Một lượng lớn lao động đã rời bỏ các thành phố lớn, các khu công nghiệp, khu chế xuất dẫn tới nguy cơ thiếu hụt nguồn lao động tại khu vực này.

Tác động của dịch bệnh cùng với tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, già hóa dân số đặt ra yêu cầu cần phải có giải pháp tổng thể để phục hồi thị trường lao động và nâng cao năng lực cho người lao động (NLĐ).

Bài 1: Thị trường lao động lao đao vì tác động kép

Dịch Covid-19 đang dần được kiểm soát, các hoạt động kinh tế-xã hội đang dần được khôi phục. Tuy nhiên, việc phục hồi thị trường lao động đối diện với nhiều khó khăn không chỉ do ảnh hưởng của đại dịch gây ra mà còn từ sự tác động của xu hướng đổi mới công nghệ và già hóa dân số.

Dịch Covid-19 khiến hàng triệu người thất nghiệp

Ngành dệt may, da giày là hai ngành sử dụng nhiều lao động nhất trong các ngành kinh tế của Việt Nam. Dệt may có khoảng 2 triệu lao động và da giày có khoảng 1,4 triệu lao động. Ngoài ra, còn có gần 1,5 triệu người kinh doanh dịch vụ thương mại liên quan đến dệt may, da giày. Trong đợt bùng phát đại dịch lần thứ tư, dệt may và da giày là hai ngành sản xuất sớm phải đối phó với tình trạng khan hiếm lao động. Theo ông Trương Văn Cẩm, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam, tâm lý lo sợ nhiễm bệnh cùng đời sống khó khăn khi không có việc làm đã khiến hàng triệu công nhân ở TP Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai... trở về quê, gây khan hiếm nhân công. Đây là bài toán khó cho doanh nghiệp (DN) khi bước vào giai đoạn phục hồi sản xuất cuối năm.

Người lao động (thứ ba, từ phải sang) trên địa bàn quận Thanh Xuân, TP Hà Nội nhận hỗ trợ do ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19. Ảnh: LA DUY

Không chỉ DN gặp khó vì thiếu hụt nguồn lao động mà hiện nay, những người bám trụ lại các thành phố lớn cũng gặp khó khăn do nhu cầu việc làm có nhiều thay đổi. Anh Nông Tiến Dũng, quê ở Điện Biên, hiện đang sinh sống và làm việc tại TP Hồ Chí Minh, cũng đang gặp rất nhiều khó khăn về tìm việc làm. Trước khi dịch Covid-19 diễn ra, anh Dũng là thợ sửa chữa điện lạnh. Tới nay, dù vẫn ở lại TP Hồ Chí Minh nhưng vì công việc cũ chưa có nhiều dấu hiệu tích cực nên anh tạm thời chuyển sang làm công việc vận chuyển hàng hóa. Anh Dũng cho biết thêm, hiện có rất nhiều công ty tại TP Hồ Chí Minh đang tuyển nhân sự, vì nhiều NLĐ đã về quê và chưa quay trở lại thành phố. Anh cũng đang tận dụng các nguồn thông tin để tìm kiếm công việc phù hợp. 

Chia sẻ về những biến động của thị trường lao động trong thời gian qua, Bộ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung cho biết, lực lượng lao động trở về quê trong đợt bùng phát dịch lần thứ tư là tương đối lớn. Sau khi xem tổng kết của 63 địa phương, con số chính thức là 1,3 triệu người, trong đó số người dân di chuyển từ TP Hồ Chí Minh và các tỉnh phía Nam về quê chiếm 60%. Qua khảo sát và làm việc với các tỉnh phía Nam cho thấy, khoảng 30% người dân các địa phương đã về quê có nhu cầu quay trở lại TP Hồ Chí Minh và các tỉnh phía Nam làm việc, 30% muốn chuyển sang lĩnh vực khác ở các địa bàn khác, còn lại là muốn ở lại quê. Thông tin từ Tổng cục Thống kê, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng cho thấy, số người thiếu việc làm trong độ tuổi lao động quý III-2021 là hơn 1,8 triệu người, tăng hơn 700.000 người so với quý trước và tăng 620.000 người so với cùng kỳ năm trước. Số người thất nghiệp trong độ tuổi lao động quý III là hơn 1,7 triệu người, tăng hơn 532.000 người so với quý trước và tăng 449,6 nghìn người so với cùng kỳ năm trước. Tình trạng này kéo theo không ít hệ lụy về an sinh xã hội khác.

