ cây khô héo, xù xì nhưng tôi vẫn thấy bên trong ẩn chứa mầm xanh có thể làm đẹp cho đời. Khi có những mầm sống bên mình là tôi say mê chăm sóc, nuôi trồng, uốn tỉa tỉ mỉ, hướng cho cây phát triển theo một thế nghệ thuật…” - Giọng nói của nghệ nhân da diết, đưa chúng tôi đi từ sự thán phục này đến thán phục khác.

Một góc vườn cây cảnh nghệ thuật của nghệ nhân cây cảnh Nguyễn Ngọc Tạo.

Bác Nguyễn Ngọc Tạo yêu cây lá từ những ngày còn nhỏ theo cha mẹ ra đồng cấy lúa, trồng rau. Chả thế mà sau khi xuất ngũ, bác “lao” vào nghề trồng rau giống say sưa. Ông trời không phụ công người cần mẫn, chăm chỉ, chẳng bao lâu, sản phẩm rau giống của bác Tạo đã nổi tiếng khắp vùng vì chất lượng rau giống và sức phát triển nhanh của nó, góp phần tô điểm thêm màu xanh mới cho quê hương quan họ. Những hạt giống rau nhỏ xinh đó đã giúp gia đình người thương binh có thu nhập, vốn liếng năm sau cao hơn năm trước, cuộc sống ngày càng khấm khá. Nhiều người ở các tỉnh lân cận nghe tiếng tìm đến học hỏi bác kinh nghiệm thoát nghèo, làm giàu từ cây rau giống.

Cũng chính từ đó đã thôi thúc bác Tạo khởi xướng việc thành lập Chi hội Người làm vườn thôn Hòa Đình (nay là phường Võ Cường, TP Bắc Ninh). Bác Tạo bày tỏ:

- Làm ăn đơn độc, nhỏ lẻ thì không có sự đột phá trong phát triển kinh tế gia đình. Phải liên kết mọi người, liên kết các vườn cây lại với nhau thành tổ chức hội, thu hút được nhiều người tham gia. Qua đó giúp bà con nông dân có điều kiện trao đổi, giao lưu, học hỏi, tích lũy kinh nghiệm làm rau, làm vườn để sản xuất đạt hiệu quả cao.

Một kỷ niệm trong nghề trồng rau mà đến bây giờ bác Tạo vẫn còn nhớ như in. Đó là chuyện đầu năm 1990, khi Chi hội Người làm vườn thôn Hòa Đình mới thành lập, có một chị cán bộ Sở Ngoại thương TP Hải Phòng đến “cầu cứu”. Chị cho biết, huyện Thủy Nguyên đã ký hợp đồng xuất khẩu bắp cải, su hào ra nước ngoài. Sắp đến thời gian giao hàng thì Hải Phòng bị cơn bão lớn “đổ bộ” làm hỏng tất cả cánh đồng rau xuất khẩu. Không chỉ các hộ dân sản xuất rau kêu trời, mà Sở Ngoại thương cũng như ngồi trên đống lửa… Nghe chuyện, bác Tạo cảm thông sâu sắc với thiệt hại về mùa màng của bà con nông dân, đồng thời cố gắng hết sức mình triển khai công việc giúp địa phương bạn. Với suy nghĩ “Giúp bạn là giúp mình”, bác bàn bạc với Chi hội Người làm vườn, đến từng hộ dân làm rau giống trên địa bàn vận động bà con tập trung chăm bón giống cây phát triển thật tốt rồi thu gom hàng vạn cây rau giống chuyển giao cho huyện Thủy Nguyên để khôi phục mùa vụ. Không những vậy, bác còn đứng ra tổ chức một nhóm hội viên làm vườn giỏi tình nguyện đến Thủy Nguyên để hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc cây rau giống ngắn ngày nhưng cho năng suất cao, giúp bà con Thủy Nguyên kịp giao hàng đúng hợp đồng… Bác Tạo cười vui và nói: “Sau khi hoàn thành “nhiệm vụ”, chia tay bà con Thủy Nguyên, chính quyền và nhân dân địa phương quyến luyến lắm, tặng đoàn “cố vấn” chúng tôi món quà quý giá lúc bấy giờ là mấy gói mì chính…”.

