Bài 2: Tư Cang-Hai Trung: Cặp đôi hoàn hảo

QĐND - Thiếu tướng Phạm Xuân Ẩn, người cán bộ tình báo được cả thế giới biết đến như một “điệp viên hoàn hảo”. Sách báo viết về ông khá nhiều, bài viết dưới đây được chúng tôi ghi lại qua lời kể của Đại tá, Anh hùng LLVT nhân dân Nguyễn Văn Tàu (Tư Cang), nguyên Cụm trưởng Cụm H63 mà Phạm Xuân Ẩn là một điệp viên chủ lực của cụm.

Bằng chất giọng hóm hỉnh, Đại tá Tư Cang kể cho chúng tôi hồi ức về những ngày tháng cùng Phạm Xuân Ẩn (Hai Trung) tung hoành trong sào huyệt của địch. Khi kết thúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, hòa bình lập lại, đất nước thống nhất, Phạm Xuân Ẩn được Đảng, Nhà nước tuyên dương Anh hùng LLVT nhân dân, được mời ra thủ đô Hà Nội dự lễ mừng chiến thắng và được gặp gỡ nhiều đồng chí lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước, quân đội.

Đại tá, Anh hùng LLVT nhân dân Tư Cang. Ảnh: NGUYỄN HỒNG

Được tin này, giới báo chí phương Tây, trong đó tất nhiên có nhiều người là nhân viên tình báo quốc tế đã từng đến Sài Gòn, vô cùng sửng sốt: Phạm Xuân Ẩn là tình báo của Việt Cộng ư? Thật không thể tin nổi!

Trước 30-4-1975, Phạm Xuân Ẩn là phóng viên thường trú của Báo Time, một tờ thời báo của Mỹ tại Sài Gòn, có văn phòng trên đường Hàn Thuyên, ngay trước cửa Dinh Độc Lập. Anh cũng cộng tác chặt chẽ với nhiều tờ báo lớn của Mỹ như: Newsweek, New York Herald Tribune…

Hai Trung và Tư Cang thường lui tới ngôi nhà gỗ góc đường Hai Bà Trưng và Hồng Thập Tự (nay là đường Nguyễn Thị Minh Khai). Nơi này là văn phòng của tờ Chistian Science Monitor (Người hướng dẫn khoa học cơ đốc giáo) để trò chuyện thân mật với một cô phóng viên người Mỹ. Có lần, Phạm Xuân Ẩn đứng tên đồng tác giả với cô này trên một bài báo. Vì bài báo có vài ý “không hay” đối với cuộc chiến tranh mà Mỹ đang tiến hành ở Việt Nam nên anh Ẩn bị Tòa Đại sứ Mỹ gọi lên “dằn mặt”. Ẩn đưa bài báo cho Tư Cang xem và thuật lại: “Tụi nó mở tủ rút ra một tập hồ sơ về tôi, từ lý lịch cá nhân đến mọi hành động, mọi sự di chuyển của tôi từ khi qua Mỹ học nghề làm báo đều được ghi lại đầy đủ, chi tiết. Tình báo Mỹ làm việc cẩn thận lắm…”. Rồi anh cười và nói tiếp: “Chỉ có chuyện 7 ngày tôi vào Chiến khu Củ Chi bồi dưỡng chính trị trước khi anh Mười Hương phái tôi sang Mỹ để học nghề báo là họ không có trong hồ sơ… Trong buổi tiếp xúc sáng hôm ấy, họ có ý làm cho tôi thấy: Tôi nằm trong tầm ngắm của họ, đừng dại dột mà chống đối hoặc làm điều gì trái ý”.

Sau khi tập kết ra miền Bắc theo Hiệp định Giơ-ne-vơ (Geneve) năm 1954, Tư Cang được Cục II (nay là Tổng cục II) rút về Hà Nội bồi dưỡng thêm nghiệp vụ tình báo rồi đưa trở lại miền Nam cuối năm 1961 với quân hàm đại úy. Từ đó, ông được giao nhiệm vụ Cụm trưởng Cụm H63, trong đó Phạm Xuân Ẩn được coi là chủ lực của cụm. Trong mấy năm liền, Tư Cang và Phạm Xuân Ẩn trao đổi liên lạc bằng thư từ qua đường giao thông mật. Cụm H63 đóng tại khu du kích Củ Chi, nếu theo đường Hóc Môn, cụm chỉ cách Sài Gòn không quá 50 cây số. Thường thì cứ tối đến, Tư Cang vào ấp chiến lược trao thư cho giao thông viên thì sáng hôm sau, Phạm Xuân Ẩn trong Sài Gòn đã nhận được. Còn Phạm Xuân Ẩn, cứ mỗi sáng đi làm, dừng ô tô bên lề chợ Cũ, vào mua thực phẩm cho chim, để lại trong cái rổ của chị bán vàng giả món gì đó, thì đến chiều món “hàng” ấy về đến căn cứ của cụm. Tin gấp thì dùng điện đài báo cáo kịp thời về trên, còn tài liệu, phim ảnh thì đường dây võ trang hỏa tốc đưa về Phòng Tình báo Miền trên rừng Tây Ninh. Đó là “chuyện thường ngày” mà hai ông đã qua mặt tình báo Mỹ, qua mặt bọn phản bội đầu hàng tay sai chỉ điểm. Để tránh thành quy luật, hai người phải thay đổi luôn về thời gian, địa điểm, con người. Trong suốt những năm chống Mỹ, Cụm H63 không bị lộ người nào, lưới giao thông mật trong Sài Gòn và các ấp chiến lược xung quanh gồm 14 chị em giao thông đều nguyên vẹn đến ngày hòa bình. “Chị bán vàng giả”, giao thông đặc biệt với Phạm Xuân Ẩn trong Sài Gòn là Nguyễn Thị Ba, ngày giải phóng miền Nam được phong cấp thiếu tá, được tuyên dương Anh hùng LLVT nhân dân.

