Mang tinh thần khai mở

Cần ghi nhận đây là một chủ trương rất thú vị, cho thấy những nỗ lực đổi mới giáo dục, đồng thời cho thấy quan điểm trong giáo dục đã có những thay đổi, những nhìn nhận phù hợp hơn với xu thế giáo dục tiên tiến hiện nay. Cụ thể, chủ trương này cho thấy nhìn nhận của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có sự nâng cao vị thế của các môn học trước đây cộng đồng xã hội và học sinh thường cho là phụ.

Ca sĩ Nguyễn Ngọc Hà (Hà Myo) hướng dẫn học sinh Trường THCS Đoàn Thị Điểm (TP Hà Nội) khám phá giá trị đặc sắc của nghệ thuật hát xẩm. Ảnh do nhân vật cung cấp

Do quan niệm giáo dục ở ta có phần thiên lệch, thậm chí sự thiên lệch này như một mặc định cố hữu trong không chỉ học sinh mà còn giáo viên, cộng thêm bệnh thành tích trong ngành giáo dục... dẫn đến tình trạng quá tải của học sinh. Ai cũng hiểu việc học giỏi các môn: Toán, Lý, Hóa, Văn, Sử, Địa... là một thuận lợi nhưng không phải là tất cả, không phải là con đường duy nhất dẫn lối vào tương lai. Nếu quá sa đà, thậm chí có thể còn là một nguy cơ cho thế hệ tương lai vì các em không còn thời gian dành cho những môn học thú vị khác, những em không có lợi thế với các môn học này dễ rơi vào tình trạng trầm cảm học đường... Cho nên, việc ban hành và áp dụng chủ trương mới này mở ra hy vọng về việc giảm áp lực học tập các môn văn hóa. Quan trọng hơn, chủ trương này nếu làm tốt, thực hiện quyết liệt và bền lâu thì nó còn mang tinh thần khai mở trong giáo dục.

Việc mời nghệ sĩ nổi tiếng tham gia các hoạt động giảng dạy, giao lưu trong trường học mang lại nhiều ưu thế rõ rệt. Trước hết, nghệ sĩ là những người trực tiếp sáng tạo và biểu diễn, vì vậy, họ sở hữu khả năng truyền cảm hứng mạnh mẽ. Một câu chuyện hậu trường, một trải nghiệm nghề nghiệp hay thậm chí một màn trình diễn trực tiếp cũng có sức hấp dẫn đặc biệt đối với học sinh, tạo nên hiệu ứng mà sách vở khó có thể thay thế. Chính sự hiện diện của nghệ sĩ sẽ thổi vào không khí buổi học một nguồn năng lượng mới, giúp học sinh cảm thấy nghệ thuật gần gũi và sống động.

Ngoài ra, nghệ sĩ cũng là biểu tượng của nỗ lực, đam mê và cống hiến. Khi họ chia sẻ về con đường lao động nghệ thuật gian nan, vượt qua thử thách để đạt thành công, điều đó trở thành một bài học quý báu về nghị lực và trách nhiệm.

Chọn nghệ thuật và nghệ sĩ nào?

Nghệ thuật trong môi trường giáo dục không chỉ để giải trí mà phải khơi gợi cảm xúc, nuôi dưỡng tâm hồn và phát triển năng lực sáng tạo tiềm ẩn trong học sinh. Vì thế, tôi nghĩ những loại hình nghệ thuật có tính tương tác cao như âm nhạc, múa, sân khấu... sẽ là lựa chọn ưu tiên. Ngoài ra, yếu tố di sản nghệ thuật vùng miền không nên bỏ qua. Việt Nam có kho tàng nghệ thuật truyền thống phong phú, những di sản ấy được giới thiệu, biểu diễn ngay tại trường học, học sinh sẽ có cơ hội nhận diện và trân trọng di sản quê hương mình.

Sự kết hợp giữa nghệ thuật đương đại và nghệ thuật truyền thống cũng là một hướng đi giàu tiềm năng. Học sinh vừa được tiếp xúc với âm nhạc, múa, sân khấu hiện đại gần gũi với đời sống, vừa được làm quen với các chất liệu dân gian, di sản. Như vậy, hoạt động không rơi vào sự nhàm chán mà trở thành một hành trình khám phá đa dạng, cân bằng giữa quá khứ và hiện tại.

Tuy nhiên, để việc triển khai được thuận lợi, điều quan trọng không kém đó là cần phân định rõ thế nào là nghệ sĩ nổi tiếng, nghệ sĩ nổi tiếng ở trong những lĩnh vực nào, chẳng hạn nghệ thuật hay giải trí, đương đại hay truyền thống, hay tất cả các lĩnh vực? Sẽ có xung đột trong quá trình triển khai, bởi nghệ sĩ mang giá trị nghệ thuật nhiều khi không phải nghệ sĩ giải trí nổi tiếng trên cộng đồng, ngược lại, nghệ thuật họ mang tới nhiều khi lại có giá trị khác nhau. Nếu không tính toán, cân nhắc có thể sẽ sa đà vào việc không tôn vinh được giá trị đích thực, lại nhân lên những giá trị mang tính thời điểm, ngoại lai, không giúp được nhiều vào quá trình giáo dục; hoặc ngược lại, sa đà vào các giá trị nhưng lại khô cứng và thiếu tính giải trí...

