Nhận thức đúng để định hướng sáng tác đúng

Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, văn hóa, văn nghệ luôn được đặt ngang hàng với những lực lượng trực tiếp tham gia đấu tranh cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: Văn hóa, nghệ thuật cũng là một mặt trận, anh chị em văn nghệ sĩ là chiến sĩ trên mặt trận ấy. Như vậy, kiên định, bảo vệ, giữ vững tính đảng chính là nhằm bảo đảm môi trường văn học không đứng ngoài sự nghiệp cách mạng của dân tộc, môi trường sáng tạo của nhà văn không bị chệch hướng, đi ngược lại chuẩn mực chân, thiện, mỹ...

Vấn đề này không mới, nhưng chúng ta phải thường xuyên nhấn mạnh và nhất quán trong mọi hoàn cảnh, nhất là khi dư luận “chín người mười ý”. Đáng chú ý là, không ít người không hiểu hoặc cố tình không hiểu bản chất và nội hàm của tính đảng trong văn học nên đã quy chụp, võ đoán, cực đoan cho rằng tính đảng là sự "khuôn sáo", "tuyên truyền một chiều", "cản trở sáng tạo". Thực chất, tính đảng chưa và không bao giờ đòi hỏi nhà văn và tác phẩm văn học phải khuôn mẫu, minh họa, tô hồng. 

Ảnh minh họa: cand.com.vn 

Ngược lại, đó là sự “định vị” để nhà văn biết mình là ai, mình đang đứng ở đâu, mình sáng tác cho ai, vì mục tiêu gì... trong dòng chảy đầy biến động của thời cuộc và thời đại. Và từ sự “định vị” ấy, nhà văn tự tìm ra câu trả lời, đó là lao động sáng tạo, dù ở đâu, lúc nào cũng phải luôn đứng về phía nhân dân, đứng về phía chính nghĩa, đứng ở cái tâm của giá trị nhân văn và lợi ích quốc gia, dân tộc. Văn học phản ánh đời sống và nhà văn là người thư ký trung thành của thời đại, nhưng đó không phải là sự ghi chép đơn thuần. Văn học hướng con người đến cái đẹp, cái thiện, cái chân giá trị, hun đúc niềm tin, sức mạnh, khát vọng và lòng nhân ái. Ở bất cứ chế độ xã hội nào cũng không thể có văn học vô lập trường, vô khuynh hướng.

Nhấn mạnh vấn đề này để thấy, tính đảng không phải là sự “kiểm soát tư tưởng” trong sáng tạo như không ít người cố tình suy diễn. Đảng ta nhất quán tôn trọng tự do sáng tác, khuyến khích sáng tạo và tạo mọi điều kiện để nhà văn tạo ra tác phẩm phản ánh sâu sắc hiện thực đất nước và chân dung thời đại. Nhưng tự do không phải sự thả nổi vô nguyên tắc. Không có xã hội nào chấp nhận thứ tự do đứng trên pháp luật, đạo lý; kích động thù hận, ly khai, phủ nhận lịch sử.

Thế giới đã chứng kiến không ít trường hợp văn học tiếp tay cho chủ nghĩa cực đoan, làm bùng nổ xung đột sắc tộc, tôn giáo. Một viên đạn chỉ có thể giết một mạng người ngay tức khắc, nhưng một tác phẩm văn học nguy hại có thể trở thành lưỡi dao vô hình làm tổn hại đến cả một thế hệ, thậm chí là nhiều thế hệ. Sự nguy hiểm ấy nhắc nhở chúng ta rằng, tự do sáng tác, tự do ngôn luận phải luôn gắn với trách nhiệm xã hội và chuẩn mực của đạo đức, văn hóa dân tộc. Tính đảng chính là điểm tựa tư tưởng vững chắc để nhà văn đi đúng hướng, đồng hành với sự phát triển của đất nước và xu thế thời đại trong khi vẫn giữ được bản sắc, phong cách sáng tạo riêng.

Ở đây, chúng tôi muốn thông qua những hiện tượng xã hội, những vấn đề dư luận quan tâm, xâu chuỗi vấn đề một cách có hệ thống để góp tiếng nói chấn chỉnh những tư tưởng, khuynh hướng lệch lạc, cả trong sáng tác, phổ biến, thẩm định tác phẩm và trong cảm thụ, đánh giá, phê bình tác phẩm văn học của công chúng. Khi không gian mạng là một thế giới thứ hai, tác động đến mọi ngóc ngách của đời sống xã hội, dư luận dễ bị dẫn dắt. Không gian ảo nhưng tác hại là thật.

Khi một bộ phận người sáng tác có tư duy lệch chuẩn thì tác phẩm văn học rất dễ bị đánh tráo giá trị. Chúng ta cần nhìn thẳng vào những biểu hiện lệch chuẩn, mầm mống suy thoái trong đời sống văn học, soi chiếu vào quan điểm, đường lối của Đảng để thấy rõ hơn tính cấp thiết của việc phải kiên định, bảo vệ, giữ vững tính đảng trong văn học.

