Thủy điện có vô can trong lũ lụt miền Trung?

Mưa lũ khiến nhiều nhà dân ở Bình Định bị đổ sập. Ảnh: Văn Chung

Trong buổi làm việc với đoàn kiểm tra của Bộ tư lệnh Quân khu 5 do Thiếu tướng Nguyễn Quy Nhơn, Trưởng ban PCLB-TKCN Quân khu làm trưởng đoàn, ông Mai Đình Lự, Phó bí thư Huyện ủy, Chủ tịch HĐND huyện Đại Lộc (Quảng Nam) khẳng định, nguyên nhân lũ lên nhanh là do việc xả lũ của các thủy điện sông Bung 4 và Đăk Mi 4 với lưu lượng có lúc hơn 7000m3/giây. Tính đến chiều tối 17-11, lượng nước chảy về lòng hồ thủy điện Sông Tranh 2 là 2.558m3/giây, khiến nước trong lòng hồ dâng cao vượt trên ngưỡng tràn hơn 3,5m, buộc thủy điện này phải tiếp tục xả tràn với lưu lượng lên đến 2.450m3/giây. Nước lớn về ban đêm, trong vòng hai giờ mà từ báo động 1 lên đến báo động 3, nên người dân ở phía hạ lưu các sông Thu Bồn và sông Vu Gia trở tay không kịp.

Trả lời cơ quan thông tấn, báo chí, ông Nguyễn Sự, Bí thư Thành ủy TP Hội An (Quảng Nam) khẳng định, thủy điện góp phần cung cấp nguồn năng lượng, nhưng mặt trái của nó không phải là ít tác hại. Mùa tích nước, địa phương điêu đứng vì khô hạn. Mùa mưa, xả lũ, nước về nhanh, gây xói lở, ngập lụt nặng nề. Nhiều người dân ở thị xã An Khê và thị xã Ayun Pa (Gia Lai) đều cho rằng, “thủ phạm” gây ra tình trạng ngập lụt tại hai địa phương trong đợt mưa lũ vừa qua là do thủy điện An Khê - Kanak và hồ thủy lợi Ayun Hạ xả lũ.

Những ý kiến của lãnh đạo và một số người dân không phải là không có cơ sở, bởi theo số liệu của Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn miền Trung-Tây Nguyên cho thấy: Mực nước sông Ba đoạn chảy qua thị xã An Khê trong đêm 15 rạng sáng 16-11 vượt trên báo động 3 là 3,65m - mức nước này đã vượt đỉnh lũ lịch sử năm 1981 tới 1,67m. Trong khi đó tại thị xã Ayun Pa, nước lũ cũng chạm cầu Bến Mộng. Rất may, ngay trong chiều 15-11, sau khi được thông báo hồ thủy điện An Khê - Kanak xả lũ với lưu lượng 2.400m3/giây, các đơn vị quân đội đứng chân trên địa bàn cùng cả hệ thống chính trị của các địa phương vào cuộc một cách khẩn trương, quyết liệt di dời người và tài sản của nhân dân, nên lũ lịch sử nhưng không gây thiệt hại lớn. Như vậy chúng ta có thể thấy rằng, thủy điện không thể vô can trong việc nước lũ dâng cao bất thường.

Lũ dâng cao khiến ruộng nương của người dân Quảng Nam bị ngập.

Theo phản ảnh của một số người dân tại các huyện Đại Lộc, Duy Xuyên, Điện Bàn (Quảng Nam), thì trước khi xả lũ, thủy điện có thông báo cho người dân biết. Song việc tiếp nhận thông tin của người dân không kịp thời, không đầy đủ, do một số còn bận đi làm, đến khi trở về thì lũ dâng bất thường gây ngập nhà cửa...

Những ngày qua, tại Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XIII, các câu hỏi về tình trạng xả lũ của thủy điện cũng làm “nóng” nghị trường. Đại biểu Quốc hội Trần Thị Dung (tỉnh Điện Biên) nêu vấn đề: Trước nỗi đau của người dân trong vùng bão lũ, nhất là vùng hạ lưu, chính quyền các địa phương vô cùng bức xúc khi thủy điện xả lũ không báo trước, khiến người dân không kịp trở tay. Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng cho rằng, phải công khai cho nhân dân biết quy trình vận hành, không phải đợi tới khi có lũ mới thông báo.

Theo ghi nhận của chúng tôi, để giảm đến mức thấp nhất thiệt hại do mưa lũ gây nên, Bộ Công Thương cần chủ động cầm trịch trong việc điều hòa, phối hợp hoạt động của mạng lưới thủy điện trên phạm vi quốc gia cũng như trong từng vùng, miền; phải nắm chính xác về quy mô, năng lực của từng nhà máy thủy điện; trên cơ sở đó kiểm soát, điều tiết việc tích nước, xả nước của từng nhà máy sao cho phù hợp với lưu lượng. Vấn đề quan trọng hàng đầu là việc xả nước của các nhà máy thủy điện phải vừa bảo đảm tính an toàn của hồ đập, vừa không tạo ra lũ dữ đe dọa tài sản, tính mạng của người dân. Các nhà máy thủy điện, hồ thủy lợi phải dự báo và xả lũ sớm khi mực nước còn thấp, không được để đến khi mực nước dâng cao thì mới xả ồ ạt.

Mặt khác, ngoài việc phát huy phương châm “4 tại chỗ”, phối hợp chặt chẽ với lực lượng vũ trang, huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc, các địa phương cần tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức tự giác chấp hành của người dân trong phòng, tránh thiên tai, bão lũ… Một vấn đề mà chúng tôi muốn đề cập trong bài viết này là ý thức phòng tránh bão lũ, thiên tai của người dân còn hạn chế. Trong số 41 người chết, 5 người mất tích tại các địa phương miền Trung, có khá nhiều người chết do bất cẩn như: Chăn vịt sa chân vào hố, lũ cuốn khi đang thả lưới đánh bắt cá, lội qua đập tràn trong khi mưa lớn…

Thiết nghĩ, việc nghiên cứu, phân tích, rút kinh nghiệm, kiểm điểm nghiêm túc công tác phòng, chống lụt bão trong thời gian vừa qua là hết sức cần thiết. Có như vậy mới có thể khắc phục triệt để những thiếu sót, bất cập nhằm hạn chế thấp nhất những thiệt hại do thiên tai gây ra.

Bài và ảnh: PHAN TIẾN DŨNG