…Đến nghệ nhân của muôn loài cây cảnh

Đất nước đang bước vào thời kỳ đổi mới, kéo theo tốc độ đô thị hóa gia tăng. Bác Tạo nắm bắt được nhu cầu hưởng thụ vẻ đẹp của thiên nhiên, cỏ cây hoa lá của mọi gia đình, công sở… và mạnh dạn chuyển đổi nghề, từ làm rau giống sang nuôi trồng cây cảnh. Vốn liếng ban đầu chỉ vẻn vẹn có 5 triệu đồng.

Với suy nghĩ “Vua chơi lan, quan chơi trà”, bác Tạo lặn lội khắp nơi tìm mua giống cây hoa lan và hoa trà. Về tận chợ Bưởi (Hà Nội) bác Tạo mới tìm được giống hoa trà ưng ý, với giá bằng gần một nửa vốn liếng mình có. Đem cây giống hoa về chăm bón một thời gian ngắn, do chưa có kinh nghiệm, chẳng những hoa không nở mà cây cứ lụi dần. Không nản, bác Tạo lại khăn gói lên đường, tìm đến các nghệ nhân trồng cây cảnh ở các tỉnh như Văn Giang (Hưng Yên), Nam Điền (Nam Định)… xin học nghề. Ngày nào bác cũng theo họ ra vườn, tìm hiểu, học hỏi, ghi chép tỉ mỉ từ cách chọn giống, lựa đất, tưới cây, thay chậu... “Có công mài sắt có ngày nên kim”, chuyên canh về hoa cao cấp (lan, trà, đỗ quyên…) đã thành công. Không dừng lại, bác chuyển sang chuyên làm cây cảnh thế nghệ thuật. Sau hơn 3 năm vừa học hỏi, vừa trồng thí điểm tại vườn nhà, bác lại thành công với hàng trăm chậu cây cảnh nghệ thuật có giá trị kinh tế cao. Có những cây trị giá mấy tỷ đồng. Niềm đam mê nghề làm cây cảnh giúp cho thu nhập của gia đình bác tăng gấp nhiều lần so với nghề trồng rau giống trước đây.

Khi thấy mô hình sinh vật cảnh của bác Tạo “ăn nên, làm ra”, nhiều người trong xã cũng học làm theo, tiến hành chuyển đổi ngành nghề sang trồng và kinh doanh cây cảnh. Bác không quản mệt nhọc, vất vả, đã nhiệt tình hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc, tạo dáng cây cho bà con. Nhiều gia đình khó khăn, không có vốn, bác hỗ trợ vốn ban đầu bằng cách cho giống cây. Cũng từ đó, nghề làm cây cảnh thôn Hòa Đình sinh sôi nảy nở, nhiều hộ gia đình thoát nghèo, vươn lên làm giàu từ cây cảnh. Bác nhớ mãi anh Minh ở Quán Gỏi (huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương) lặn lội tìm đến nhà bác xin học cách làm cây cảnh nghệ thuật, anh Minh chịu khó, say sưa học nghề y như một cậu học sinh vỡ lòng ngày xưa. Thấy anh là người có tâm huyết với nghề trồng cây cảnh, bác đã cố gắng truyền đạt tất cả kinh nghiệm mà mình có cho anh Minh. Không phụ lòng thầy, giờ đây anh Minh đã trở thành “tỷ phú cây cảnh” của tỉnh Hải Dương. Thành đạt nhưng luôn giữ tròn chữ “Hiếu”, anh Minh vẫn thường xuyên lên Bắc Ninh thăm hỏi thầy và cùng nhau trao đổi kinh nghiệm làm cây cảnh và phát triển nghề.

