Năm 1941 xảy ra chiến tranh, tất cả tượng đồng được sơ tán đến Trung Á và năm 1944 được phục hồi nguyên trạng tại ga này. Điều thú vị là rất nhiều bức tượng ở đây được tạc theo nguyên mẫu những người nổi tiếng. Trong số này có bức tượng một chiến sĩ biên phòng cầm súng, bên cạnh là một chú chó nghiệp vụ đang sẵn sàng xung trận.

Nikita Karatsupa - Người chiến sĩ biên phòng số 1 Liên Xô. Ảnh tư liệu.

Nguyên mẫu của chiến sĩ biên phòng này chính là Nikita Karatsupa (1910-1994), Anh hùng Liên Xô, người được gọi là "Người chiến sĩ biên phòng số 1 Liên Xô". Còn chú chó có tên là Indus, cũng nổi tiếng bởi những chiến công cùng "người chủ" Karatsupa của mình. Suốt mấy chục năm qua, cánh sinh viên Moskva lưu truyền một điều "mê tín" rằng trước mỗi kỳ thi, nếu xoa mõm chú chó Indus thì sẽ gặp may mắn. Vậy nên, mõm chú chó nghiệp vụ được xoa nhiều quá nên sáng bóng hẳn lên. Không biết trong những cựu sinh viên Việt Nam tại Liên Xô đã có ai từng xoa mõm chú chó này chưa? Tôi đã từng nhìn thấy bức tượng này trước đây, nhưng chỉ đi qua, vì chưa biết lịch sử của nó.

Nikita Karatsupa là Đại tá Biên phòng, lực lượng trực thuộc Ủy ban An ninh quốc gia KGB. Gọi ông là huyền thoại, là chiến sĩ biên phòng số 1 bởi những thành tích của ông quá chói sáng. Trong 20 năm trong màu áo biên phòng, ông đã bắt giữ 338 kẻ vi phạm đường biên giới và tiêu diệt 129 tên gián điệp và kẻ phá hoại không chịu hạ vũ khí. Nikita Karatsupa vào lực lượng biên phòng năm 1932. Liên tiếp trong các năm 1933, 1939, ông tốt nghiệp các khóa huấn luyện, rồi chỉ huy huấn luyện chó nghiệp vụ của biên phòng và Bộ Dân ủy Nội vụ NKVD.

Cuộc đời quân ngũ của Karatsupa phần lớn gắn liền với Đồn biên phòng Poltavka ở vùng Viễn Đông. Năm 1944, ông tham gia các trận đánh nhằm khôi phục biên giới phía Tây Liên Xô. Đời lính biên phòng của ông gắn liền với 5 chú chó nghiệp vụ xuất sắc đều có tên chung là Indus. 5 chú chó đều đã hy sinh khi làm nhiệm vụ cùng với Nikita Karatsupa. Từ năm 1957-1961, ông được gọi về Bộ tư lệnh Biên phòng Liên Xô. Ông nghỉ hưu năm 1962 với quân hàm Đại tá và mất năm 1994 tại Moskva.

Đại tá Biên phòng Nikita Karatsupa.

Chính quãng thời gian cuối cùng trong quân ngũ của Người lính Biên phòng số 1 Liên Xô này mới là điều tôi muốn kể trong bài viết này. Bởi, trong thời gian này, Đại tá Biên phòng Nikita Karatsupa, Anh hùng Liên Xô đã được điều sang công tác tại Việt Nam, giúp đỡ Công an nhân dân vũ trang Việt Nam (nay là Bộ đội Biên phòng) ngay từ những ngày đầu thành lập lực lượng, năm 1959.

Ông là chuyên gia Xô viết đã đặt nền móng cho việc huấn luyện chó nghiệp vụ của chúng ta, từ con số 0 tròn trĩnh. Những chú chó nghiệp vụ do ông và các học trò huấn luyện cùng các chiến sĩ công an vũ trang Việt Nam trong thập niên 60 đã thực hiện nhiều chiến công xuất sắc trong việc bắt giữ gián điệp biệt kích xâm nhập lãnh thổ miền Bắc Việt Nam. Thật kỳ lạ, qua tìm hiểu lục lọi thông tin, tôi thấy tên tuổi Nikita Karatsupa hầu như không được nhắc đến ở Việt Nam, có lẽ thời gian đã quá lùi xa chăng. Hay do tính chất đặc biệt của công việc, với việc cần phải giữ bí mật về sự có mặt của chuyên gia quân sự Liên Xô tại Việt Nam vào thời điểm đó để tránh có những phản ứng nguy hiểm của Mỹ chăng?

