Một số chính sách cụ thể trong thời gian qua đã mang lại những kết quả tích cực. Tuy nhiên, việc cần làm hiện nay là ổn định chính sách. Phải tạo ra chính sách phát triển NLTT để từ cơ quan quản lý, các địa phương, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và các nhà đầu tư đều thấy được hiệu quả đầu tư.
Không nên đẩy khó cho doanh nghiệp
Trước những mong ngóng của nhà đầu tư về cơ chế giá mới cho điện gió, điện mặt trời, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã có nhiều văn bản chỉ đạo các đơn vị triển khai tìm hướng tháo gỡ khó khăn cho các nhà đầu tư. Mới đây, Bộ Công Thương có Tờ trình số 4778/TTr-BCT về Đề án Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045 (Quy hoạch điện VIII), trong đó xin ý kiến Thường trực Chính phủ các cơ chế cho các dự án điện gió, điện mặt trời. Liên quan đến cơ chế đối với các dự án điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp, Bộ Công Thương đề xuất và đề nghị Thủ tướng Chính phủ chấp thuận cơ chế nhà đầu tư các dự án chuyển tiếp (dự án hoàn thành sau thời gian áp dụng giá ưu đãi cố định) tiến hành đàm phán giá điện, hợp đồng mua bán điện với EVN trong khung giá phát điện và hướng dẫn do Bộ Công Thương ban hành. Với các dự án điện gió, điện mặt trời triển khai trong tương lai sẽ áp dụng cơ chế đàm phán giá điện và hợp đồng mua bán điện tương tự như trên để bảo đảm tính đồng nhất của hành lang pháp lý với các dự án. Còn các dự án đã được công nhận vận hành thương mại, Bộ Công Thương đề nghị Thủ tướng Chính phủ có văn bản chỉ đạo để có cơ sở hướng dẫn việc rà soát, xem xét lại hợp đồng giữa EVN với các chủ đầu tư.
EVN đang được Nhà nước giao thực hiện mua toàn bộ sản lượng điện từ các dự án điện NLTT với mức giá do Nhà nước quy định. Nhưng có thể thấy, giá điện từ nguồn NLTT hiện cao hơn so với nguồn điện từ nguồn năng lượng truyền thống, điển hình như thủy điện lớn. Như vậy, EVN đang thực hiện chức năng thay Nhà nước, chi phí bù giá cho NLTT đang được hòa chung với chi phí của ngành điện, chưa tách rõ ràng trong hóa đơn tiền điện. Khi tỷ trọng NLTT tăng lên thì thành phần bù giá sẽ ngày càng tăng, ảnh hưởng lớn đến chi phí giá thành ngành điện. Trong khi đó, EVN cũng là doanh nghiệp, phải tự chủ hoàn toàn về tài chính, nếu không có cơ chế, không có nguồn tài chính để bảo đảm cho việc mua điện NLTT thì EVN cũng rất khó khăn.
Theo quy định hiện nay, giá bán lẻ điện bình quân là 1.864,44 đồng/kWh, áp dụng từ năm 2019 đến nay. Mức này được Chính phủ quy định (theo từng thời kỳ, năm) và là căn cứ để tính toán giá bán lẻ điện sinh hoạt cho từng đối tượng và mức độ sử dụng. Trong khi đó, cơ chế giá ưu đãi cố định (FIT) với giá mua điện NLTT được áp dụng trong thời gian qua là 8,38-9,35cent/kWh (tương đương khoảng 1.940 đồng đến 2.156 đồng/kWh). Theo các chuyên gia kinh tế, vấn đề cần đặt ra ở đây là phải tách bạch và làm rõ được vấn đề giữa kinh doanh và mục tiêu chính trị, thông qua cơ chế đối với giá điện. Có như vậy mới không còn tình trạng khi hệ thống dư thừa công suất thì nguồn điện từ năng lượng điện gió và mặt trời phải cắt giảm.
Cần sự tham gia của tư nhân cả trong và ngoài nước
Nhìn vào câu chuyện “tắc nghẽn” trong phát triển NLTT thời gian qua, ông Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ cho rằng, đó là do hai bên (nhà nước và doanh nghiệp) chưa có sự đồng thuận. “Hiện tại, chúng ta đang chỉ tập trung bàn về lợi ích kinh tế nhưng tư duy như thế sẽ không giải quyết được vấn đề. Những câu chuyện về giá, về chính sách khuyến khích, phải dựa trên tinh thần lợi ích chia sẻ, thấu hiểu lẫn nhau. Trong quá trình chuyển đổi cấu trúc năng lượng, hướng tới công nghệ cao, năng lượng sạch sẽ có những khó khăn và chúng ta cần phải bàn bạc tháo gỡ”, ông Trần Đình Thiên gợi mở.
Về vấn đề công nghệ, trước lo ngại điện gió và điện mặt trời không ổn định, các chuyên gia năng lượng cho rằng, các nước đã xử lý việc này bằng cách phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng nhằm bảo đảm vận hành hệ thống điện ổn định, an toàn, hiệu quả. "Tại Việt Nam, đây là loại hình mới, vì vậy, Chính phủ cần sớm có chính sách thúc đẩy ứng dụng giải pháp đầu tư phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng đối với các nhà máy NLTT, hoặc cho toàn hệ thống điện; trong quá trình xây dựng Quy hoạch điện VIII cần quan tâm phát triển mô hình hệ thống pin lưu trữ năng lượng; phân biệt và giải quyết các cơ chế đầu tư phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng tương ứng”, ông Nguyễn Thái Sơn, Thường trực Hội đồng Khoa học-Biên tập, Tạp chí Năng lượng Việt Nam, chia sẻ.
