Giáo sư Từ Giấy (1921-2009), quê ở thôn Khê Hồi, Thường Tín, Hà Nội, một miền đất học đã có 66 người được ghi danh tại Văn Miếu Quốc Tử Giám.

Phát huy truyền thống của các thế hệ đi trước, thời gian học tập tại Trường Đại học Y Hà Nội rồi sau đó tại Học viện Quân y Lê-nin-grát, ông luôn có thành tích học tập xuất sắc. Thời gian công tác tại Cục Quân y, khi thì là bác sĩ bảo đảm chiến đấu tại các mặt trận từ Chiến dịch Điện Biên Phủ tới Chiến dịch Hồ Chí Minh, khi thì là một nhà giáo tham gia đào tạo nhiều thế hệ sinh viên, nghiên cứu sinh Y học, khi thì tham gia hoạt động báo chí, lúc nào ông cũng tận tâm tận lực mang hết sức mình hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ.

Với những thành tích hoạt động đó, Giáo sư Từ Giấy đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu Thầy thuốc nhân dân, Anh hùng lao động, được thưởng huân chương Lao động hạng nhất, huân chương Độc lập hạng nhì, giải thưởng Nhà nước về Khoa học và Công nghệ, huy hiệu 60 năm tuổi Đảng...

Trong phạm vi một bài viết ngắn, xin chỉ được đề cập đến một số chuyện thời kỳ ông làm chủ nhiệm Báo Vui sống trong kháng chiến chống Pháp.

Sau ngày Hồ Chủ tịch đọc bản Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình (2-9-1945) chỉ ba tuần lễ, ngày 23-9-1945, giặc Pháp đã tiến đánh Nam Bộ. Phần lớn đồng bào Nam Bộ đã phải rời thành phố ra các vùng nông thôn và miền núi kháng chiến. Do hiểu biết về khoa học của nhân dân ta lúc ấy còn thấp, số thầy thuốc lại quá ít, Bộ Y tế đề xuất ý kiến cho xuất bản một tờ báo nhằm mục đích tuyên truyền, vận động toàn dân, toàn quân sống theo nếp sống mới: Phòng chống bệnh tật, cải thiện đời sống, rèn luyện sức khỏe để nâng cao sức đề kháng của cơ thể mỗi người...

Thế là Báo Vui sống đã ra số đầu tiên tại Thủ đô Hà Nội ngay từ tháng 6 năm 1946. Bác sĩ quân y Từ Giấy được phân công làm chủ nhiệm báo.

Viết trên Báo Vui sống, anh Từ Giấy mang bút danh “Lang Khoai”. Anh đã cùng đội ngũ biên tập viên báo vận động được nhiều nhà khoa học, văn nghệ sĩ, nhạc sĩ, họa sĩ có tiếng ở Cục Quân y, các bệnh viện,  ngành y và nhiều cơ quan nhà nước khác viết cho Báo Vui sống.

Gia đình Giáo sư Từ Giấy đến thăm Đại tướng Võ Nguyên Giáp ngày 22-12-2004. (Giáo sư Từ Giấy đứng thứ 3 từ trái sang). Ảnh do gia đình cung cấp.

Đó là các giáo sư, bác sĩ, dược sĩ Hồ Đắc Di, Hoàng Tích Trí, Tôn Thất Tùng, Đặng Văn Chung, Trương Công Quyền, Nguyễn Ngọc Doãn, Vũ Văn Cẩn, Vũ Công Hòe, Vũ Công Thuyết, Trần Hữu Tước, Trần Hữu Nghiệp, Nguyễn Trinh Cơ, Hoàng Đình Cầu, Nguyễn Tấn Gi Trọng, Đỗ Tất Lợi... Đó là các nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ, họa sĩ Nguyễn Tuân, Tú Mỡ, Vũ Bằng, Vũ Cao, Từ Bích Hoàng, Nguyễn Đình Phúc, Nguyễn Đức Toàn, Trần Văn Cẩn, Bùi Xuân Phái, Trần Duy, Lê Thanh Đức...

Bộ trưởng Bộ Y tế, bác sĩ Hoàng Tích Trí đề cập đến việc truyền bá vệ sinh, phổ biến các phương pháp phòng ngừa bệnh tật, trước hết là các bệnh sốt rét, kiết lỵ, đau mắt hột... là những bệnh thường gặp ở nhân dân vùng nông thôn.

