Thực tế cho thấy, có những ý kiến đồng tình cho rằng việc ra đề thi như vậy là rất cần thiết vì đã tạo sự hứng khởi, sáng tạo của học sinh trong quá trình làm bài. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng, việc đưa diễn viên, người mẫu vào đề thi để học sinh bình luận là vi phạm đến quyền riêng tư cá nhân. Do vậy, khi các thầy giáo, cô giáo đưa các vấn đề thời sự đang được học sinh quan tâm vào đề thi cần phải có sự chọn lọc và phải gần gũi với cuộc sống hằng ngày của người dân, có tính định hướng giáo dục.

Mùa thi đại học năm 2013, một nhận định trong cuốn sách John đi tìm Hùng của chàng trai Việt kiều Trần Hùng John được đưa vào đề thi Ngữ văn khối D. Câu hỏi nghị luận đã tạo ra tranh cãi khi nhiều học sinh không biết anh ấy là ai, câu nói đặt trong hoàn cảnh nào, nên không thể làm bài thi tốt được. Hay như đề thi Ngữ văn khối D năm 2012 yêu cầu học sinh trình bày ý kiến: “Ngưỡng mộ thần tượng là một nét đẹp văn hóa, nhưng mê muội thần tượng là một thảm họa". Dư luận đặt câu hỏi: Với những học sinh vùng nông thôn, vùng sâu, xa, các em chưa từng thần tượng diễn viên Hàn Quốc hay diễn viên, ca sĩ nào thì làm bài ra sao? Mức độ tiếp cận thông tin xã hội của học sinh ở các địa phương cũng khác nhau. Như vậy, nếu quá lợi dụng các vấn đề thời sự, vô tình chúng ta đã tạo ra sự thiếu công bằng.

Đề thi học kỳ môn Ngữ văn của Trường Dự bị Đại học Dân tộc Trung ương rất hợp lý khi lấy hai câu thơ trong bài thơ "Ngồi buồn nhớ mẹ", để liên hệ về tình mẫu tử. 

Đề thi học kỳ môn Lịch sử, Trường Dự bị Đại học Dân tộc Trung ương lấy kiến thức về Liên hợp quốc để học sinh liên hệ với đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển đảo, vừa bảo đảm tính thời sự mà vẫn bám sát nội dung bài học.  

Em Phan Bùi Ngọc Anh, học sinh lớp 12A, Trường THPT Tam Nông, tỉnh Phú Thọ cho biết: "Em rất thích làm các bài thi dưới dạng đề thi mở. Tuy nhiên, đề thi mang tính xã hội không nên vượt quá tầm hiểu biết của học sinh. Đối với học sinh nông thôn, vùng sâu như chúng em thì giáo viên phải là người bổ khuyết kiến thức, lồng ghép các vấn đề thời sự để lấy ý kiến học sinh, định hướng làm bài thì chúng em mới có thể làm bài thi tốt".

Khi Bộ Giáo dục và Đào tạo thông báo chính thức rằng đề thi sẽ được ra theo hướng mở, đề cập vấn đề thời sự, nhiều học sinh cho biết, các em... vừa ôn thi vừa xem ti vi. Áp lực về một kỳ thi quan trọng như THPT quốc gia khiến đề thi mở vừa là xu hướng tất yếu được nhiều người ủng hộ, vừa khiến một bộ phận học sinh lo lắng khi không biết ôn tập thế nào, giáo viên lúng túng không biết dạy ra sao. Ngay cả các giáo viên cũng cho rằng, dù có là đề thi mở, câu hỏi thực tiễn vẫn phải dựa trên nội dung kiến thức đã được học. Không nên lan man quá vào các vấn đề xã hội sẽ xa rời nội dung bài học.

Chị Nguyễn Thị Huyền, giáo viên môn Sinh học, Trường THPT Đinh Tiên Hoàng, Hà Nội, cho biết: Hiện nay, tình trạng chung là học sinh rất lười đọc báo và xem thời sự. Việc đề thi mở, đưa các vấn đề xã hội vào nội dung đề thi cũng tốt, vì giúp học sinh vận dụng được những kiến thức đã học, đánh giá các vấn đề thực tiễn, lý luận chung. Tuy nhiên, không nên lợi dụng đời tư của người nổi tiểng, hay những bộ phim không có tính giáo dục để đưa vào đề thi. Ví dụ, đề thi học kỳ môn Ngữ văn của Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Quảng Trị đưa bộ phim Hàn Quốc “Hậu duệ mặt trời” vào đề thi là không hợp lý. Bộ phim này hiện đang tạo sức hút lớn đối với giới trẻ, nhưng nội dung không sát với đời sống xã hội nước ta. Chúng ta cần đưa các vấn đề thời sự vào đề thi chứ không phải vấn đề của làng giải trí. Hay nói chính xác hơn, ra đề thi cần bảo đảm các yếu tố như: Thiết thực, bám sát đời sống xã hội, có sức lan tỏa và liên quan đến tuổi trẻ, gần gũi tâm sinh lý của các em. Đề thi không nên vượt quá tầm hiểu biết hoặc khả năng tiếp thu của học sinh. Đề mở cần tránh những vấn đề nhạy cảm như chuyện riêng tư, nhận thức về chính trị lớn lao vì đa phần các em học sinh đều chưa có cái nhìn đúng đắn về những nội dung này. Đề thi cần nêu rõ yêu cầu là trình bày quan điểm hay chứng minh, tránh đánh đố học sinh.

Trao đổi với phóng viên về vấn đề này, PGS, TS Phạm Ngọc Trung, nguyên Trưởng khoa Văn hóa và Phát triển, Học viện Báo chí và Tuyên truyền nhấn mạnh: Việc ra đề thi bám sát các vấn đề thời sự đang là xu hướng chung của thế giới. Bởi vì, lý luận phải gắn liền với thực tiễn. Các dạng đề thi này giúp các em học sinh học tập một cách có hệ thống, tư duy logic. Người học sẽ tự do sáng tạo các kiến thức hàn lâm khô cứng đã được học. Nhưng chúng ta phải lưu ý, dù có là đề thi mở vẫn cần phải bám sát nội dung bài học. Nếu không sẽ hoàn toàn phản tác dụng, người học dễ sa đà, tản mạn đi sâu tìm hiểu đời tư của người nổi tiếng một cách chủ quan, không có cơ sở. Việc đưa các nhân vật, bộ phim "nóng" vào đề thi không phải là định hướng tốt về giáo dục. Giáo dục không nên xu thời mà hãy theo đuổi những giá trị căn bản nhất.

Bài và ảnh: HUYỀN TRANG