Từ đầu năm 1966, lúc Mỹ đổ quân ào ạt vào miền Nam, đẩy cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam lên đỉnh điểm can thiệp, Thủ trưởng Phòng Tình báo Miền chỉ thị Tư Cang vào Sài Gòn trực tiếp cùng cụm nâng cao hiệu suất phục vụ tài liệu, tin tức, cùng giải quyết kịp thời các tình huống xảy ra. Vào Sài Gòn, cùng bàn bạc công việc, cùng đi thực hiện các chỉ thị công tác cấp trên giao, Phạm Xuân Ẩn và Tư Cang rất gắn bó, tình cảm thân thương và tôn trọng lẫn nhau. Có lần, sau khi lấy được và gửi về trên một tài liệu rất quan trọng về ý đồ chiến lược của đế quốc Mỹ đối với Việt Nam, cấp trên thông báo tặng thưởng cho Phạm Xuân Ẩn một Huân chương Chiến công hạng nhất. Tư Cang báo tin vui ấy cho Phạm Xuân Ẩn. Bằng giọng rất cảm động, Phạm Xuân Ẩn nói: “Tôi cảm ơn sự quan tâm của cấp trên đối với tôi. Đó cũng là trách nhiệm của tôi mà thôi”. Ngưng một chút, giọng trầm hơn, ông nói tiếp: “Nhưng cuộc chiến tranh còn dài, đời người cán bộ tình báo biết bao giờ mới có cơ hội để đeo tấm huân chương cao quý ấy. Vở kịch còn đang diễn, màn chưa hạ…”.

Nhà báo Phạm Xuân Ẩn làm việc tại tòa báo Time, số 7, Hàn Thuyên, Sài Gòn năm 1973. Ảnh chụp lại

Có lần, hai ông được giao một nhiệm vụ, cả hai phải bàn đi tính lại suốt cả tháng trời, mấy lần xin ý kiến cấp trên phương án thực hiện, sau cùng mới quyết định. Đó là việc đưa một lá thư (kèm ảnh) của Trung ương Đảng bạn cho một đối tượng đang làm việc trong một sứ quán của một nước tư bản tại Sài Gòn. Trao lá thư, tức lộ mình là Việt Cộng, có thể bị bắt ngay tại chỗ. Phạm Xuân Ẩn thi hành xong, trở ra gặp Tư Cang và nói: “Tay tôi đưa lá thơ mà tự nhiên đầu gối phát run lên, mấy chục năm làm tình báo tôi chưa khi nào run như vậy”.

Sau giải phóng, có lần Phạm Xuân Ẩn đã nói với Tư Cang: “Bây giờ ôn lại công việc của tụi mình, tôi không hiểu nổi tại sao tôi với anh không bị giặc phát hiện, bắt giam, tra tấn, thủ tiêu như nhiều anh chị em tình báo khác cùng hoạt động trong thành. Tôi và anh chắc cao số…”.

Tư Cang không tin vào tướng số, nhưng với câu đùa của Phạm Xuân Ẩn, ông lý giải: “Theo tôi nghĩ: Khi người cán bộ tình báo đã xác định sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc thì dù ở trong lòng địch nhưng tâm hồn rất thanh thản, phong thái rất ung dung. Đó là yếu tố chính đánh bại mọi nghi ngờ của kẻ thù. Thêm vào đó là phương pháp bình phong. Ẩn là một nhà báo của Mỹ, được đào tạo bài bản từ bên Mỹ, lại được thu nhận làm việc trong Sở Nghiên cứu chính trị của bác sĩ Trần Kim Tuyến-là cơ quan mật vụ cao nhất, nhiều quyền lực nhất của chế độ Việt Nam Cộng hòa lúc bấy giờ thì còn ai nghi ngờ gì Phạm Xuân Ẩn nữa? Đó là bình phong. Còn mưu mẹo thì anh ấy có nhiều mưu mẹo qua mặt địch”.

