Hành trình làm sạch tàn tích chiến tranh

Hoạt động xử lý chất độc CS là một dự án đặc biệt do Viện Hóa học môi trường Quân sự (Binh chủng Hóa học) phối hợp với Bộ Tham mưu Quân khu 7 triển khai từ năm 2023. Mục tiêu nhằm phúc tra, thu gom và xử lý triệt để chất độc CS cùng các sản phẩm thủy phân tồn lưu sau chiến tranh ở các tỉnh phía Nam, góp phần bảo vệ môi trường sống và trả lại sức sống cho những vùng đất bị hóa chất tàn phá.

Chiến sĩ Đại đội Tiêu tẩy - Khói, Tiểu đoàn Hóa học 38, Bộ Tham mưu Quân khu 7 điều khiển hệ thống tách loại Clo. Ảnh: XUÂN CƯỜNG

Trước năm 2000, các điểm chôn lấp thùng phi nhựa chứa hóa chất do quân đội Mỹ để lại chủ yếu được xử lý thủ công, như dùng xút trung hòa rồi chôn lấp trong các hố bê tông. Cách làm này chỉ hạn chế sự phát tán tạm thời. Theo thời gian, độc chất vẫn âm ỉ trong lòng đất, đe dọa môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Từ năm 2010, Bộ Quốc phòng giao Viện Hóa học môi trường Quân sự nghiên cứu xây dựng quy trình xử lý triệt để chất độc CS. Hệ thống lò đốt hai cấp ra đời sau nhiều năm nghiên cứu, tích hợp cơ chế tách gốc Clo, phòng hấp thu nhằm ngăn phát sinh dioxin; đồng thời có khả năng cơ động, phù hợp với địa hình rừng núi, sông rạch phức tạp. Quy trình xử lý chất độc được triển khai theo chuỗi công đoạn khép kín: Khảo sát, phát hiện, đánh giá, lập kế hoạch, thu gom và xử lý, yêu cầu độ chính xác tuyệt đối.

Theo Trung tá Nguyễn Mạnh Hiếu, Phó trưởng phòng Công nghệ xử lý, Viện Hóa học môi trường Quân sự, khó khăn lớn nhất không phải ở công nghệ lò đốt mà ở công tác thu gom, vận chuyển chất độc tại những địa bàn hiểm trở. Nhiều điểm chôn lấp nằm sâu trong rừng rậm, sông rạch chằng chịt, đường mòn nhỏ hẹp. Có nơi bộ đội phải đi xuồng hàng chục ki-lô-mét, rồi tiếp tục hành quân bộ 2-3km trên địa hình dốc trơn trượt như khu vực đảo Nhím (Tây Ninh).

Mỗi dấu hiệu khả nghi như thùng phuy gỉ sét, đất biến màu, hay mùi hóa chất thoảng nhẹ đều có thể chứa hiểm họa. “Có lần, khi đào hố tại một điểm nghi ngờ, cả tổ phát hiện ngay dưới lớp đất ẩm thấp không chỉ có chất độc CS mà còn nguyên một quả bom chưa nổ với ngòi cơ học. Chúng tôi phải tính toán kỹ lưỡng, phối hợp lực lượng công binh và quân y địa phương để xử lý an toàn. Dù có bản đồ, hồ sơ kỹ thuật và máy dò hỗ trợ, nhưng thực địa luôn là ẩn số”, Trung tá Nguyễn Mạnh Hiếu cho biết.

Trả lại màu xanh cho đất

Nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị Quân đội với chính quyền địa phương trên địa bàn Quân khu 7, công tác khảo sát và xử lý ô nhiễm hóa học diễn ra đúng kế hoạch và bảo đảm an toàn. Sau hai năm triển khai, khoảng 285 tấn chất độc CS và sản phẩm thủy phân độc hại được thu gom, vận chuyển về khu xử lý tập trung tại Dầu Tiếng.

Đại tá Trần Thiện Phúc, Trưởng phòng Hóa học, Bộ Tham mưu Quân khu 7, cho biết: “Với lực lượng hóa học thời bình, "chiến trường" là những vùng đất tồn lưu chất độc, là các điểm nóng về môi trường hay khu vực bị phong tỏa do sự cố hóa học, dịch bệnh. Nhiệm vụ lần này mang tính đặc biệt, yêu cầu trình độ kỹ thuật và tinh thần trách nhiệm rất cao. Toàn bộ cán bộ, chiến sĩ tham gia đều phải qua huấn luyện chuyên sâu, diễn tập nhiều lần; đồng thời được kiểm tra, giám sát sức khỏe nghiêm ngặt nhằm bảo đảm an toàn tuyệt đối”.

Cán bộ, chiến sĩ Đại đội Tiêu tẩy - Khói, Tiểu đoàn Hóa học 38, Bộ Tham mưu Quân khu 7 tách từng thành phần trong đạn hóa học trước khi đưa vào lò đốt chuyên dụng. Ảnh: XUÂN CƯỜNG

Dưới cái nắng gắt của miền Đông Nam Bộ, cán bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn Hóa học 38, Bộ Tham mưu Quân khu 7 vẫn miệt mài kiểm tra thiết bị, vận hành hệ thống điều khiển lò đốt trong môi trường luôn nồng nặc mùi hóa chất, nhiệt độ cao, áp lực lớn. Trung sĩ Nguyễn Trần Bá Ý, Đại đội Tiêu tẩy khói, Tiểu đoàn Hóa học 38 chia sẻ: “Lần đầu vào ca xử lý chất độc, tôi có lo lắng vì ảnh hưởng sức khỏe lâu dài. Nhưng được trang bị đầy đủ kiến thức nên tôi và đồng đội luôn vững tâm. Nhiệm vụ chiến đấu thời bình của chúng tôi chính là dọn sạch những tàn dư chiến tranh, những thứ không nhìn thấy bằng mắt nhưng có thể hủy hoại cả môi trường sống”.

Những vùng đất từng không có sự sống giờ đây đã dần hồi sinh. Thượng úy Đỗ Thành Luân, Phó đại đội trưởng Đại đội Tiêu tẩy khói, xúc động chia sẻ: “Niềm vui lớn nhất của chúng tôi là khi trở lại những cánh đồng vừa xử lý, thấy sắc xanh cây trái trở lại, người dân yên tâm sản xuất mà không còn nơm nớp lo lắng. Đó là động lực để chúng tôi tiếp tục vượt khó, xử lý triệt để chất độc tồn lưu sau chiến tranh, trả lại sự sống cho những vùng đất nơi chiến trường xưa”.