QĐND - Đội TNXP K53-đơn vị duy nhất của Trung ương Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam đi chiến trường đánh Mỹ. Trong 10 năm làm nhiệm vụ, K53 giành được nhiều thành tích đáng nể nhưng cũng không tránh khỏi những mất mát đau thương: Hơn 100 cán bộ, đội viên của K53 đã nằm lại chiến trường, hơn 200 anh chị em mang đầy thương tích và nhiều người bị nhiễm chất độc da cam.

Cựu TNXP Đội K53 Đỗ Quốc Phong. Ảnh: Thảo Nguyên.

Đầu năm 1965, theo yêu cầu của Khu Trị Thiên-Huế, Trung ương Đoàn đã thành lập Đội TNXP lấy tên K53, tuyển chọn thanh niên ở 3 tỉnh: Hà Đông, Nam Định, Ninh Bình. Mỗi tỉnh được biên chế một đại đội, có đầy đủ trung đội, tiểu đội. Sau một tháng huấn luyện tại Trường Đoàn Trung ương, ngày 16-8-1965, K53 lên đường vào chiến trường với nhiệm vụ ban đầu là làm công tác thanh vận ở vùng giải phóng Trị Thiên-Huế. Do chiến trường có nhiều biến động, cuối năm 1965, đơn vị quay ra Vĩnh Linh xuôi về Nam và mở một con đường mới gọi là đường dây thống nhất song song với đường dây 559. K53 phối hợp với Đoàn Vận tải Bắc Sơn phần lớn đội viên là người Tà Ôi - Vân Kiều và Tiểu đoàn 8 Vận tải-Quân khu 4 hình thành đường dây vận chuyển vũ khí, lương thực đưa cán bộ, bộ đội vào Nam, cáng tải thương binh ra Bắc điều trị với địa bàn hoạt động từ nam sông Bến Hải đến bắc đèo Hải Vân.

Cựu TNXP K53 Đỗ Quốc Phong nhớ lại: Ngày vào chiến trường, khi mở đường dây mới, Ban chỉ huy Đội đã quyết định thành lập Trung đội trinh sát bảo vệ hành lang vận tải, gọi tắt là “Đạo Lộ”. Tôi xung phong vào đội và trở thành chiến sĩ trinh sát đầu tiên của K53. Nhiệm vụ chính của trung đội trinh sát là chọn bến sông vượt Đường 9, tìm một con đò chở hàng qua sông Ba Lòng đoạn qua cầu Cà Ná nằm lọt giữa Căn cứ 241 và Căn cứ Đầu Mầu của địch trên Đường 9. Tôi còn nhớ, trong chuyến vận chuyển tháng 3 năm ấy, khi vượt sông Hinh giữa ban ngày, đội hình Đại đội 3 (thuộc K53) bị máy bay phát hiện. Đại đội phó, Phó bí thư chi đoàn Hoàng Văn Họp, quê xã Động Phí, huyện Ứng Hòa, Hà Tây (nay là Hà Nội) liền hô to: Các đồng chí nhanh chóng vượt sông, đồng thời anh kéo y tá Lê Thống tách đội hình bơi xuôi dòng thu hút sự chú ý của máy bay địch. Một quả bom khói chỉ điểm do máy bay ném xuống dựng lên giữa sông, quân địch từ Căn cứ 241 thấy mục tiêu liền dội pháo cấp tập về phía đó… Được hai đồng chí Họp và Thống đánh lạc hướng địch, đội hình vận tải của ta nhanh chóng rút vào rừng, từng bước đưa vũ khí, đạn dược về kho an toàn. Tuy nhiên, sau những đợt pháo kích của địch, hai đồng chí Hoàng Văn Họp và Lê Thống đã anh dũng hy sinh. Khi ngớt tiếng pháo, chúng tôi đứng lặng bên bờ sông tưởng niệm các anh…

Trung ương Hội TNXP và cựu TNXP Đội K53 tổ thức thăm hỏi, tặng quà các gia đình chính sách tại Ninh Bình. Ảnh: Quốc Phong.

Hội ngộ trong ngày kỷ niệm 50 năm Đội TNXP K53 anh hùng, cựu TNXP Nguyễn Quang Hóa (Nam Định) vẫn không thể nào quên giây phút đồng đội mình là Nguyễn Minh Thoan (Yên Khánh, Ninh Bình) từ hầm bí mật đã bật tung nóc hầm nhảy lên khi nghe thấy bọn địch đang tra khảo một bà mẹ và cháu bé, dọa sẽ bắn chết vì giấu Việt Cộng. Trong lúc giặc đang hung hăng đánh đập thì một loạt AK, lựu đạn nổ tung làm 6 tên ngụy chết tại chỗ, giải thoát cho gia đình là cơ sở của ta. Sau khi chỉ đường cho người mẹ và cháu bé chạy thoát, Nguyễn Minh Thoan tiếp tục ở lại chiến đấu. Anh đã anh dũng hy sinh để lại sự khâm phục, niềm thương tiếc vô hạn cho nhân dân xã Phong Sơn, huyện Phong Điền (Thừa Thiên-Huế) và đồng đội.

Khi kể về Trung đội phó trinh sát Phạm Văn Lận, cựu TNXP Đào Xuân Hùng vẫn luôn trân trọng: Tôi nể phục anh Lận bởi cái tài "gan lỳ cóc tía" của anh trong chiến đấu. Anh thường xuyên bám sát cơ sở, luồn sâu trong lòng địch, có lúc còn tá túc ngay trong nhà người thân của tên đồn trưởng và trưởng bản khét tiếng gian ác. Anh Lận nói thạo tiếng Tà Ôi, Pa Cô, Vân Kiều nên đã vận động được đồng bào dân tộc thiểu số giúp đỡ bộ đội xóa dấu vết dưới suối, trên đường lên cầu trước khi trời sáng; vận động cảm hóa bọn lính ngụy, người dân trong bản đi theo Quân Giải phóng. Đặc biệt, anh có sáng kiến làm chòi canh trên cao, có sạp ngủ lại, vừa canh chừng, vừa làm ám tín hiệu để đồng đội nhận biết hướng, thời gian, lực lượng địch hoạt động. Trong 4 năm liền, ở ngay chân Căn cứ 241 của địch, anh đã vận động binh lính gùi 3 gùi tài liệu đưa thẳng vào căn cứ sân bay Phú Bài (Huế) - đây là truyền đơn của Mặt trận Giải phóng để làm công tác tuyên truyền về Tổng tiến công Mậu Thân 1968.

GIA LINH