Theo bác sĩ Vũ Văn Cẩn, Cục trưởng Cục Quân y, để thực hiện tốt chỉ thị “chống sốt rét và cải thiện bữa ăn” của Bộ Quốc phòng, phải vận động một phong trào quần chúng, giáo dục vệ sinh sâu rộng tới từng chiến sĩ, phải cần có “chiến sĩ vệ sinh” ở mỗi tiểu đội.

Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Tạ Quang Bửu viết:

“Vui Sống là một cuộc cách mạng. Cuộc cách mạng vui sống thay đổi những thói quen lạc hậu, xóa bỏ những thành kiến sai lầm, xây dựng một nếp sống mới khoa học”.

Trên Báo Vui Sống, trong các mục “Vui sống khắp nơi”, “Vui sống ngày Xuân”, “Vui sống lý luận”, “Vui sống thường thức”, “Vui sống nói chuyện”, “Những thaxânh kiến sai lầm”, “Bệnh Quỷ thuốc Tiên”... có nhiều bài văn, thơ, câu đối hay, dí dỏm, hài ước, châm biếm. Đó là các bài “Không quá kiêng khem sau khi đẻ” của Đặng Văn Chung, “Nhi đồng thôn quê” của Vũ Công Hòe, “Cuộc thi trẻ em khỏe và đẹp” của Từ Giấy, “Vui tai ngày Xuân” của Trần Hữu Tước, “Mấy lời cùng bạn sắp lên đường” của Tôn Thất Tùng, “Dưa chua” của Trương Công Quyền, “Về thầy và thuốc” của Phạm Ngọc Khuê, “Một thứ nước uống” của Đỗ Tất Lợi, “Chải và xỉa răng” của Nghiêm Mỹ, “Nguyên nhân táo bón” của Đỗ Đạo Tiềm, “Con ruồi” của Phạm Khuê, “Chuột, loài thú nguy hiểm” của Phạm Khắc Quảng, “Căn bệnh Chu Du” của Nguyễn Tấn Gi Trọng, “Cái chết của Tào Tháo” của Trần Ngọc Ninh, “Khổng Minh chết vì bao biện” của Từ Giấy, “Báo cáo năm 1949 của Táo Vui Sống” của Tú Mỡ... Nhiều bài viết trên đã được minh họa bằng những tranh vẽ có hồn của nhiều họa sĩ Mai Văn Hiến, Lê Thanh Đức, Sỹ Ngọc... Ngoài ra Báo Vui sống còn giới thiệu nhiều châm ngôn về sức khỏe có giá trị của Mạnh Tử, Hải Thượng Lãn Ông, Páp-lốp, Rút-xô, Sếch-xpia...

Chính vì thế mà chỉ trong một thời gian ngắn, Báo Vui sống đã chiếm được cảm tình, lòng mến mộ của bạn đọc cả nước. Mỗi kỳ báo xuất bản đến trên 1 vạn rồi tới 2 vạn bản mà vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu của độc giả. Vào thời điểm này, các tuần báo khác chỉ xuất bản mỗi kỳ khoảng trung bình 3.000 bản.

Sau đó, Cục Quân y chủ trương xuất bản Báo Vui sống đến từng địa phương trong cả nước. Tờ Vui sống Nam Bộ do bác sĩ Trần Hữu Nghiệp phụ trách. Tờ Vui sống Liên khu 5 do y sĩ Phạm Nguyên Phẩm phụ trách.

Báo Vui sống chỉ tồn tại tới trước Chiến dịch Điện Biên Phủ nhưng những ấn tượng vui sống của tờ báo đó còn ghi mãi trong tâm trí nhiều người dân Việt Nam.

Năm 1994, nhân kỷ niệm 50 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân xuất bản tập sách “Nhớ lại một thời Vui Sống”, tuyển chọn một số bài đã đăng trên Báo Vui sống thời kháng chiến chống Pháp.

 Giới thiệu tập sách trên, Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết:

“... Nói đến Báo Vui Sống, hầu như tất cả cán bộ chiến sĩ thời kỳ chống Pháp còn nhắc đến với một niềm thích thú và cảm tình đặc biệt... Điều rất thú vị là nhiều bài báo đến nay vẫn còn mang đầy đủ tính chất thời sự... Đây là một kỷ niệm khó quên của một thời chiến đấu hào hùng, gian khổ nhưng tràn đầy khí thế lạc quan cách mạng, tin tưởng ở tương lai, yêu đời, vui sống”.  

Đỗ Sâm