Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao và đến năm 2045, phấn đấu trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Để thực hiện được mục tiêu, khát vọng này, chìa khóa chính là quan tâm, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.
Doanh nghiệp chậm trễ trong chuẩn bị nhân lực
Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 là nền tảng để nền kinh tế chuyển đổi mạnh mẽ từ mô hình dựa vào tài nguyên, lao động chi phí thấp sang kinh tế tri thức, nền kinh tế số; làm thay đổi cơ bản khái niệm đổi mới công nghệ, trang thiết bị trong các dây chuyền sản xuất. Cuộc cách mạng này sẽ tạo ra những thay đổi lớn về cung-cầu lao động cũng như cơ cấu lao động. Trong bối cảnh cách mạng công nghệ đang phát triển nhanh chóng, Việt Nam sẽ không thể dựa mãi vào mô hình tăng trưởng thâm dụng lao động giá rẻ và khai thác tài nguyên thiên nhiên.
    |
 |
| Nhà máy sản xuất hiện đại của Công ty Cổ phần Ô tô Trường Hải. Ảnh: ĐỨC HOÀNG |
Song, thực tế cho thấy, dù chúng ta đã nói nhiều về chuẩn bị nguồn nhân lực cho Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 nhưng vẫn còn khoảng cách lớn từ nhận thức đến việc thực hiện. Trong báo cáo kết quả nghiên cứu của Viện Phát triển doanh nghiệp (thuộc Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam) và Viện Phát triển sức khỏe cộng đồng Ánh Sáng (LIGHT) khảo sát về thực trạng tham gia của doanh nghiệp và các tổ chức xã hội tại Việt Nam trong nâng cao năng lực cho người lao động phục vụ công nghiệp 4.0, được thực hiện trên hơn 400 doanh nghiệp sản xuất, phi sản xuất ở mọi loại hình và hơn 20 đại diện tổ chức xã hội trên cả nước cho thấy những minh chứng về nhận định này.
Đại diện nhóm nghiên cứu, ông Lương Minh Huân, Viện trưởng Viện Phát triển doanh nghiệp cho biết, có tới 80% doanh nghiệp chủ động đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực lao động.
Nhưng chủ yếu là đào tạo nâng cao (65,1%) hay đào tạo cho lao động chưa có kỹ năng (57,6%) mà ít đào tạo kỹ năng mới (46,1%), nhất là kỹ năng chuyên biệt cho công nghiệp 4.0 (17,6%). Khảo sát cũng cho thấy, người lao động trong doanh nghiệp áp dụng kỹ năng mềm tốt hơn kỹ năng kỹ thuật, đặc biệt kỹ năng kỹ thuật về 4.0 doanh nghiệp chưa đáp ứng được. Vẫn còn khoảng cách xa về kỳ vọng của doanh nghiệp với sự đáp ứng của người lao động.
Theo ông Lương Minh Huân, việc hạn chế trong đào tạo lao động ứng dụng công nghệ 4.0 nguyên nhân là do thiếu cơ chế đủ mạnh, đủ lớn để khuyến khích doanh nghiệp liên kết, thiếu sự hợp tác giữa các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp. Ngoài ra, do doanh nghiệp đang sử dụng công nghệ sản xuất đơn giản nên chưa có nhu cầu liên kết, tham gia đào tạo nhằm nâng cao năng lực cho người lao động; đa số là doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa, hạn chế cả về tài chính, nhân sự nên chưa thể tham gia vào quá trình đào tạo.
Gắn kết chặt chẽ giữa 3 “nhà” trong đào tạo nhân lực
Có thể thấy, cải thiện và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một trong những vấn đề cốt lõi đối với nền kinh tế Việt Nam hiện nay. Chỉ khi tăng chất lượng nguồn nhân lực, nước ta mới có thể tăng trưởng kinh tế nhanh, bền vững, chống tụt hậu so với các nước. Để giải cơn “khát” nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng trong tình hình mới, nhiều ý kiến cho rằng cần gắn kết chặt chẽ giữa 3 “nhà”: Nhà nước-nhà trường-nhà doanh nghiệp trong hoạt động giáo dục nghề nghiệp.
