QĐND - PGS, TS Trần Thanh Dương, Viện trưởng Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương cho rằng, mặc dù Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong phòng, chống bệnh sốt rét, nhưng sốt rét kháng thuốc Artemisinin (một loại thuốc điều trị tuyến đầu cho bệnh sốt rét) đã trở thành một thách thức lớn cho những cố gắng phòng, chống và loại trừ sốt rét ở khu vực nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Trước thềm Hội nghị Mạng lưới loại trừ sốt rét châu Á-Thái Bình Dương (APMEN) lần thứ bảy, phóng viên Báo Quân đội nhân dân đã có cuộc trao đổi với PGS, TS Trần Thanh Dương để hiểu rõ hơn vấn đề này.

Lo ngại bệnh sốt rét kháng thuốc

Phóng viên (PV): Ông có thể cho biết những thành tựu trong phòng, chống bệnh sốt rét mà Việt Nam đã đạt được trong thời gian qua?

PGS, TS Trần Thanh Dương - Viện trưởng Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương.

PGS, TS Trần Thanh Dương: Việt Nam tham gia vào APMEN tháng 8-2012 với mục tiêu loại trừ sốt rét vào năm 2030. Trong suốt thập kỷ qua, với sự cố gắng của cả nước, sự cam kết và hỗ trợ của Chính phủ, của các đối tác trong và ngoài nước, chiến dịch phòng, chống sốt rét của Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn với tỷ lệ mắc và tỷ lệ chết do sốt rét đã giảm mạnh. So với năm 2000, số ca mắc sốt rét đã giảm hơn 90,4% và số người chết do sốt rét đã giảm hơn 95,9%. Trong cùng năm, chỉ có 6 người chết do sốt rét và không có trận dịch nào được ghi nhận trên toàn quốc. Tỷ lệ mắc mới hằng năm là 0,3 ca/1000 dân, tỷ lệ chết do sốt rét hằng năm dưới mức 0,01 ca/1000 dân (năm 2014). Có thể nói, mục tiêu của Chương trình quốc gia phòng, chống sốt rét ở Việt Nam đã chuyển từ phòng, chống sang phòng, chống và loại trừ.

PV: Một trong những nội dung chính tại Hội nghị APMEN lần này là các quốc gia thành viên sẽ bàn thảo về vấn đề kháng thuốc Artemisinin, đồng thời, chia sẻ về việc duy trì cam kết chính trị và cam kết tài chính để loại trừ bệnh sốt rét. Ông nhận định thế nào về vấn đề này?

PGS, TS Trần Thanh Dương: Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), nếu không có hành động khẩn cấp thì việc sử dụng thuốc chống sốt rét để điều trị sốt rét ở tuyến đầu có thể trở nên vô tác dụng trong các năm tới, có thể dẫn tới sự gia tăng 25% tỷ lệ tử vong sốt rét trên toàn cầu. Nếu thiếu sự đầu tư và ủng hộ của các nhà lãnh đạo, bệnh sốt rét kháng thuốc sẽ nhanh chóng lây lan qua khu vực và sẽ đến các vùng khác trên thế giới. Tại Việt Nam, đã xuất hiện tình trạng kháng thuốc sốt rét tại 5 tỉnh (gồm Bình Phước, Đắc Nông, Gia Lai, Quảng Nam, Khánh Hòa) và có nguy cơ lan rộng tới những địa phương khác trong cả nước nếu không có những biện pháp khống chế kịp thời và hiệu quả. Nguy cơ về mắc sốt rét bắt đầu tăng tại các tỉnh miền Bắc.

Mặt khác, khó khăn cho việc phòng, chống bệnh sốt rét hiện nay là nguồn kinh phí cấp từ Nhà nước còn hạn chế và không ổn định; nguồn kinh phí viện trợ của các tổ chức quốc tế và nước ngoài có xu hướng giảm, dẫn đến hoạt động phòng, chống sốt rét cũng gặp nhiều khó khăn. Trong khi đó, tổ chức mạng lưới cán bộ làm công tác phòng, chống sốt rét tại tuyến cơ sở của nhiều địa phương còn chưa đáp ứng được nhu cầu, đặc biệt tại các vùng sâu, vùng xa. Do đó, mạng lưới này cần phải được củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động, bổ sung nguồn lực để đáp ứng yêu cầu. Cũng có một số vùng do số trường hợp mắc sốt rét giảm thấp hoặc không xuất hiện trong nhiều năm liền, dẫn đến chủ quan, công tác phòng, chống không còn được chú ý và quan tâm đúng mức. Vì vậy, dự kiến kinh phí đầu tư cho phòng, chống sốt rét những năm tới sẽ bị thiếu hụt.

