Ngôi nhà cổ và cuốn sách về làng cổ

QĐND - Ông Nguyễn Mạnh Hà sinh năm 1938, tại thôn Đoài, làng cổ Hoàng Mai (nay là đường Hoàng Mai, phường Hoàng Văn Thụ, quận Hoàng Mai, TP Hà Nội). Tốt nghiệp ngành địa chất công trình và địa chất thủy văn, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, ông được cử đi làm nghiên cứu sinh và bảo vệ luận án tiến sĩ tại Ba Lan năm 1971. Trở về quê hương, ông Hà làm việc tại Bộ Xây dựng. Ông giữ chức Tổng giám đốc Liên hiệp các Xí nghiệp Khảo sát-Bộ Xây dựng 10 năm trước khi về hưu năm 1999.

Ở cái tuổi “xưa nay hiếm”, người tiến sĩ ấy vẫn toát lên vẻ uyên bác, với phong thái khoan thai của một người Hà Nội. Ông kể chúng tôi nghe những câu chuyện thời niên thiếu. Sinh ra trong một gia đình trí thức nhưng ông Hà sớm trải qua nhiều cay đắng tuổi thơ vì bố mất lúc 3 tuổi, mẹ mất lúc 7 tuổi. Ấy vậy nhưng từ cấp 1 đến cấp 3, cậu bé ham học và đều được học bổng vì là học sinh mồ côi học giỏi.

Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hà giữa vườn lan của mình.


Những năm 1950-1954, ông Hà vừa học cấp 2 trường Nguyễn Trãi, vừa hăng hái tham gia làm liên lạc ở vùng tạm chiếm. Hoạt động cách mạng ở một bộ phận thuộc lực lượng Việt Minh thời kháng Pháp, không ít lần bị địch bắt nhưng nhờ nhanh trí nên cậu bé liên lạc Hà “còi” vẫn… thoát chết.

Trải một đời sóng gió từ những năm tháng mồ côi gieo neo sống nhờ họ hàng đến lúc đi làm liên lạc, rồi vươn ra trời Tây học hành, nhưng khi trở lại quê hương lập nghiệp…  thì nếp nhà xưa từ thời các cụ xây dựng vẫn được ông nâng niu và giữ trọn vẹn. Ông Hà chỉ sửa lại mái hiên, tất cả cột kèo và nội thất vẫn y nguyên như hơn một thế kỷ trước và là một trong những ngôi nhà cổ nhất ở Hà Nội.

Nhìn vào nếp nhà xưa của Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hà ở đất này, sẽ không khó để nhận ra rất nhiều nét đẹp kinh kỳ vẫn đang được lưu giữ. Không chỉ ở ngôi nhà cổ mà còn ở chính ông-một chủ nhân đích thực của văn hóa Tràng An.

Cuốn Làng cổ Hoàng Mai: Mảnh đất-con người” (NXB Văn học) xuất bản năm 2013 của Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hà sưu tầm, biên soạn được “thai nghén” từ tình yêu sâu nặng và hoài niệm một đời không quên của ông dành cho mảnh đất quê hương. Cuốn sách ghi lại quá trình lịch sử làng cổ Hoàng Mai; từng con đường làng, từng cổng làng, đình làng, giếng cổ, các đền, chùa, tục lệ; khái quát về những người con xứ Đoài có đóng góp lớn cho quê hương và nhiều bài thơ về làng cổ…

"Nay đã ở tuổi xế chiều, gặp nhau chúng tôi vẫn xưng hô mày tao chi tớ như những ngày còn nhỏ, nhưng cảnh cũ cứ mất dần, người xưa cứ đi xa không bao giờ trở lại càng thôi thúc tôi nhớ lại, ghi lại mảnh đất thân thương, kể lại những con người mà chúng tôi yêu quý, để cho các thế hệ con cháu mai sau biết chúng tôi đã quý trọng mảnh đất này như thế nào, sống với tình bạn, tình người, tình đồng chí, tình yêu nồng nàn chung thủy ra sao. Và để chúng biết, hiểu, tự hào vì được sinh ra ở mảnh đất văn hiến này”, ông xúc động nói.

Lưu giữ một thú chơi tao nhã chốn kinh kỳ

Có lẽ, ông Hà là người duy nhất ở làng cổ Hoàng Mai hiện nay có một thửa đất rộng hơn 200m2 mặt đường mà không dùng vào mục đích kinh doanh. Ông dành nó cho tình yêu với loài “vương giả chi lan”.

Cuộc đời “xê dịch” gắn với những chuyến khảo sát địa chất khắp cả nước đưa người cán bộ xây dựng này đến với loài hoa lan. Có lần, đi khảo sát nguồn nước ở Lạng Sơn, ông Hà đi lạc vào một khu rừng, ngước mắt nhìn lên thì thấy những nhành lan quý phái. Cứ mỗi chuyến đi, ông lại chắt chiu những giò lan đẹp của núi rừng về chăm sóc cũng như bỏ tiền để mua các loài lan quý.

Ngôi nhà cổ gần 110 năm tuổi của Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hà.


Chơi lan từ thập niên 1990, hiện khu vườn của ông có 64 loài lan được chia làm 279 cụm, cứ mỗi độ Xuân về lại khoe hương, tỏa sắc. Năm 2000, ông cùng một số người bạn “đồng thanh tương ứng” sáng lập nên "Câu lạc bộ người yêu lan Hà Nội”. Thành viên của hội bao gồm các nhà thơ, nhà văn, nhà báo, bác sĩ, kỹ sư, tiến sĩ, sĩ quan quân đội… hiện đang sống ở Hà Nội; với tiêu chí cùng chia sẻ đam mê và kinh nghiệm chơi lan, không kinh doanh, không thu lợi nhuận từ hoa lan. Mục đích hoạt động của câu lạc bộ là duy trì thú chơi tao nhã từ ngàn xưa của người Hà Nội và bảo vệ, nhân lên các giống lan quý hiếm, đặc biệt là các loài lan Việt Nam. Ông Hà cũng là đồng tác giả cuốn “Sổ tay trồng lan của người Hà Nội” đã xuất bản với nhiều trang viết tâm huyết về lan công nghiệp.

Ông Hà thuộc tên khoa học của từng loài lan, cách chăm sóc, thời kỳ sinh trưởng của chúng… Chơi lan với ông là cách để rèn chí khoan thai, lòng kiên nhẫn. Càng chơi lan, ông càng có thời gian ngẫm ngợi để đủ hiểu, tại sao người Hà Nội xưa yêu lan đến thế! Ông nhận ra nhiều nét tương đồng giữa tính cách người Hà Nội với hoa lan. Đó là cái đẹp không ồn ào, phô trương, là cốt cách thanh cao, là sự khảng khái, không luồn cúi, không màng danh lợi, nỗ lực vươn lên kiêu hãnh ngát hương đời… như loài lan “thanh quý, bất phàm”.

Bài và ảnh: LỆ THU