“Lớp học ngoài trời” từ những địa chỉ đỏ

Những ngày giữa tháng 9, tôi đến tham quan Triển lãm ảnh “80 năm-Cần Thơ tự hào phát triển vươn xa” tại Bảo tàng TP Cần Thơ. Giữa dòng chảy lịch sử và những khung hình ghi dấu hành trình phát triển, tôi gặp một nhóm học sinh đang say sưa lắng nghe thuyết minh viên kể về cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 trên vùng đất Tây Nam Bộ.

Qua giọng kể truyền cảm cùng những hiện vật năm xưa được trưng bày khiến trận đánh lịch sử hiện lên sống động. Các em đứng ngay ngắn, tập trung lắng nghe, một vài em ghi chép, có em khẽ nhíu mày như đang hình dung lại từng khoảnh khắc của quá khứ.

Em Nguyễn Gia Hân, học sinh lớp 11, Trường THPT Bùi Hữu Nghĩa, chia sẻ: “Khi được đến tham quan các khu di tích, lắng nghe thuyết minh và trực tiếp quan sát hiện vật, em không chỉ tiếp thu kiến thức nhanh hơn mà còn thấm thía hơn giá trị của độc lập, tự do, thành quả mà thế hệ cha ông đã hy sinh xương máu để giành lấy”.

Tại TP Cần Thơ và nhiều địa phương khác, mô hình học sử qua các địa chỉ đỏ đang được chú trọng, trở thành một phần quan trọng trong đổi mới phương pháp giáo dục lịch sử. Các di tích lịch sử như Khám lớn Cần Thơ (phường Ninh Kiều), Khu căn cứ Tỉnh ủy (xã Phương Bình) hay Bảo tàng thành phố (phường Ninh Kiều) trở thành “lớp học ngoài trời” đầy cảm xúc, nơi học sinh không chỉ học bằng trí nhớ mà còn bằng trái tim.

Các “lớp học ngoài trời” giúp học sinh tiếp thu kiến thức lịch sử nhanh, sinh động hơn so với bài học trên lớp. 

Cô giáo Lê Thị Hồng, giáo viên Trường THPT Bùi Hữu Nghĩa cho biết: “Bên cạnh kiến thức trên lớp, chúng tôi còn sử dụng nhiều tư liệu, hình ảnh, phim lịch sử, đặc biệt tổ chức cho học sinh tham quan các địa chỉ đỏ, không chỉ trong thành phố mà cả ở các tỉnh lân cận. Khi được tiếp cận lịch sử một cách trực quan, các em ghi nhớ sâu hơn, hiểu rõ hơn. Chúng tôi còn bố trí cho các em gặp gỡ nhân chứng lịch sử để được trực tiếp đặt câu hỏi, nghe kể chuyện thật, điều mà sách giáo khoa không thể truyền tải hết”...

Những cách kể lịch sử mới trong thời đại số

Theo khảo sát của Viện Nghiên cứu quản lý phát triển bền vững (MSD), có tới 63,8% học sinh học qua mạng xã hội, cao hơn cả học từ nhà trường. Trong thời đại bùng nổ thông tin, thế hệ trẻ tiếp cận lịch sử không chỉ qua sách vở mà còn qua các nền tảng số như YouTube, TikTok, mạng xã hội và đặc biệt là qua phim ảnh. Những “phòng học không biên giới” này mang đến cách kể sử hấp dẫn bằng ngôn ngữ hình ảnh, âm thanh, cảm xúc, gần gũi với cách tiếp nhận của giới trẻ.

Nhiều học sinh cho biết, các video ngắn trên TikTok, YouTube giúp họ nhớ nhanh sự kiện lịch sử nhờ cách kể chuyện hấp dẫn. Các kênh như: EZ Sử; Dòng Máu Việt; Battlecry-Người Kể Sử... thu hút hàng triệu lượt xem, cho thấy nhu cầu học sử bằng công nghệ là có thật. Em Trần Quốc Khánh, học sinh lớp 10, Trường THPT Phan Ngọc Hiển, bộc bạch: “Trước đây em thấy học sử rất khó nhớ, nhưng từ khi xem các video ngắn trên mạng xã hội, em nhớ sự kiện nhanh hơn và hiểu bối cảnh lịch sử dễ hơn. Hình ảnh và cách kể chuyện gần gũi khiến em thấy lịch sử thú vị hơn rất nhiều”.

Phim ảnh lịch sử cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tái hiện hào khí dân tộc. Điển hình như bộ phim "Mưa đỏ" chuyển thể từ tiểu thuyết của nhà văn Chu Lai không chỉ khắc họa 81 ngày đêm lịch sử mà còn thể hiện chiều sâu tâm lý, lý tưởng chiến đấu bất khuất của những người lính tại Thành cổ Quảng Trị năm 1972. Đây là bài học sinh động về chủ nghĩa anh hùng cách mạng, khát vọng hòa bình và tinh thần dân tộc, những điều khó cảm nhận trọn vẹn chỉ qua trang sách.

“Sau khi xem phim lịch sử và tham quan thực tế, em thấy muốn tìm hiểu thêm nhiều sự kiện khác nữa. Hình ảnh sống động kết hợp trải nghiệm trực tiếp giúp em nhớ lâu và hiểu sâu hơn so với chỉ học sách giáo khoa. Không chỉ sự kiện ở Thành cổ, mà rất nhiều câu chuyện lịch sử khác đang chờ chúng em khám phá và giữ gìn”, em Trịnh Minh Thư, học sinh lớp 10, Trường THPT Phan Ngọc Hiển, chia sẻ.

Bên cạnh đó, trí tuệ nhân tạo (AI), đồ họa 3D cũng đang được người trẻ sử dụng để tái hiện trận đánh, chân dung các anh hùng và sự kiện lịch sử, góp phần làm cho lịch sử gần gũi hơn với thế hệ Gen Z. “Em thích học sử bằng công nghệ, nhất là khi các trận đánh được tái hiện bằng đồ họa 3D hoặc video hoạt hình. Em từng xem video dựng lại Chiến dịch Điện Biên Phủ bằng AI, cảm giác như được sống trong không khí chiến trường năm xưa”, em Nguyễn Trần Minh Anh, học sinh lớp 10, Trường THPT Phan Ngọc Hiển, bày tỏ.

Tuy nhiên, trên không gian mạng, không phải nội dung nào cũng chính xác. Nhiều video giật gân, bóp méo sự thật, thậm chí xuyên tạc lịch sử vì mục đích câu view. Điều này có thể khiến thế hệ trẻ tiếp nhận sai lệch nếu thiếu sự tỉnh táo và định hướng đúng.

Lịch sử không chỉ là những điều đã qua mà là “ngọn đèn soi sáng cho hiện tại và tương lai”. Trong kỷ nguyên số, cách kể sử có thể thay đổi, nhưng giá trị cốt lõi không được phép mai một. Trách nhiệm giữ gìn sự thật lịch sử, lan tỏa tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc không chỉ là nhiệm vụ của ngành giáo dục hay giới nghiên cứu mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội, đặc biệt là thế hệ trẻ. Chỉ khi lịch sử được gìn giữ, truyền tải bằng sự trân trọng và tinh thần trách nhiệm, ngọn lửa yêu nước mới có thể được thắp sáng lâu bền, sâu sắc và lan tỏa mạnh mẽ trong lòng thế hệ hôm nay và mai sau.

Bài và ảnh: THANH HÀ

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Giáo dục Khoa học xem các tin, bài liên quan.