Người dân cần chủ động phòng bệnh sốt rét

PV: Ông có thể cho biết những thách thức mà Chương trình quốc gia phòng, chống sốt rét đang phải đối mặt?

PGS, TS Trần Thanh Dương: Như tôi đã nói ở trên, ngoài khó khăn về tài chính thì vấn đề giám sát, quản lý phòng, chống sốt rét cho đối tượng là dân di cư, biến động cũng là một thách thức lớn; nhất là những người đi làm ăn theo thời vụ từ vùng không có sốt rét và vùng sốt rét nhẹ, đến vùng sốt rét lưu hành vừa và nặng dẫn đến nguy cơ bùng phát dịch. Hệ thống y tế thôn bản mặc dù đã phát triển về số lượng nhưng chất lượng chuyên môn vẫn còn yếu. Mặt khác, sự tham gia của cộng đồng trong hoạt động phòng, chống sốt rét còn hạn chế, chủ yếu vẫn do cán bộ, nhân viên y tế thực hiện.

PV: Thưa ông, những trường hợp không may bị bệnh sốt rét sẽ được hưởng lợi gì từ chương trình?

PGS, TS Trần Thanh Dương: Chương trình quốc gia phòng, chống sốt rét bảo đảm cung cấp đủ thuốc sốt rét và miễn phí cho người dân; bảo đảm cho họ được tiếp cận chẩn đoán sớm, điều trị kịp thời, hiệu quả tại các cơ sở y tế Nhà nước và tư nhân. Những người có nguy cơ mắc sốt rét được bảo vệ bởi các phương pháp phòng, chống sốt rét phù hợp; cung cấp miễn phí màn, võng tẩm hóa chất diệt muỗi. Xin được nhấn mạnh là các hóa chất này tồn lưu thời gian dài cho người dân sống trong vùng có bệnh sốt rét, gồm cả dân di cư tự do, dân qua lại biên giới, hộ gia đình nghèo...

PV: Để phòng, chống bệnh sốt rét, ông có lời khuyên nào đối với người dân?

PGS, TS Trần Thanh Dương: Việt Nam là một quốc gia có khí hậu được coi là “lý tưởng” cho những véc-tơ gây bệnh sốt rét. Hiện nay, khi chưa có vắc-xin phòng, ngừa sốt rét, thì việc phòng, chống muỗi truyền bệnh vẫn được xem là biện pháp phòng bệnh hữu hiệu nhất. Có nhiều phương pháp khác nhau để phòng, chống muỗi truyền bệnh sốt rét. Cụ thể như tiến hành diệt muỗi bằng hóa chất hoặc ngăn sự tiếp xúc giữa người và muỗi truyền bệnh. Hiện nay, các vùng có nguy cơ cao mắc bệnh sốt rét thì biện pháp dùng màn tẩm hóa chất trong cộng đồng để phòng, chống muỗi được sử dụng nhiều. Một phương pháp cũng mang lại kết quả lâu dài, đó là san lấp các ao tù, vũng nước để loại trừ các ổ lăng quăng (ấu trùng của muỗi). Ngoài ra, người ta cũng có thể loại trừ các ổ lăng quăng bằng cách thường xuyên khơi thông dòng chảy hoặc thả cá vào bể, chum, vại chứa nước để cá ăn lăng quăng. Ở các vùng có bệnh sốt rét lưu hành, người dân cũng cần chú ý thực hiện một số biện pháp nhằm ngăn cản sự tiếp xúc giữa muỗi và người như: Mặc quần dài, áo dài tay khi đi làm nương, làm rừng; bôi thuốc xua muỗi lên những nơi da hở; đốt hương muỗi; dọn dẹp nhà cửa gọn gàng… Dĩ nhiên, cách hữu hiệu nhất để phòng, chống sốt rét hiện nay là phải ngủ màn và màn phải được tẩm hóa chất, thường xuyên phun hóa chất diệt muỗi.

PV: Xin cảm ơn ông!

THU HƯƠNG (thực hiện)