Nguồn thông tin ít ỏi có nhắc đến Karatsupa là một bài báo đăng trên Báo Thanh Niên tháng 11-2020 "Quân khuyển biên phòng: Nhiệm vụ bí mật". Tác giả viết: "Có một ngôi trường vừa làm nhiệm vụ đào tạo, vừa huấn luyện chiến đấu và trực tiếp chiến đấu, thầm lặng hơn 60 năm qua. Đó là Trường trung cấp 24, thuộc Bộ tư lệnh Bộ đội Biên phòng, chuyên huấn luyện chó nghiệp vụ - chiến đấu".

"Đầu tháng 3-1959, chiến sĩ Lê Xuân Toản được chuyển từ Trung đoàn 259 sang công an nhân dân vũ trang. Chưa kịp làm quen với đơn vị mới, cuối tháng 11-1959, ông lại nhận lệnh sang khu C500 Thanh Xuân, Hà Đông làm nhiệm vụ “đặc biệt bí mật”. “Cứ nghĩ sẽ được học đặc nhiệm - đặc công, ai dè sáng 15-12-1959 dự lễ khai giảng, mới biết mình là quân số Đội 24, được chọn đào tạo khóa 1 huấn luyện viên (HLV) sử dụng chó nghiệp vụ của công an nhân dân vũ trang, do Đại tá Karasupva (Anh hùng Liên Xô) làm giáo viên”, ông Toản cười kể lại".

Tên tuổi vị Anh hùng Liên Xô đã được ông Toản nhớ và nhắc đến, dù không chính xác. Cổng thông tin của Bộ Công an cho biết thêm: Khóa học đầu tiên đó có 44 học viên, khai giảng ngày 15-12-1959. Bài báo của Thanh Niên cho biết khóa 1 và khóa 2 kết thúc vào năm 1961, "đào tạo được 127 HLV và 127 chó, đưa về các đơn vị trị an dân cảnh, biên giới Việt Nam - Lào, Việt Nam - Trung Quốc...". Tất cả thông tin chỉ có vậy về vị chuyên gia Nikita Karatsupa và 2 khóa học đầu tiên. Sau nhiều lần đổi tên, Đội 24 ngày nào nay đã trở thành Trường Trung cấp 24 Biên phòng, vẫn đảm nhiệm việc huấn luyện chó nghiệp vụ.

Tìm hiểu các nguồn tư liệu về Karatsupa trên mạng Nga thì quá nhiều thông tin. Nhưng đa số là kể về các chiến công của ông trong quân ngũ, thời còn ở vùng Viễn Đông... Không có một thông tin nào về thời kỳ Karatsupa ở Việt Nam, nguồn Wikipedia cho biết có một đồn biên phòng ở Việt Nam mang tên ông, nhưng đó là một thông tin không chính xác.

Rất may, sau nhiều lần lục lọi, tôi đã tìm ra được một cuốn sách viết cho thiếu nhi, tác giả không ai khác chính là Nikita Karatsupa huyền thoại. Đó là cuốn "Biên giới-Cuộc đời của tôi" in năm 1986 tại Novosibirsk. Phần cuối cuốn sách, vị Anh hùng Liên Xô này đã kể lại những ngày của ông sang giúp các bạn Việt Nam vào cuối thập niên 50 của thế kỷ trước.

Xin dịch một số đoạn:

"Tôi đã phấn khởi đồng ý sang Việt Nam để giúp các bạn trong lực lượng biên phòng huấn luyện chó nghiệp vụ. Những kinh nghiệm có được thời còn ở vùng Viễn Đông rất có ích với cá nhân tôi.