Tư cách của nghệ sĩ cũng là một tiêu chí để phù hợp với môi trường giáo dục. Số lượng nghệ sĩ tham gia, làm sao để có đủ cơ sở pháp lý ràng buộc trách nhiệm phải tham gia đối với các nghệ sĩ khi ngành giáo dục có nhu cầu... cũng là những vấn đề cần quan tâm. Cần tuyệt đối tránh nguy cơ tiềm ẩn đó là để trường học bị cuốn vào vòng xoáy showbiz, thành sân chơi mới cho các nghệ sĩ giải trí.

Thuận lợi và khó khăn

Chủ trương đưa nghệ sĩ vào trường học, nhìn từ góc độ thực tiễn, có nhiều thuận lợi. Trước hết, đây là hoạt động nhận được sự đồng thuận xã hội cao, bởi nhu cầu được tiếp cận nghệ thuật, nhất là nghệ thuật chất lượng, luôn hiện hữu trong môi trường giáo dục. Các nghệ sĩ nổi tiếng vốn đã có sức hút tự nhiên đối với học sinh, chỉ cần một buổi giao lưu, biểu diễn hay giảng dạy cũng có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ. Thêm vào đó, nhiều nghệ sĩ hiện nay cũng mong muốn đóng góp cho cộng đồng, coi đây là trách nhiệm công dân, vì vậy, khả năng huy động lực lượng không phải là điều quá xa vời.

Song hành với thuận lợi cũng có những khó khăn. Vấn đề lớn nhất là quy mô triển khai. Hệ thống trường học trải dài khắp cả nước, từ thành thị đến nông thôn, miền núi, hải đảo. Rõ ràng, không thể kỳ vọng nghệ sĩ có thể thường xuyên đến tất cả các điểm trường. Tiếp nữa, làm thế nào để hoạt động nghệ thuật không trở thành chương trình biểu diễn giao lưu đơn thuần mà thực sự lồng ghép được giá trị giáo dục? Một khó khăn khác, chính sự bận rộn của nghệ sĩ khiến cho việc duy trì hoạt động định kỳ là điều khó khả thi nếu không có kế hoạch khoa học.

Thêm khó khăn nữa là phần đông nghệ sĩ không được đào tạo chuyên môn sư phạm. Nghệ sĩ có thể rất tài hoa trên sân khấu, nhưng việc đứng lớp đòi hỏi kỹ năng giảng giải, sắp xếp nội dung, kiểm soát tương tác... Nếu không có sự phối hợp nhịp nhàng với giáo viên phụ trách bộ môn, hoạt động có nguy cơ trở thành phong trào ngắn hạn. Bên cạnh đó, cơ sở vật chất ở nhiều trường học, nhất là vùng khó khăn, còn hạn chế, chưa đáp ứng đủ cho những buổi biểu diễn hay trải nghiệm nghệ thuật. Nếu không được chuẩn bị kỹ, trải nghiệm của học sinh dễ bị ảnh hưởng.

Cũng cần tính đến việc không phải trường nào cũng có thể thường xuyên mời nghệ sĩ đến, nhưng có thể tổ chức theo hình thức cụm trường hoặc chương trình lưu động, thậm chí có thể kết hợp trực tiếp và trực tuyến, tận dụng công nghệ để mở rộng phạm vi tiếp cận.

Những khó khăn về nguồn lực, tổ chức hay kỹ năng sư phạm của nghệ sĩ là điều không thể tránh khỏi. Cần sự chuẩn bị và triển khai một cách khoa học, sự phối hợp giữa thầy, cô và nghệ sĩ, cùng sự hỗ trợ từ ngành giáo dục, văn hóa và cộng đồng, những vướng mắc ấy hoàn toàn có thể tháo gỡ. Quan trọng hơn cả, hoạt động này mở ra cơ hội để nghệ sĩ thể hiện trách nhiệm công dân, đưa tài năng và tâm huyết của mình đến gần thế hệ trẻ. Học sinh không chỉ được học nghệ thuật mà còn được học những bài học sống động về tình yêu nghề, nghị lực và khát vọng cống hiến.

Tuy còn nhiều thách thức song đây là một chủ trương cần triển khai. Khi toàn xã hội từ nhà trường, nghệ sĩ, phụ huynh đến các cơ quan quản lý cùng chung tay, chắc chắn nghệ thuật sẽ trở thành một phần quan trọng trong hành trình giáo dục, góp phần hình thành những công dân vừa giỏi tri thức vừa giàu tâm hồn.

Nhà nghiên cứu âm nhạc NGUYỄN QUANG LONG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Giáo dục Khoa học xem các tin, bài liên quan.