Năm 1995, Hội Sinh vật cảnh (SVC) tỉnh Bắc Ninh được thành lập, cũng chính bác Tạo là người khởi xướng. Hội phát triển từ không đến có, từ có ít đến có nhiều. Nếu như năm 2000 Hội có gần 650 hội viên, thì nay đã phát triển lên hơn 6000 hội viên; 111/126 xã, phường trong tỉnh có Chi hội SVC. Hội SVC Bắc Ninh đã giúp cho hàng nghìn hộ gia đình nông dân thoát nghèo bằng nghề trồng cây cảnh. Để duy trì và phát triển nghề cho hội viên, bác Tạo luôn quan tâm đến việc mở các lớp tập huấn, bồi dưỡng nâng cao kiến thức chuyên môn, trình độ, kỹ thuật chăm sóc cây cảnh cho các hội viên. Bác chủ động phối hợp với trung tâm dạy nghề ở các huyện trong tỉnh, tổ chức hàng chục lớp/năm tập huấn miễn phí cho nông dân làm nghề cây cảnh, mà bác cùng 7 nghệ nhân cây cảnh của tỉnh Bắc Ninh trực tiếp làm giảng viên.

Ở làng Giới Tế (xã Phú Lâm, huyện Tiên Du), không ai là không biết anh Đỗ Khắc Nam, trước đây là hộ nghèo, thuần nông trên cánh đồng chiêm trũng, ngập úng quanh năm, cả gia đình cần cù, đầu tắt mặt tối trồng lúa mà kinh tế nghèo vẫn hoàn nghèo. Từ khi tham gia sinh hoạt ở Hội SVC, được hướng dẫn, giúp đỡ tận tình, hiện nay gia đình anh đã trở thành hộ điển hình làm kinh tế giỏi. Làng Giới Tế đã nổi tiếng là làng giàu của tỉnh, có hơn 80% hộ nông dân, chuyển hơn 105ha ruộng trũng sang trồng cây cảnh.

Bác Tạo tâm sự:

- Cũng không hoàn toàn “thuận buồm, xuôi gió” trong những ngày đầu thành lập Hội SCV tỉnh đâu. Ban đầu, tôi quyết tâm hỗ trợ toàn bộ kinh phí để tổ chức triển lãm trưng bày cây cảnh, sinh vật cảnh của hội viên tại Nhà văn hóa thị xã Bắc Ninh. Đây là cơ hội vàng để các hội viên quảng bá sản phẩm, trao đổi, giao lưu kinh nghiệm làm cây cảnh giữa các hội viên với nhau. Thành công của các cuộc triển lãm đã khẳng định tầm quan trọng của Hội SVC trong sự phát triển kinh tế của từng hộ tại địa phương và được các cấp chính quyền ghi nhận, ủng hộ… Đến nay, thành lệ, vào ngày 10 tháng Giêng hằng năm, triển lãm trưng bày của Hội SVC Bắc Ninh đã như ngày hội của bà con nhân dân trong tỉnh.

Từ một thương binh trở về sau chiến tranh, khởi nghiệp bằng nghề ươm rau giống, bác Nguyễn Ngọc Tạo đã được UBND tỉnh Bắc Ninh trao giấy chứng nhận là một trong 8 nghệ nhân cây cảnh của tỉnh (năm 2002). Với niềm đam mê nghề cây cảnh và sự cố gắng không mệt mỏi, bác Tạo đã góp phần thành lập và phát triển Hội SVC tỉnh Bắc Ninh. Kết quả thiết thực mà hội làm được đã khắc họa nên người thương binh, CCB phát huy phẩm chất tốt đẹp của Bộ đội Cụ Hồ, không chỉ phấn đấu cho riêng mình, mà còn làm giàu cho cộng đồng, cho xã hội.

Dịp Tết Nhâm Thìn 2012 này, nếu ai có dịp về TP Bắc Ninh để thưởng thức những làn điệu quan họ đắm say đầu xuân, chắc chắn sẽ được chiêm ngưỡng những tác phẩm cây cảnh nghệ thuật tuyệt mĩ của nghệ nhân cây cảnh Nguyễn Ngọc Tạo. Đó cũng là món quà quý giá bác Tạo muốn gửi tặng cuộc đời, để chúng ta thêm yêu cuộc sống, thêm khát khao, ước vọng cho tương lai.

Bài và ảnh: Mai Phương – Huyền Trang