Cần xây dựng chiến lược về quản lý và sử dụng đất hiệu quả

Nhiều yếu tố tác động

ÐBSCL thuộc châu thổ sông Mê Công, có diện tích đất tự nhiên gần 4 triệu héc-ta. Đất nơi đây vừa đóng vai trò là nguồn lực, vừa là yếu tố đầu vào không thể thiếu trong hoạt động kinh tế của vùng. Thế nhưng “đất vàng bỏ hoang” là cụm từ được dùng nhiều mỗi khi đề cập đến thực trạng đất đai vùng ĐBSCL. Chính những dự án tưởng chừng mang lại sinh kế cho người dân đang gây lãng phí lớn tài nguyên đất mà nguyên nhân là do nhà đầu tư chậm triển khai.

Bên cạnh dự án treo, mức độ xả thải của các công ty, nhà máy cũng làm ảnh hưởng không nhỏ đến tài nguyên đất. Số liệu thống kê từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, tài nguyên đất ở vùng ĐBSCL bị suy thoái mạnh do hóa chất sử dụng trong nông nghiệp. Mỗi năm, có khoảng 2,5 đến 3 triệu tấn phân bón vô cơ sử dụng trong canh tác nông nghiệp. Trong đó, 70% cây trồng không sử dụng được; khoảng 60% khu công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải, trong khi đó có hơn 60% nước thải sinh hoạt của các khu dân cư và hơn 40% khu công nghiệp xả trực tiếp ra môi trường.

Một yếu tố gây ảnh hưởng nhiều đến việc quy hoạch đất đai và làm tăng nguy cơ mất đất phải kể đến tình trạng BĐKH. Kịch bản BĐKH chỉ ra rằng, thời gian tới, ĐBSCL phải chịu tác động mạnh từ hiện tượng cực đoan của thời tiết, nước biển dâng, sạt lở đất. Cụ thể, nếu nước biển dâng cao thêm 0,2m thì khoảng 706km2 đất ở ĐBSCL bị ngập; mực nước biển dâng cao 1m, ĐBSCL sẽ mất từ 15.000 đến 20.000km2 đất. Nếu mực nước dâng như hiện nay thì trong thời gian tới có khoảng từ 60.000-90.000ha đất sản xuất thuộc các huyện ven biển như Năm Căn và Ngọc Hiển của tỉnh Cà Mau có nguy cơ biến mất. Trước ảnh hưởng của BĐKH, tốc độ sạt lở đất sẽ ngày càng nhanh hơn.

Tầm nhìn mới cho quản lý, sử dụng đất đai

Trong bối cảnh BĐKH cùng nhiều yếu tố tác động khác, quy hoạch kế hoạch sử dụng đất vùng ĐBSCL cần phải có những thay đổi, điều chỉnh kịp thời cả trong tư duy, định hướng quy hoạch lẫn quy trình nghiệp vụ trong thẩm định và phê duyệt quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất. Bên cạnh đó, nên tạo vùng dự trữ nước ngọt kết hợp làm du lịch sinh thái, nuôi trồng thủy sản. Trong canh tác nông nghiệp, cần áp dụng những mô hình tiết kiệm nước, ứng dụng mô hình sử dụng nước liên hoàn như sử dụng nước nuôi trồng thủy sản cho hoạt động sản xuất nông nghiệp; đồng thời có các giải pháp công trình và phi công trình thích hợp, mềm dẻo… phục vụ cho sử dụng đất đai một cách hiệu quả hơn.

Để nâng cao hiệu quả sử dụng đất đai, PGS, TS Võ Quang Minh, Khoa Môi trường Tài nguyên Thiên nhiên, Trường Đại học Cần Thơ đề xuất: “Cần nghiên cứu, điều tra thực tế nhu cầu sử dụng đất từng dự án, đồng thời công khai quy hoạch sử dụng đất để nhà đầu tư có thể lựa chọn khu đất và phương án đầu tư, phía địa phương cũng có hướng điều chỉnh quy hoạch đất một cách phù hợp, tránh gây lãng phí đất như thời gian qua”.

Cũng liên quan đến vấn đề quản lý và sử dụng đất đai trong điều kiện BĐKH, ông Christian Henckes, Giám đốc Chương trình Quản lý tổng hợp vùng ven biển (ICMP) đề cập, diễn biến cực đoan của thời tiết đã gây ảnh hưởng không nhỏ đến phát triển kinh tế-xã hội và đất đai cũng không ngoại lệ. Chính hiện tượng sạt lở đất là nguy cơ lớn nhất dẫn đến lượng đất mà 4.000-6.000 năm mới bồi lắng được bị biến mất.