Đấu tranh ngăn ngừa suy thoái 

Tại sao những cuộc tranh luận về văn học thường diễn biến gay gắt và tốn nhiều giấy mực? Ấy là bởi, việc đánh giá, thẩm định, cảm thụ văn học là công việc của cảm xúc, cảm tính. Muốn có sự đánh giá đúng đắn, khách quan, bên cạnh kiến thức chuyên môn, trình độ thẩm mỹ, đòi hỏi chủ thể phải có bản lĩnh chính trị, đứng trên lập trường, quan điểm của Đảng. Việc nhất quán, kiên định tính đảng cũng chính là cách giúp chúng ta nhận diện rõ những mầm mống, biểu hiện suy thoái trong đời sống văn học.

Trong tác phẩm văn học, sự suy thoái có thể được nhận diện ở những biểu hiện: Cổ xúy tư tưởng bi quan, cực đoan, phản ánh xã hội bằng gam màu đen tối, khiến người đọc dễ mất niềm tin; xuyên tạc lịch sử, coi cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc là “nội chiến”; phản ánh méo mó hình tượng Bộ đội Cụ Hồ, từ nhân vật chính nghĩa bị đẩy thành những dạng nhân vật phiến diện, tiêu cực, lệch lạc về lối sống; “phi chính trị hóa” văn học, cổ vũ quan điểm tách văn học ra khỏi chính trị, coi lập trường tư tưởng là vật cản sáng tạo...

Những biểu hiện suy thoái này rất dễ dẫn đến “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong lĩnh vực tư tưởng, văn hóa. Văn học, nghệ thuật là linh hồn của văn hóa. Văn hóa soi đường cho quốc dân đi. Văn hóa còn thì dân tộc còn. Mất văn hóa là mất tất cả. Những đúc kết mang tính triết học ấy cần được giới nhà văn, nghệ sĩ coi như “bảng cửu chương” của hành trình sáng tạo. Hội nghị văn hóa toàn quốc năm 2021 đã cảnh báo rõ tình trạng một bộ phận sáng tác bắt chước nước ngoài một cách nhố nhăng, phản cảm, không có chọn lọc (nói nặng ra là "vô văn hóa", "phản văn hóa"). Khi tác phẩm gieo rắc sự hoài nghi, dao động, mơ hồ, ảo tưởng và khi giá trị dân tộc bị đảo lộn, lịch sử bị bôi xóa, xuyên tạc... thì không thể nói đó là “tự do sáng tạo”. Thực chất, đó là sự suy thoái cần được nhận diện, cảnh tỉnh và đấu tranh mạnh mẽ.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, trí tuệ nhân tạo, mạng xã hội đang làm dịch chuyển, thay đổi căn bản hệ sinh thái văn hóa đọc, đời sống văn học trong nước phải đối mặt với nhiều thách thức lớn. Một trong những vấn đề trọng tâm là làm sao giữ vững hệ giá trị cốt lõi, không đánh mất bản sắc, không lơi lỏng lập trường tư tưởng trước làn sóng thông tin từ không gian mạng.

Thực tiễn ngày càng đặt ra yêu cầu phải kiên định, bảo vệ, nâng cao tính đảng trong văn học. Để có một hệ sinh thái văn học tiến bộ, giữ vững tính đảng, bảo tồn tâm hồn dân tộc, phải đi từ công tác lý luận, phê bình, củng cố vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng trong văn học. Những cuộc tranh luận kiểu “ném đá” hay “tâng bốc”  không những không thể thay thế hoạt động phê bình học thuật, mà nhiều khi nó còn là tác nhân làm “biến dạng” thị hiếu văn học và giá trị thẩm mỹ.

Đặc biệt, vai trò định hướng, chỉ đạo của các cấp, các ngành chức năng và tiếng nói của những nhà văn, nghệ sĩ chân chính, có bản lĩnh chính trị vững vàng là hết sức quan trọng. Nhiệm vụ trước mắt cũng như lâu dài là cần tiến hành thường xuyên, liên tục công tác bồi dưỡng lý luận chính trị cho đội ngũ sáng tác; tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, trực tiếp là vai trò định hướng của Ban Tuyên giáo và Dân vận từ Trung ương đến các địa phương; nâng cao hoạt động sinh hoạt chính trị, chuyên môn nghiệp vụ của tổ chức hội, đoàn các cấp.

Tác phẩm văn học chỉ thực sự có giá trị khi nhà văn, người cầm bút đứng vững trên nền tảng tư tưởng, văn hóa, lịch sử dân tộc, hướng về lợi ích quốc gia, phụng sự Tổ quốc, nhân dân. Giữ vững tính đảng cũng chính là giữ gìn phẩm giá, bản lĩnh của người cầm bút. Trong thời đại số, yêu cầu này càng trở nên cấp bách. Trượt khỏi nguyên tắc đó là tự chối bỏ chính mình, làm vẩn đục đời sống văn học.