Tính bất ổn của năng lượng tái tạo gây thách thức lớn
Việc cắt giảm nguồn năng lượng tái tạo là điều không mong muốn. Theo EVN, việc tiết giảm nguồn năng lượng tái tạo cũng như các loại nguồn khác trong thời gian qua là tình trạng khách quan, không mong muốn. Thực tế công tác điều độ hệ thống điện cho thấy, vận hành với tỷ trọng cao về năng lượng tái tạo là không hề dễ dàng.
Ông Võ Quang Lâm, Phó tổng giám đốc EVN cho biết: “Khi thời tiết biến động, điện mặt trời cũng không phát huy được gần 17.000MW, điện gió cũng chỉ huy động được rất khiêm tốn. Đây chính là tính bất định của năng lượng tái tạo. Do đó, thời gian qua, năng lượng truyền thống vẫn đóng vai trò chủ chốt và quyết định trong bảo đảm cung ứng điện quốc gia”.
Theo EVN, hiện tổng công suất các nguồn điện năng lượng tái tạo (gió, mặt trời) gần 20.700MW, chiếm 27% công suất lắp đặt nguồn điện toàn hệ thống. Tuy nhiên, với đặc điểm tự nhiên của điện mặt trời là phụ thuộc vào thời gian nắng trong ngày (nắng mạnh thì phát nhiều điện, tắt nắng thì không phát điện) nên việc vận hành hệ thống điện gặp nhiều khó khăn. Ngoài ra, việc phụ tải tăng trưởng thấp hơn dự kiến do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19; chênh lệch lớn giữa phụ tải cao điểm và thấp điểm trong ngày cũng gây nhiều khó khăn cho công tác điều độ hệ thống điện. Để bảo đảm an ninh, an toàn trong vận hành hệ thống điện, A0 không thể huy động toàn bộ công suất khả dụng của nguồn điện, trong đó có cả các nguồn năng lượng tái tạo vào các giờ phụ tải thấp điểm (buổi trưa, các ngày nghỉ cuối tuần hoặc các dịp lễ, tết).
Riêng đối với điện gió, theo ông Võ Quang Lâm, việc phát điện trong những tháng vừa qua của loại hình năng lượng này cũng cho thấy sự bất ổn. “Thời điểm phát tốt nhất của điện gió từ tháng 11 năm trước tới tháng 2 năm sau, những tháng phát thấp nhất lại là các tháng nóng (từ tháng 4 đến tháng 6). Mọi người thường nghĩ điện gió phát đều nhưng không phải. Vào những lúc cần điện gió nhất thì sản lượng điện gió lại thấp nhất”, ông Võ Quang Lâm chia sẻ.
Về tình trạng cắt giảm huy động nguồn năng lượng tái tạo, theo Bộ Công Thương, đây là tình huống bắt buộc trong bối cảnh hệ thống điện quốc gia thừa nguồn và lưới điện quá tải cục bộ, nhằm bảo đảm an ninh, an toàn hệ thống điện. Việc tiết giảm cũng đã được EVN và A0 tính toán, thực hiện công khai, minh bạch, bình đẳng cho tất cả các nhà máy mà không phân biệt chủ đầu tư.
Thứ trưởng Bộ Công Thương Đặng Hoàng An đánh giá, sự phát triển nhanh với quy mô công suất lớn của các nguồn năng lượng tái tạo tập trung tại một số khu vực miền Trung, miền Nam đã gây ra hiện tượng quá tải cục bộ, quá tải lưới điện truyền tải liên kết miền và hệ thống điện dư thừa công suất phát so với nhu cầu phụ tải trong một số thời điểm, tình huống cụ thể. Vì vậy, đây là các tình huống nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến an toàn, an ninh hệ thống điện, có thể khiến tần số hệ thống điện tăng cao (thậm chí gây sự cố lan tràn trên toàn bộ hệ thống điện quốc gia) nếu không có ngay các mệnh lệnh điều độ chuẩn xác, được thực hiện kịp thời và các giải pháp khẩn cấp khác. “Mặc dù A0 đã thực hiện giảm phát các nguồn năng lượng truyền thống đến giới hạn kỹ thuật với cấu hình tối thiểu nhưng hệ thống điện vẫn dư thừa công suất. Do đó, A0 bắt buộc phải cắt giảm tiếp các nguồn NLTT để bảo đảm giữ tần số hệ thống điện trong giới hạn kỹ thuật cho phép, tránh sụp đổ hệ thống điện, gây tổn thất nghiêm trọng tới toàn bộ hoạt động sản xuất, kinh tế và đời sống nhân dân trên cả nước”, Thứ trưởng Đặng Hoàng An nhìn nhận.
Để hạn chế tình trạng cắt giảm huy động công suất nguồn NLTT, Bộ Công Thương đã có hướng dẫn EVN và A0; trong đó yêu cầu EVN và A0 tính toán, công bố mức điều tiết giảm công suất huy động của các nhà máy điện, chỉ huy thực hiện, phù hợp với cơ cấu nguồn điện đang phát, công suất truyền tải giữa các vùng, miền, mức dự phòng quay và dự phòng khởi động nhanh cần thiết... tại thời điểm phải điều tiết giảm, tuân thủ theo nguyên tắc rõ ràng, minh bạch, thực hiện đồng đều giữa các loại hình, không phân biệt đó là các loại hình nguồn điện phải có giấy phép hoạt động điện lực hay được miễn trừ. Đồng thời, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 478/QĐ-BCT ngày 9-2-2021 về việc dịch chuyển giờ phát cao điểm các nhà máy thủy điện nhỏ nhằm tối ưu huy động các nguồn NLTT trong hệ thống điện.