Liên quan tới bất cập về hệ thống truyền tải chưa đồng bộ với tốc độ phát triển nguồn điện, thực tế cho thấy, việc xã hội hóa đầu tư xây dựng lưới điện truyền tải đã được đề cập đến từ nhiều năm nay và được đánh giá là phương án hiệu quả, giúp giảm áp lực vốn đầu tư của Nhà nước và EVN. Tuy nhiên đến nay, việc để các đơn vị tư nhân tham gia vào lĩnh vực này vẫn còn nhiều trở ngại, trong đó nguyên nhân chính vẫn là vướng quy định pháp luật. Tại Điều 4 của Luật Điện lực hiện đang quy định “Nhà nước độc quyền trong hoạt động truyền tải”. Tuy nhiên, không có quy định cụ thể về hoạt động truyền tải bao gồm những hoạt động nào. Như vậy, theo quy định của Luật Điện lực, hiện Nhà nước vẫn độc quyền trong các khâu đầu tư và vận hành lưới điện truyền tải. Những bất cập này dẫn đến tình trạng đầu tư lưới điện truyền tải chưa đáp ứng kịp với phát triển nguồn điện và nhu cầu sử dụng điện trong thời gian qua. Vì thế, theo ông Cấn Văn Lực, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính-tiền tệ quốc gia, việc Chính phủ đề xuất sửa Luật Điện lực để cho phép mọi thành phần kinh tế được tham gia đầu tư dự án truyền tải điện là cần thiết và cấp bách.
Trên thực tế, một công trình tiêu biểu cho việc khai thác nguồn lực tư nhân tham gia xây dựng đường dây truyền tải là công trình Trạm biến áp 500kV Thuận Nam và tuyến dây 500kV, 220kV tại tỉnh Ninh Thuận. Đây là dự án nhà máy điện kết hợp hệ thống truyền tải quốc gia với cấp điện áp 500kV đầu tiên, do doanh nghiệp tư nhân đầu tư, xây dựng tại Việt Nam. Cuối năm 2020, Trạm biến áp 500kV Thuận Nam và đường dây 500kV Thuận Nam-Vĩnh Tân được đưa vào hoạt động, trở thành thí điểm đầu tiên cơ chế cho phép doanh nghiệp đầu tư hạ tầng truyền tải điện, trở thành một mắt xích trong hệ thống truyền tải điện quốc gia.
    |
 |
| Lắp đặt hệ thống điện mặt trời ở huyện Buôn Đôn, Đắc Lắc. Ảnh: CÔNG BẮC |
Đứng ở góc độ là cơ quan được Chính phủ giao đầu tư xây dựng và vận hành các công trình truyền tải điện, đại diện EVN, ông Nguyễn Tài Anh, Phó tổng giám đốc EVN cho biết, EVN được Chính phủ giao thực hiện nhiệm vụ chính trị trong việc đầu tư và vận hành lưới điện, trong đó bao gồm cả mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô nên giá, phí truyền tải hiện nay cũng phải đáp ứng cả mục tiêu đó chứ không phải chỉ xem xét thuần túy về mặt kinh doanh có lợi nhuận. Ông Nguyễn Tài Anh cũng cho biết, về chủ trương, EVN cũng rất ủng hộ thành phần ngoài tham gia xã hội hóa đầu tư lưới truyền tải, tuy nhiên điều kiện nào và ranh giới nào cho phép xã hội hóa để bảo đảm các yếu tố liên quan đến quốc phòng, an ninh, an ninh năng lượng cần được các cơ quan nhà nước có thẩm quyền hướng dẫn cụ thể.
Chuyển đổi năng lượng từ hóa thạch sang năng lượng sạch, NLTT là giải pháp then chốt để Việt Nam hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, bảo đảm an ninh năng lượng, bảo vệ môi trường. Để đạt được mục tiêu chuyển đổi năng lượng và phát thải ròng bằng 0 như đã cam kết, vấn đề lớn vẫn là nguồn lực thực hiện. Trong “Báo cáo quốc gia về khí hậu và phát triển cho Việt Nam” mới công bố, Ngân hàng Thế giới (WB) ước tính tổng nhu cầu tài chính tăng thêm của Việt Nam để hướng tới phát thải ròng carbon bằng 0 có thể lên tới 368 tỷ USD trong giai đoạn 2022-2040, hay xấp xỉ 6,8% GDP mỗi năm. Để có được nguồn vốn rất lớn này không cách nào khác là cần sự tham gia của tư nhân cả trong và ngoài nước. Vì vậy, việc cần làm lúc này là sớm tháo gỡ vướng mắc cho các nhà đầu tư để họ tiếp tục tin tưởng và hưởng ứng khuyến khích của Nhà nước trong phát triển nguồn NLTT.
VŨ DUNG