QĐND - Đang sống giàu sang bên Pháp, bác sĩ Trần Hữu Tước đã theo Bác Hồ về nước, chiến đấu cùng Trung đoàn Thủ Đô suốt 60 ngày đêm trong nội thành Hà Nội rồi cống hiến cả cuộc đời mình cho các cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc.

Giáo sư  Trần Hữu Tước sinh ngày 13-10-1913 tại Bạch Mai, Hà Đông, nay thuộc quận Đống Đa, Hà Nội. Thời thanh niên, anh là một trong những học sinh Việt Nam xuất sắc nhất trường An-be Sa-rô rồi được học bổng sang Pháp du học. Tại Pháp năm 1940, anh bảo vệ luận án bác sĩ xuất sắc tại Trường Đại học Y khoa Pa-ri, được giữ lại trường làm trợ lý thứ nhất của ông Lơ-mi-e, một giáo sư Tai-mũi-họng nổi tiếng ở Pháp. Là một bác sĩ giỏi, có tín nhiệm cao, anh đã được mời giảng dạy, điều trị tại nhiều bệnh viện tại Pháp, có thu nhập rất cao (hơn 20.000 phrăng Pháp thời ấy)...

Chủ tịch Hồ Chí Minh hỏi chuyện bác sĩ Trần Hữu Tước. Ảnh tư liệu

Ngày 31-5-1946, Hồ Chủ tịch rời Hà Nội đi cùng phái đoàn Việt Nam sang Pháp dự Hội nghị Phông-ten-nơ-blô. Bác đã ký với Pháp bản tạm ước 14-9-1946 rồi từ Pháp bắt đầu về nước ngày 18-9-1946. Khi Bác từ Pháp về nước, bác sĩ Trần Hữu Tước đã cùng một số trí thức Việt kiều yêu nước như ôngPhạm Quang Lễ (tức Trần Đại Nghĩa), Võ Quý Huân… nghe theo lời kêu gọi của Bác, tự nguyện từ bỏ cuộc sống giàu sang phú quý bên Pháp, theo Bác từ Pa-ri trở về Tổ quốc.

Về Hà Nội, ông đã được mời giảng dạy và xây dựng ngành tai-mũi-họng (TMH) ở Trường Đại học Y-Dược Việt Nam (nay là Trường Đại học Y Hà Nội)... Giáo sư Hồ Đắc Di, Giám đốc Trường Đại học Y-Dược thời ấy, cho biết:Một buổi sáng tháng 11-1946, các thầy Tôn Thất Tùng, Hoàng Đình Cầu... và anh em sinh viên chăm chú lắng nghe bài giảng của người thầy đầu tiên ngành TMH của trường vừa từ Pa-ri theo Chủ tịch Hồ Chí Minh trở về nước. Đây là lần đầu tiên một bài giảng được trình bày bằng tiếng Việt ở trường. Từ ngày thành lập Trường Đại học Y-Dược năm 1902, cho đến Cách mạng Tháng Tám, sinh ngữ bắt buộc để học ở trường là tiếng Pháp. Vì vậy, dùng tiếng Việt để giảng dạy là một thành công lớn của bác sĩ Tước. Trong bài giảng hôm đó, bác sĩ Trần Hữu Tước kể lại những ấn tượng sâu sắc của ông trong những ngày gần Bác Hồ ở Pa-ri...

Phó giáo sư Phạm Kim, thời kỳ ấy là một cán bộ quân đội ở Cục Quân y được cử sang học ở Trường Đại học Y-Dược, cho biết thêm: Toàn quốc kháng chiến ngày 19-12-1946, thầy đã làm việc trong đội điều trị của Trung đoàn Thủ Đô suốt 60 ngày đêm chiến đấu trong nội thành Hà Nội. Sau khi quân Pháp thất bại nặng trong trận tiến công Chiến khu Việt Bắc cuối năm 1947, thầy Trần Hữu Tước cùng các thầy Hoàng Đình Cầu, Đặng Vũ Hỷ… đi vào Thanh Hóa xây dựng Trường Y sĩ đầu tiên của  liên khu III và IV.