Dễ dãi trong bổ sung dự án
Ở khía cạnh khác, tình trạng phải cắt giảm công suất các dự án NLTT trong thời gian qua còn được lý giải là do sự dễ dãi của địa phương trong việc ồ ạt cấp phép đầu tư nhiều dự án điện mặt trời, điện gió đã tạo ra sự thiếu đồng bộ giữa phát triển các dự án nguồn điện và phát triển lưới điện, gây ra quá tải nghiêm trọng cho hệ thống truyền tải điện. Được biết, tại Đề án Điều chỉnh Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2011-2020 có xét đến năm 2030 (Quy hoạch điện VII điều chỉnh), tổng công suất nguồn điện mặt trời chỉ đặt ra là khoảng 850MW vào năm 2020, khoảng 4.000MW vào năm 2025 và khoảng 12.000MW vào năm 2030. Tổng công suất nguồn điện gió chỉ đặt ra khoảng 800MW vào năm 2020, khoảng 2.000MW vào năm 2025 và khoảng 6.000MW vào năm 2030. Nhưng do các chính sách khuyến khích của Chính phủ, nhà đầu tư hào hứng đổ vốn vào các dự án NLTT nên tính hết năm 2021, tổng công suất nguồn điện mặt trời đưa vào vận hành đạt gần 17.000MW; tổng công suất nguồn điện gió hơn 4.000MW, vượt nhiều lần so với kế hoạch công suất điện gió, điện mặt trời ở Quy hoạch điện VII điều chỉnh.
Đơn cử như tại tỉnh Ninh Thuận, địa phương hiện có tỷ lệ NLTT lớn nhất nước với 55 dự án, tổng công suất hơn 3.400MW đưa vào vận hành. Trong đó, có 35 dự án điện mặt trời với công suất 2.457MW, 11 dự án điện gió với công suất 667MW, 9 dự án thủy điện đạt công suất 299MW. Đây cũng là địa phương “nóng” nhất cả nước về việc các dự án điện mặt trời bị đề xuất cắt giảm công suất do nhu cầu sử dụng ở địa phương rất thấp. Trong khi đó, năng lực truyền tải của khu vực này rất thấp, dẫn đến việc bắt buộc phải giảm công suất huy động. Mặc dù EVN đã rất nỗ lực đầu tư lưới truyền tải để giải tỏa hết công suất phát của các dự án năng lượng tái tạo. Tuy vậy, đến nay, vẫn chưa có giải pháp tổng thể phù hợp để có thể giải phóng hết lượng công suất có thể sản xuất theo kế hoạch của tỉnh đến năm 2030.
Đề cập tới thực trạng mất cân đối giữa việc phát triển nguồn và lưới điện hiện nay, Cục trưởng Cục Điện lực và NLTT (Bộ Công Thương) Hoàng Tiến Dũng cho biết, trong thời gian qua, việc đầu tư phát triển hạ tầng lưới điện truyền tải tuy đã được chú trọng nhưng không theo kịp tiến độ của các dự án NLTT. Với dự án điện mặt trời tốc độ xây dựng chỉ 4-6 tháng, nhưng với đường dây truyền tải thời gian xây dựng phải mất từ hai năm trở lên. Trong khi đó, hiện phần lớn các dự án NLTT đều tập trung ở miền Trung, miền Nam-nơi có nhiều tiềm năng phát triển NLTT nhưng nhu cầu và tăng trưởng điện thấp hơn miền Bắc. Điều này dẫn tới tình trạng lưới điện bị quá tải, phải cắt giảm nguồn điện trong một số thời điểm.
Để không tiếp tục bị “vỡ trận” trong phát triển ồ ạt các dự án NLTT, Bộ Công Thương đã đề nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các địa phương tạm dừng cấp chủ trương đầu tư với các dự án điện gió, điện mặt trời đã có trong quy hoạch phát triển điện lực quốc gia được phê duyệt nhưng chưa triển khai tính tới ngày 26-1-2022, để chờ kết quả rà soát trong quá trình xây dựng, hoàn thiện Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2045 (Quy hoạch điện VIII) theo chỉ đạo của Chính phủ.
Thực tế từ việc vận hành hệ thống điện thời gian qua cho thấy, khoảng trống về chính sách hay việc thiếu cân nhắc trong cân đối các yếu tố kỹ thuật chuyên ngành khi cấp phép đầu tư các dự án NLTT, những bất cập về hạ tầng truyền tải điện đã dẫn đến hậu quả vừa lãng phí tiền bạc của xã hội mà điện vẫn đứng trước nguy cơ thiếu. Theo báo cáo cập nhật cân đối cung, cầu điện giai đoạn 2021-2025 của EVN, sản lượng điện thiếu hụt có thể lên tới 27,7 tỷ kWh vào năm 2025. Do đó, hiện nay rất cần phải có các chính sách nối tiếp cho các dự án NLTT. (còn nữa)
VŨ DUNG