Từ những ngày đầu tiên, tôi đã kết thân với các bạn Việt Nam. Tôi không chỉ là cố vấn quân sự, mà trước hết, tôi là người lính yêu công việc của mình".

Tiếp theo, Karatsupa kể khi đó Mông Cổ gửi cho Việt Nam 200 chú ngựa hoang dã.

"Khi đó, ở Việt Nam không có đơn vị kỵ binh nào và người Việt Nam cũng khá sợ khi đến gần những con ngựa. Nhưng tôi thì thích ngựa, vì quá hiểu chúng. Những "Người đẹp thảo nguyên" mạnh mẽ, cứng cỏi và phi nhanh như gió. Tôi tự làm yên ngựa và dây nịt. Tôi bắt đầu dạy lính biên phòng Việt Nam cưỡi ngựa. Không cần phải nói: Điều đó thật khó khăn vì khi đó tuổi tôi cũng khá cao. Nhưng không thể hiện sự yếu ớt của mình với người lính biên phòng.

 

Mỗi buổi sáng, tôi lại lên một con ngựa mới, đi vòng quanh nó và lên yên ngựa. Chúng nhảy dựng lên, cố gắng hất tung người cưỡi. Nhưng khi cảm thấy có bàn tay vững chắc thì chúng lại tuân theo ý muốn của con người".

Các bạn Việt Nam thấy thế rất khâm phục, khen ngợi:

- Giỏi lắm, Nikita Liên Xô!

Dạy lính biên phòng Việt Nam cưỡi ngựa Mông Cổ chỉ là việc phụ của Nikita. Việc chính của ông sang Việt Nam là giúp chúng ta huấn luyện chó nghiệp vụ. Ông viết: “Tôi đem sang Hà Nội mấy chục con chó đã được tuyển chọn, chúng có tên là Dzhulbars, Tuman, Jack và tất nhiên là Ingus”. (Thoạt đầu tất cả các chú chó nghiệp vụ gắn bó với Nikita đều có tên Indus, nhưng sau do Liên Xô thời đó khá mặn nồng với Ấn độ (India) nên đã yêu cầu ông đổi tên các chú chó thành Ingus vì...tế nhị).

Những chiến sĩ Biên phòng Việt Nam đã nắm vững khóa huấn luyện chó rất nhanh và trong những tuần đầu tiên đã bắt được quân biệt kích của tình báo Mỹ.

- Chú chó nào mà anh cảm thấy khác biệt? Có lần tôi hỏi các chiến sĩ biên phòng.

- Ingus - Thượng tá Thu (Ху Инь Тху) tự hào trả lời.

- Đó là chú chó tuyệt vời. Tôi nói. Tôi đã trực tiếp huấn luyện nó.

Và tôi nhớ lại chú chó đầu tiên đã cùng tôi bảo vệ biên giới Viễn Đông. Những chú chó Ingus (Indus) vẫn tiếp tục phục vụ đầy trách nhiệm bảo vệ biên giới chúng ta và cả biên giới của bạn bè anh em".

Nikita Karatsupa mất năm 1994 tại Moskva và được an táng tại nghĩa trang Troekurovskoe. Thời chiến, những chú chó nghiệp vụ của lực lượng Công an vũ trang băng rừng bắt gián điệp biệt kích..Thời bình, những chú chó nghiệp vụ lại tiếp tục góp công vào việc phát hiện, truy lùng tội phạm, giúp tìm kiếm chính xác thi thể các nạn nhân (như trong vụ sạt lở núi tại xã Hướng Phùng, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị tháng 10-2020, tham gia tìm kiếm cứu nạn tại thủy điện Rào Trăng 3). Trong bối cảnh dịch Covid-19, những chú chó nghiệp vụ lại đang cùng các chiến sĩ biên phòng tuần tra để phát hiện, ngăn chặn các vụ xâm nhập biên giới trái phép.

Nhớ đến vị Đại tá Biên phòng Xô Viết đã đặt viên gạch đầu tiên xây dựng và huấn luyện những "Chiến sĩ bốn chân", góp công vào sự nghiệp bảo vệ và xây dựng Tổ quốc thân yêu của chúng ta.

PHAN VIỆT HÙNG