“Ngay bây giờ, chúng ta phải nhanh chóng thực hiện các giải pháp đồng bộ như trồng rừng chắn sóng vùng ven biển, xây đê chắn sóng… để hạn chế đến mức thấp nhất tình trạng sạt lở xảy ra. Trồng các loại cây chống sạt lở, nếu trồng đủ dày và chắc thì vẫn có thể phòng, chống được. Bởi vì, các khu vực rừng ngập mặn có hệ thống rễ, thân, cành lá dày đặc sẽ tạo thành lớp rào bằng vật liệu mềm, giảm sức chống phá của sóng. Mặt khác, các lớp thảm thực vật cản sóng, lượng phù sa và mùn bã hữu cơ được cố định và nâng cao. Từ đó, các trụ mầm và quả, hạt của các loại cây ngập mặn nhanh chóng sinh trưởng chiếm cứ vùng bãi bồi”, ông Christian Henckes kiến nghị.

Nhiều cách làm hay, hiệu quả

Để giảm tình trạng đất bỏ hoang do nhiều dự án, công trình chậm triển khai, thời gian qua, tỉnh Vĩnh Long đã thực hiện nhiều giải pháp nhằm tăng cường quản lý đất đai, chống lãng phí trong sử dụng nguồn tài nguyên đất và góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh, thu hút đầu tư. Cụ thể, tỉnh đã thực hiện cải cách hành chính theo đề án “một cửa liên thông” kết hợp với việc công khai minh bạch các thông tin trên trang web của tỉnh về đất các dự án đã được giao, cho thuê, chuyển mục đích; tăng cường kiểm tra, rà soát, đối thoại với các nhà đầu tư để kịp thời tháo gỡ khó khăn về thủ tục phát sinh cho doanh nghiệp.

Cũng liên quan đến vấn đề lãng phí đất đai gây ảnh hưởng đến tài nguyên đất, để tránh tình trạng doanh nghiệp kéo dài thời gian thi công các công trình, dự án do thủ tục rườm rà, phức tạp, TP Cần Thơ đã tập trung giải quyết hồ sơ đúng thời gian quy định; rà soát, cắt giảm thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục cấp chứng nhận quyền sử dụng đất, công khai minh bạch các chỉ tiêu tiếp cận đất đai. Riêng vấn đề ô nhiễm môi trường và các dự án treo gây ảnh hưởng và lãng phí tài nguyên đất, ông Đào Anh Dũng, Phó chủ tịch UBND TP Cần Thơ cho biết: “Chúng tôi đã rà soát, kiểm tra và xử lý mạnh tay đối với các công ty xả thải ra môi trường, đồng thời thu hồi những dự án chậm triển khai theo quy định”.

Đối với Hậu Giang, thông tin với chúng tôi về biện pháp phòng, chống sạt lở, ông Lê Phước Đại, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh cho biết: “Hậu Giang là tỉnh thường xuyên xảy ra sạt lở. Tuy nhiên, đến thời điểm này có thể nói đã cơ bản ổn. Bên cạnh việc trồng cây bảo vệ đất, chúng tôi chọn đoạn có nước chảy xiết để lắp thí điểm hệ thống kè mềm sử dụng bao địa kỹ thuật Soft Rock, phía dưới lòng sông sẽ được đóng các loại cừ gỗ kiên cố để chống lún. Bước đầu có thể thấy khả năng chống chịu lực của kè mềm đã mang lại hiệu quả. Thời gian tới, chúng tôi sẽ thực hiện thêm ở nhiều điểm khác trên địa bàn.

Bên cạnh các mô hình, cách làm hay, một số địa phương còn lấy giáo dục, thuyết phục, răn đe để phòng ngừa ô nhiễm và suy thoái môi trường, giảm nguy cơ mất dần tài nguyên đất. Song song với đó là xây dựng chiến lược đẩy mạnh kinh tế hóa lĩnh vực đất đai để thúc đẩy ngành quản lý đất đai phát triển nhanh chóng và bền vững, nâng tầm đóng góp của đất đai và công tác quản lý đất cho phát triển kinh tế -xã hội của ĐBSCL.

Bài và ảnh: THÚY AN