Lao động không có tay nghề đang dần bị đào thải

Trên thực tế, thị trường lao động tại Việt Nam đang chịu tác động kép, đó là làn sóng NLĐ dịch chuyển về quê do tác động của dịch bệnh và một bộ phận lao động chân tay đơn thuần bị đào thải trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Liên quan tới vấn đề này, theo Bộ trưởng Đào Ngọc Dung, Việt Nam có một lực lượng lao động rất dồi dào, khoảng 55 triệu người, với 65% lực lượng lao động có đào tạo, tuy nhiên chỉ 24,5% có chứng chỉ, bằng cấp. So với mặt bằng chung của các nước ASEAN là tương đối thấp. Cùng với đó, xu hướng tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 sẽ làm thay đổi bản chất của công việc. Theo dự báo của Tổ chức Lao động Quốc tế, trong 5 năm tới sẽ có khoảng 1/3 công việc thay đổi, 40% lao động của Việt Nam khó có khả năng đáp ứng yêu cầu mới khi mà kỹ năng lao động không được nâng lên.

 Mạng lưới Vì một Hà Nội đáng sống và Mạng lưới Phi lợi nhuận miền Nam hỗ trợ người bán vé số tại TP Hồ Chí Minh. Ảnh: Văn Toản

Ông Phạm Nam Long, Giám đốc điều hành kiêm đồng sáng lập Abivin-DN khởi nghiệp cung cấp giải pháp tối ưu chuỗi cung ứng trong nhiều lĩnh vực (sản xuất, phân phối, bán lẻ, logistics, vận tải container) cho rằng, dịch bệnh là nguy cơ lớn và còn có thể kéo dài mà chúng ta không lường trước được. Vì vậy, cách hạn chế những tác động của dịch bệnh gây ra, bên cạnh việc tiêm vaccine đầy đủ, hạn chế tiếp xúc thì việc đẩy mạnh tự động hóa bằng cách sử dụng máy móc, phương tiện thay thế con người là phương pháp được đa số các DN sử dụng hiện nay. Phương pháp này vừa giúp DN hạn chế tiếp xúc, vừa nâng cao năng suất và hiệu quả công việc trong thời gian đại dịch. Tuy nhiên, điều này cũng kéo theo việc nhiều NLĐ không có tay nghề sẽ bị mất việc. Đặc biệt, với các DN chuyên phát triển các sản phẩm công nghệ thì việc đào thải NLĐ có trình độ chuyên môn thấp là rất cao. Mặt khác, có một thực tế khi thời gian dịch Covid-19 diễn ra, nhiều DN quy mô nhỏ để tồn tại đã chuyển hướng phát triển các sản phẩm đáp ứng nhu cầu thị trường hiện tại thay vì tiếp tục phát triển sản phẩm là thế mạnh của họ. Điều này cũng kéo theo việc những DN đó thay thế NLĐ có kỹ năng phù hợp với hướng phát triển mới của họ, những người không còn phù hợp buộc phải tìm công việc mới.

TS Đào Quang Vinh, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội, Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội lý giải, yêu cầu đổi mới công nghệ, tăng năng suất lao động, tăng khả năng cạnh tranh của nền kinh tế làm tăng nhanh nhu cầu tuyển dụng lao động đã qua đào tạo, có kỹ năng của các DN. Hơn thế nữa, trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng, nhu cầu kỹ năng cũng thay đổi liên tục, rất nhanh và khó có thể dự báo. Do vậy, bất cập cung-cầu lao động kỹ năng càng trở nên trầm trọng. Bên cạnh đó, già hóa dân số đã bắt đầu tác động đến nguồn cung lao động nước ta. Số người tham gia thị trường lao động tăng thêm hằng năm giảm nhanh từ khoảng 1,2 triệu người những năm 1990 xuống 700.000 người vào đầu những năm 2010 và chỉ còn khoảng 400.000 người trong giai đoạn 2016-2020. Nguồn cung lao động đang giảm dần, đó là một thực tế, điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về tăng chất lượng lao động để lấy chất lượng bù số lượng.

(còn nữa)

VŨ DUNG - LA DUY