Trong đó, Nhà nước giữ vai trò “nhạc trưởng” đưa ra chủ trương, định hướng chính sách, đầu tư một phần ngân sách cho hoạt động giáo dục nghề nghiệp; nhà trường liên kết với doanh nghiệp để đào tạo nghề theo nhu cầu xã hội; còn doanh nghiệp tổ chức đào tạo nhân lực cho đơn vị mình, đồng thời phối hợp với các trường nghề trong quá trình tuyển sinh, đào tạo nghề...
Chia sẻ về quan điểm này, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn cho rằng, ngoài chất lượng đào tạo, cần xác định được cung-cầu nguồn lao động, để có sự kết nối giữa nhà trường và doanh nghiệp. "Nếu như xác định dự báo nhu cầu nguồn nhân lực không chính xác, việc đào tạo không phù hợp thì dẫn đến tình trạng sinh viên ra trường không có việc làm. Lĩnh vực này thì thiếu, lĩnh vực khác thì thừa, cho nên công tác dự báo là một khâu rất quan trọng", Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh.
Còn ông Lương Minh Huân khuyến nghị, Nhà nước cần xây dựng khung tiêu chuẩn kỹ năng nghề đáp ứng yêu cầu đặt ra của công nghiệp 4.0. Từ khung này, các cơ sở dạy nghề, doanh nghiệp, tổ chức xã hội dựa vào đó để xây dựng các chương trình đào tạo phù hợp hơn. Đặc biệt, Nhà nước cần xác định ngành ưu tiên để có chiến lược phát triển theo công nghiệp 4.0, có chính sách thúc đẩy đào tạo chuỗi cung ứng để chuyển giao công nghệ, liên kết đào tạo...
Nhìn ở góc độ khác, nhiều ý kiến cũng cho rằng, bản thân người lao động cũng cần tăng cường tiếp cận thông tin, tự hoàn thiện, nâng cao trình độ năng lực. Chia sẻ về quan điểm này, ông Ngọ Duy Hiểu, Phó chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam nhấn mạnh, chỉ có nhanh chóng thay đổi tư duy, tiệm cận nhanh nhất với “hơi thở” của thực tiễn mới giúp người lao động vững vàng trong công việc, chủ động trong cuộc sống và “không bị bỏ lại phía sau”.
Nâng cao năng lực cho người lao động là yếu tố quyết định tới sức cạnh tranh của nền kinh tế và của từng doanh nghiệp, chính vì vậy, theo Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung, cần có giải pháp đào tạo và đào tạo lại nhằm nâng cao tay nghề lao động thích ứng công nghệ mới. Việc đào tạo sẽ tiến hành chủ yếu thông qua doanh nghiệp, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và cơ sở giáo dục nói chung.
|
 |
| Tổng công ty May 10 kết hợp Trường Cao đẳng nghề Long Biên, Hà Nội đào tạo nhân lực cho ngành dệt may. Ảnh: MINH ĐỨC |
Chính phủ có chủ trương, chính sách hình thành lực lượng lao động có chất lượng cao nhằm tiếp cận, bắt kịp trình độ các nước ASEAN 4 và nhóm các nền kinh tế lớn. Chính phủ cũng có kế hoạch hình thành 80 trường đào tạo lao động chất lượng cao trong thời gian tới; thiết lập một số trung tâm vùng quốc gia có chức năng dẫn dắt, đào tạo nghề trong tương lai, tập trung đào tạo ngành nghề, lĩnh vực trọng điểm còn thiếu và đòi hỏi chất lượng cao. “Ba trung tâm vùng ở miền Bắc, miền Trung và miền Nam sẽ được thành lập theo tinh thần đó. Đồng thời, Chính phủ sẽ đẩy mạnh hợp tác công tư trong giáo dục nghề nghiệp. Đây sẽ là hướng đi phù hợp để thị trường lao động, hệ thống giáo dục nghề nghiệp có sự phát triển đột phá", Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nhấn mạnh.
Sau hơn 30 năm đổi mới và hội nhập quốc tế, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn, thoát khỏi tình trạng kém phát triển và đang đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Trong tiến trình này, Việt Nam luôn xác định con người là trung tâm, chủ thể, là nguồn lực chủ yếu và mục tiêu của sự phát triển.
Với những giải pháp đồng bộ đang được Chính phủ, các ngành, địa phương triển khai, tin tưởng rằng, lao động qua đào tạo nghề ở nước ta từng bước được nâng lên cả về số lượng và chất lượng, đưa đất nước phát triển nhanh, bền vững trong tương lai.
VŨ DUNG - LA DUY