QĐNĐ - Mới đây, tôi có dịp về làng Thổ Hà (Vân Hà, Việt Yên, Bắc Giang), một làng ở ngã ba sông và nổi tiếng trong lịch sử làng nghề làm sành sứ; nhưng nay đã trở thành làng làm bánh đa nem, giúp Thổ Hà giàu lên nhanh chóng. Điều ông Nêm, một người dân nói làm tôi bất ngờ: “Chả giấu gì bác, mấy chục hộ làm bánh đa chúng em mỗi năm có thu nhập khoảng từ 500-600 triệu đồng cả”. Vậy là ở đây làm ăn phát đạt vào loại bậc nhất, nhì trong số các làng nghề nước ta!

Song gây ấn tượng với khách tham quan vẫn là bộ mặt xóm làng còn đậm dấu tích của một làng gốm cổ. Hầu như còn nguyên trạng nơi chứa và ngâm, nhào đất sét; nơi đặt các lò thủ công nung bằng cây guột khô; tường nhà, cổng làng đều được làm từ nhiều hàng tiểu sành chồng lên nhau, thứ nguyên liệu chịu chống ngập nước rất tốt (ở đây năm nào cũng bị lụt lội)… Đây giống như một bảo tàng về gốm. Không những vậy, dân địa phương vẫn thường tự hào kể với khách tham quan về quá khứ vàng son của ông cha họ. Tuy nhiên, khi hỏi có nên khôi phục nghề truyền thống, họ đều lắc đầu. Rõ là nghề làm bánh đa nem đã thay thế xứng đáng nghề sành sứ có lịch sử hơn 700 năm của một nơi “cận lộ, cận giang” này. Tuy nhiên, có một câu hỏi đặt ra: Cứ theo đà phát triển của nền kinh tế thị trường, liệu Thổ Hà sẽ có thể còn nghề nào khác nữa chăng? Bởi giờ đây đã thấy hiện hữu nhiều sự bất cập của nghề “thứ hai”. Đất chật người đông, thiếu đất sản xuất, đâu cũng ngổn ngang mành vỉ phơi bánh đa và chất ngất bao đựng gạo nguyên liệu chở đến, thành phẩm bánh đa chở đi. Còn có sự ô nhiễm khá nghiêm trọng: Thoang thoảng mùi hôi hám bởi nước thải sau lắng lọc bột gạo thoải mái đổ xuống cống rãnh, rồi chảy cả xuống sông.

Ông Trịnh Quốc Đạt, Phó chủ tịch Hiệp hội làng nghề truyền thống Việt Nam, cho biết, hiện nước ta có gần 3000 làng nghề, trong đó 80% là hộ cá thể, giải quyết việc làm cho khoảng 20 triệu lao động và đã có 300 làng nghề bị mai một. Hiệp hội của ông thời gian qua đã có vai trò đắc lực tham mưu với nhà nước trong việc quy hoạch, điều chỉnh làng nghề sao cho phù hợp với sự phát triển kinh tế xã hội và du lịch của đất nước.

Có thể thấy ở Vân Hà một hình ảnh thu nhỏ của quy luật chung trong các làng nghề truyền thống: Luôn chịu sự sàng lọc khắc nghiệt của thời gian. Vấn đề là, chính quyền, đoàn thể, mỗi hộ dân ở các địa phương phải có biện pháp giữ được làng nghề, hay việc chuyển đổi ngành nghề thế nào cho hợp lý, thuận với quy luật biến đổi ngặt nghèo của kinh tế thị trường hôm nay.

ANH THƯ