QĐND - Sáng sớm 15-3-1952, cậu bé Nguyễn Xuân Điểm được mẹ cho ngồi vào một bên thúng rồi lấy chiếc áo tơi lá cọ trùm kín, chiếc thúng bên kia là hơn chục cân gạo. Điểm được mẹ gánh đi chạy loạn vì hay tin giặc Pháp sắp càn vào thôn Đức Bản, nhưng ý định “chạy Tây” của hai mẹ con và nhiều người dân trong thôn đã không diễn ra suôn sẻ...

Cậu bé 9 tuổi ngày ấy nay đang là Bí thư Chi bộ thôn Đức Bản (xã Nhân Nghĩa, Lý Nhân, Hà Nam), một trong những nhân chứng từng có mặt trong sự kiện đau thương diễn ra cách đây gần 60 năm. “Đó là ngày 15-3-1952, trong trận càn mang tên “Ăm-phi-bi” vào thôn Đức Bản, thực dân Pháp đã bắt bớ, tra khảo hàng chục người dân trong thôn nhằm lùng bắt Việt Minh. Để che giấu thương binh, che giấu cán bộ, người dân địa phương đã dũng cảm chịu đựng, quyết không khai báo. 30 cụ già và hai thiếu niên đã bị kẻ địch điên cuồng tàn sát”, ông Điểm kể lại.

Ông Nguyễn Xuân Điểm (thứ hai, từ trái sang) thắp hương tưởng niệm tại Nghĩa trang liệt sĩ xã Nhân Nghĩa. Ảnh: Quang Huy

 

Trong ký ức tuổi thơ, ông Điểm nhớ rất rõ hình ảnh làng quê mình trong những ngày đầu tháng 3-1952. Khi ấy, đình Đức Bản là nơi cất giấu vũ khí của cách mạng và mỗi gia đình trong làng đều có trung bình hai hầm bí mật để nuôi giấu cán bộ. Các cán bộ xã, thôn đã đưa thương binh tới từng nhà nhờ che giấu ở các hầm trú ẩn và giao cho các gia đình chăm sóc. Nhà ông Điểm đã nhận 3 thương binh và mẹ ông đã giao cho anh trai ông ở lại hầm chăm sóc họ. Cho tới một ngày, rất đông lính Pháp ập vào làng lùng sục. Giặc Pháp đã đánh đập, dọa dẫm và mua chuộc nhiều người dân trong làng nhưng vẫn không tìm được căn hầm nào và cũng chẳng moi được thông tin gì. Tối 14-3-1952, địch đã dồn hết mọi người vào một nhà dân để tiếp tục dụ dỗ. Hai mẹ con ông Điểm cũng ngồi tại đó. Tới nửa đêm, sau khi dọa dẫm không thành, bốn tên giặc bỏ đi. Lúc đó, người phiên dịch báo cho mọi người biết: Trong đêm nay ai trốn được khỏi làng thì đi ngay, nếu không rạng sáng mai sẽ có một đơn vị Tây đen thực hiện bức điện khẩn của thượng cấp tới bắt tất cả nam giới từ già tới trẻ rồi sẽ giết bằng hết. Nghe tin ấy, mọi người khẩn trương chuẩn bị trốn khỏi làng. Sáng sớm hôm sau, mọi người vừa tới đầu xóm thì bọn giặc cũng ập đến, chúng dùng báng súng, gậy gộc đánh tới tấp vào người dân. Cả ngày hôm ấy, địch tìm cách mua chuộc, dọa nạt, đánh đập, làm nhục phụ nữ, bắt mọi người đi vòng quanh làng để chỉ hầm bí mật, nhưng mọi người đều trả lời: “Không biết”. Đến chiều, giặc Pháp tách riêng những người là nam giới dồn vào một nhà, còn phụ nữ bị dồn vào một nhà khác. Ông Bản do ngồi im trong thúng của mẹ gánh nên không bị địch phát hiện. Ở nơi bị giữ, ông Điểm nghe khá rõ từ ngôi nhà cách đó không xa những loạt súng do giặc bắn vào những người dân vô tội, chủ yếu là các cụ già và trẻ em. Khi chúng đi khỏi, hai cụ già còn sống sót từ ngôi nhà bên đã chạy sang, gọi: “Các bà ơi, giặc bắn chết hết các cụ ông rồi”. Lúc đó, mọi người vội chạy sang và được chứng kiến cảnh tượng kinh hoàng: Dưới nền ba gian nhà, loang lổ các vệt máu, sau khi xả súng, bọn giặc còn phủ rơm lên từng người để đốt xác. “Đêm đó, tôi đã cầm đèn dầu để soi cho mẹ và cô tôi cùng mọi người tới chôn cất người chú ngay trong đêm vì lo rằng hôm sau bọn chúng sẽ quay lại càn quét”, ông Điểm xúc động kể.

Chúng tôi có dịp hỏi chuyện một nhân chứng ở độ tuổi “xưa nay hiếm” là Thiếu tướng Bùi Đức Tạm (nguyên Phó chủ nhiệm Tổng cục Kỹ thuật). Ở tuổi 89, nhưng ông vẫn minh mẫn kể lại thời điểm diễn ra trận chống càn ở Đức Bản khi đang là Chính trị viên Tiểu đoàn 738 thuộc Trung đoàn 64 (Đoàn Đồng Bằng). Ông lý giải nguyên nhân địch tổ chức trận càn đẫm máu: “Trước đó 4 ngày (11-3-1952), Tiểu đoàn 738 về bố trí trận địa ở làng Vạn Thọ thuộc xã Nhân Nghĩa. Một ngày sau, địch bố trí Binh đoàn số 4 do Tướng Béc-su chỉ huy kéo quân đánh vào làng, cả hai lần chúng đều bị quân ta đẩy lùi, diệt nhiều tên, trong đó nhiều đợt tiến công đã bị lọt vào trận địa mai phục của ta. Bị “đòn” đau, địch đã gọi đại bác từ Phủ Lý, Vĩnh Trụ bắn tới tấp về Đức Bản rồi thực hiện trận càn vào sáng 14-3”.

Từ sau trận chống phá càn năm ấy, ngày 15-3 hằng năm được dân làng Đức Bản lấy là ngày giỗ trận để tưởng nhớ 32 tấm gương kiên trung, bất khuất đã anh dũng hy sinh.

Bùi Vũ Minh