Nữ PGS, TSKH Việt Nam đầu tiên nhận giải thưởng Pushkin

Dù đã ở tuổi bát tuần, cái tuổi xưa nay hiếm, nhưng PGS, TSKH Nguyễn Tuyết Minh vẫn giữ cho mình thói quen đọc sách và nghiên cứu các tài liệu mới liên quan đến ngôn ngữ học. Bà cho biết: “Thói quen này, một phần thừa hưởng gen di truyền từ mẹ đẻ (cụ Phạm Thị Trinh, 105 tuổi đời, 88 năm tuổi Đảng), một phần được do rèn luyện mà nên”.

Năm 1953, mới tròn 15 tuổi, bà Nguyễn Tuyết Minh đã hành quân ròng rã mấy tháng trời, vượt quãng đường từ Quảng Ngãi ra Hà Nội, rồi tiếp tục đi bộ lên chiến khu Việt Bắc và đến học tập tại Khu học xá Nam Ninh. Đầu năm 1954, bà được lựa chọn cùng 99 lưu học sinh Việt Nam sang Liên Xô học tập. Bà đăng ký học tại Ðại học Sư phạm Lê-nin nay là Ðại học Sư phạm Quốc gia Mát-xcơ-va, với mục tiêu trở thành những nhà nghiên cứu và giảng dạy tiếng Nga. Năm 1961, hoàn thành chương trình đào tạo, bà trở về nước và tham gia giảng dạy tại Khoa Ngữ văn (Đại học Sư phạm Hà Nội), sau đó chuyển sang dạy ở Ban tiếng Nga, Khoa Ngoại ngữ (Đại học Sư phạm Ngoại ngữ)-cái nôi đào tạo tiếng Nga cho rất nhiều thế hệ sinh viên Việt Nam.

PGS, TSKH Nguyễn Tuyết Minh.

Năm 1986, Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô (nay là Viện Hàn lâm Khoa học Liên bang Nga) và Ủy ban Khoa học Xã hội (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) đã mời bà tham gia làm cuốn Đại từ điển Việt-Nga. “Nhận nhiệm vụ này, tôi được trở lại nước Nga tiếp tục nghiên cứu khoa học, nhưng cũng đặt ra cho tôi nhiều thử thách phải vượt qua. Cả cuộc đời tôi gắn bó nhiều với nước Nga, nhưng sâu sắc nhất, hiểu cặn kẽ về nước Nga nhất là khoảng thời gian tôi nhận làm cuốn Đại từ điển Việt - Nga”- PGS, TSKH Nguyễn Tuyết Minh chia sẻ.

Thử thách đầu tiên là cô phải thuyết phục chồng, con cùng sang Liên Xô ở để tiện cho việc nghiên cứu. Được sự ủng hộ của gia đình, vợ chồng cô đã quyết định bán nhà và bắt đầu cuộc hành trình 16 năm xa quê nghiên cứu khoa học.

Thử thách thứ hai là dù việc làm từ điển đã được triển khai từ trước đó 4 năm, nhưng dường như mọi việc vẫn chỉ là mới bắt đầu. Đây là bộ từ điển hợp tác giữa hai Viện Ngôn ngữ nên phải làm đúng theo quy điển của từ điển học. Về tiếng Việt phải căn cứ theo cuốn Từ điển tiếng Việt của tác giả Hoàng Phê chủ biên, trong khi cuốn này chỉ mới có 45.000 từ, chưa có từ điển cỡ lớn.

Bà Tuyết Minh tâm sự: “Quá trình nghiên cứu, vì Tiếng Việt và tiếng Nga có nhiều điểm khác nhau như trong nhóm danh từ của tiếng Việt có danh từ, số từ, loại từ... Tiếng Nga lại khác, phải chia thành nhiều loại. Ví dụ, từ điển tiếng Việt có từ "ngồi", không có từ "ngồi xuống", dù đây là hai từ khác nhau, ngồi là trạng thái, ngồi xuống là hành động. Trong khi tiếng Nga có rất nhiều từ liên quan”.

Chính nhiều sự khác biệt như vậy, nên ròng rã suốt hai năm, bà và cộng sự chỉ bàn để đưa ra các nguyên tắc, sau đó mới tiến hành hoàn thiện và đến năm 2002, cuốn Đại từ điển Việt-Nga mới được hoàn thành. Trở về nước năm 2002, bà còn phải dành đến 10 năm để biên tập lại.

PGS, TSKH Nguyễn Tuyết Minh, cho biết: “Một cuốn từ điển, đằng sau mỗi từ là biết bao lý thuyết. Dù cuốn từ điển đã được nghiên cứu, biên soạn, chỉnh sửa một cách tỉ mỉ nhưng từ điển là để tra, bất kỳ khi nào người ta cũng có thể tìm ra lỗi, nên tôi hay nói với mọi người rằng, làm từ điển tức là cả đời tôi ngồi trên ghế... bị cáo”.

“Khi biết tin mình được nhận Huy chương Pushkin, tôi thực sự xúc động. Tôi tự nhủ với lòng mình, xem như mình đã hoàn thành nhiệm vụ và đóng góp một phần nhỏ bé cho tình hữu nghị, đoàn kết giữa hai nước Việt- Nga” - PGS, TSKH Nguyễn Tuyết Minh cho biết thêm.

Bài và ảnh: THÀNH AN