Khi Trường Đại học Y-Dược chuyển lên Chiêm Hóa, thầy nhận nhiệm vụ đào tạo cán bộ chuyên khoa TMH cho trường. Thầy đã có công góp phần đào tạo một đội ngũ cán bộ kế cận gồm các anh Đặng Hiếu Trưng, Lê Văn Lợi và tôi. 

Giáo sư Trần Hữu Tước, Đại tướng Võ Nguyên Giáp (hàng thứ nhất, từ phải sang) cùng một số cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn Thủ Đô sau 60 ngày đêm chiến đấu ở  nội thành Hà Nội, rút ra ngoài vùng tự do kháng chiến cuối tháng 2 năm 1947...Ảnh tư liệu

Thời gian ở Thanh Hóa, thầy Tước bị những cơn đau đường ruột làm sức khỏe giảm sút rất nhanh. Năm 1946, khi theo Bác Hồ từ Pháp về nước thầy cao 1,75m, nặng 75kg, mà giờ chỉ còn 42kg, sút đến hơn 30kg.

Thuốc men quá thiếu thốn, cấp trên gợi ý sắp xếp một đường dây bí mật đưa thầy vào Hà Nội chữa bệnh một thời gian nhưng thầy kiên quyết từ chối và nói:

- Thà chết ngoài vùng tự do còn hơn sống trong vùng địch tạm chiếm!

Tuy nhiên thời gian sau, cuối năm 1951, Trung ương Đảng và Chính phủ đã bố trí gửi bác sĩ Trần Hữu Tước sang Trung Quốc khám bệnh và điều trị.

Sau thắng lợi Điện Biên Phủ, tiếp quản Thủ đô tháng 10-1954, ông  nhận  quyết định về Bệnh viện Bạch Mai, được phân công xây dựng khoa TMH của bệnh viện. Năm 1955, ông được phong hàm Giáo sư cùng các ông Hồ Đắc Di, Đỗ Xuân Hợp, Đặng Vũ Hỷ, Đặng Văn Ngữ, Trương Công Quyền, Hoàng Tích Trí, Tôn Thất Tùng.

Giáo sư Trần Hữu Tước đã có công đào tạo, bổ túc và xây dựng đội ngũ cán bộ TMH trên toàn quốc. Kể từ ngày đầu về nước cùng Bác Hồ, Giáo sư Trần Hữu Tước đã đào tạo hơn 500 bác sĩ, y sĩ, chuyên khoa TMH. Sau đó, những học trò ưu tú của giáo sư lại đào tạo thêm hàng ngàn thầy thuốc TMH cho toàn quốc..

Năm 1956, ông nhận quyết định làm Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai rồi năm 1969, làm Viện trưởng đầu tiên của Viện TMH Trung ương.Ông đã được bầu làm đại biểu Quốc hội các khóa II, III và IV; Ủy viên Ðoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc, Chủ tịch đầu tiên Tổng hội Y học, Phó chủ tịch Hội Chữ thập đỏ, Chủ tịch đầu tiên Hội TMH Việt Nam.Tháng 12 năm 1966, tại Đại hội Anh hùng, Chiến sĩ thi đua toàn quốc lần 4, Giáo sư Trần Hữu Tước được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động.

Khi về nghỉ tại gia đình ở 185 Bà Triệu, Hà Nội, Giáo sư-bác sĩ Trần Hữu Tước vẫn luôn tận tình giúp chữa bệnh cho bà con khu dân cư, được mọi người rất quý mến cảm phục.Giáo sư đã lâm bệnh và tạ thế ngày 23-10-1983, thọ 70 tuổi. Ngày 30-10-1996, Nhà nước đã truy tặng cho Giáo sư  Trần Hữu Tước Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học-kỹ thuật đợt một.

Năm 2005, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội đã làm lễ đặt tên Trần Hữu Tước cho một đường phố ở phường Nam Đồng, quận Đống Đa.

ĐỖ SÂM