Ông Tư Cang kể rằng: Phạm Xuân Ẩn khi ra đường thường dắt theo một con chó béc-giê to, giống chó rất đắt tiền. Một người trí thức, ăn mặc đàng hoàng, đúng thời trang, dừng chiếc ô tô bên lề đường... Phong cách ấy, ai có thể nghĩ đó là một cán bộ tình báo Việt Cộng? Phạm Xuân Ẩn đã chọn cho mình cách “ngụy trang” kỹ lưỡng, dù đôi khi chỉ là những tiểu tiết rất nhỏ. Ví dụ như chuyện ông “chỉ huy” chú chó ấy bằng tiếng Pháp. Có hôm, tại Nhà hàng Victory trên đại lộ Hàm Nghi, sau khi cùng Tư Cang trao đổi, bàn bạc công việc xong, Phạm Xuân Ẩn rời bàn đứng dậy đi trả tiền nước. Con chó từ nãy tới giờ nằm im dưới gầm bàn, vụt đứng dậy đi theo chủ. Ẩn quay lại, ra lệnh: “Reste là!” (Đứng lại đó”. Con béc-giê dừng ngay tức khắc. Trả tiền xong, khi Phạm Xuân Ẩn trở về bàn, con chó cũng quay lại, đi theo anh. Anh lại ra lệnh: “Couche toi!” (Nằm xuống). Con vật dễ thương chấp hành ngay, nằm khoanh dưới bàn. Thực khách trong nhà hàng, nhiều người rất ngạc nhiên, thích thú.

Tư Cang cũng không nén nổi tò mò, hỏi về cách huấn luyện chú chó thì được Phạm Xuân Ẩn cho biết câu chuyện thú vị: Con chó này nguyên là của một quan chức cao cấp bên Pháp tặng cho tướng Nguyễn Cao Kỳ (lúc ấy giữ chức Trưởng ban Hành pháp, thực chất là Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Cộng hòa). Biết giống chó quý, Phạm Xuân Ẩn bàn với người quản lý chó trong Dinh Độc Lập: “Ông hãy làm cho nó ốm đói, ghẻ lở, xấu xí rồi đề nghị thanh lý cho tôi. Tôi sẽ không để ông thiệt”. Và thế là con chó thuộc về Phạm Xuân Ẩn.

Tư Cang nhớ mãi lần đầu tiên ông gặp Phạm Xuân Ẩn. Đó là một ngày đầu năm 1966, nhận được tin nhắn của Tư Cang, Ẩn đến nhà cơ sở ở 136B đường Gia Long (đường Lý Tự Trọng-quận 1 hiện nay) để gặp và hai người rủ nhau ra đường phố Sài Gòn. Lúc đi trong hẻm, Ẩn lặng lẽ quan sát Tư Cang từ đầu đến chân và nói: “Anh ở trỏng ra mà coi được lắm. Nhưng bộ đồ của anh mới quá, anh phải thay đồ cũ cũ một chút. Còn đôi giày, đôi này không xứng, để tôi dẫn anh đi thay ngay một đôi giày da…”.

Buổi đầu gặp nhau giữa hai nhà tình báo đã thân mật, tự nhiên như vậy! Tình bạn giữa hai chiến sĩ tình báo tài năng, mưu lược được vun đắp qua cuộc chiến đấu lâu dài, gian khổ, lắm hiểm nguy. Tình bạn ấy về già càng thêm mặn nồng. Những năm 2003-2004, Phạm Xuân Ẩn thường đi xe đạp vào nhà Tư Cang hái đu đủ xanh, nói làm thuốc chữa đau dạ dày cho vợ. Những năm sau ốm yếu, hai ông vẫn trao đổi, hỏi thăm nhau bằng điện thoại. Mỗi lần nhắc lại chuyện xưa, cả hai thường có câu: Không hiểu sao hai chúng mình không bị giặc bắt. Và bao giờ kết thúc câu chuyện cũng bằng những tràng cười sảng khoái, lạc quan, yêu đời.

Đến năm 2006, bệnh phổi của Phạm Xuân Ẩn trở nặng, Tư Cang đến thăm ông ở Bệnh viên Quân y 175. Cầm tay Tư Cang, Phạm Xuân Ẩn nói, vẫn với nụ cười hóm hỉnh như ngày nào: Còn sống đến ngày nay, tôi với anh may mắn hơn nhiều đồng đội. Hồi ấy, đồng đội của chúng ta vào thành bị bắt nhiều quá, riêng hai đứa mình lọt qua hết, không may mắn thì gọi là gì? Chắc lá số tử vi của hai đứa mình tốt lắm!

 “Ẩn là một người hay đùa, đùa đến phút chót cuộc đời mình”-ông Tư Cang nhận xét về người bạn chiến đấu thân thiết như vậy.

HỒNG HẢI, THANH XUÂN, THU HÙNG

Bài 1: Đinh Thị Vân - Nữ anh hùng "uy vũ bất năng khuất"

Bài 3: Phạm Ngọc Thảo: Điệp viên "có một không hai"